ایران به قطب صنعت پهپادهای نظامی جهان تبدیل شده است / ترور سردار سلیمانی نقطه عطف صنعت پهپادها بود

سرویس جهان مشرق- کتاب «جنگ‌های پهپادی: پیشگامان، ماشین‌های کشتار، هوش مصنوعی و جنگ برای آینده» نوشته سث فرانتزمن ژورنالیست و پژوهشگر صهیونیستی اخیراً توسط انتشارات محافظه‌کار سیاسی «پست هیل پرس» (Post Hill Press) منتشر شد. این انتشارات در چاپ کتاب‌های جنجالی و با زاویه دیدهای متفاوت مشهور است. اغلب نویسندگان این انتشارات ژورنالیست‌ها و سیاستمداران راست‌گرا و محافظه‌کار هستند. فرانتزمن نیز در همین دسته قرار می‌گیرد. او مخالف توافق هسته‌ای ایران و موافق افزایش تحریم‌ها است. اما برخلاف بسیاری از تحلیل‌گرانی که به سوی جمهوری‌خواهانِ آمریکایی تمایل دارند، معتقد است برنامه «فشار حداکثری» دولت ترامپ نه تنها موفق به انزوای ایران نشد، بلکه با چند اشتباه دیگر منجر به گسترش قدرت ایران در منطقه شد.

مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می‌خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش‌ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌ها، مؤسسات مطالعاتی و رسانه‌های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

سث فرانتزمن (‌Seth Frantzman‌) ژورنالیست و پژوهشگر یهودی در حوزه جغرافیای تاریخی و نویسنده کتاب جنگ‌های پهپادی

سث فرانتزمن کیست؟

سث فرانتزمن ژورنالیست و پژوهشگر اسرائیلی/آمریکایی حوزه سیاسی و امنیتی است. او در سال 2010 دکترای «جغرافیای تاریخی» خود را از یکی از دانشگاه‌های رژیم اشغالگر اسرائیل گرفت و در حال حاضر مدیر اندیشکده سیاسی تحلیل‌ها و گزارش‌های خاورمیانه (MECRA) در آمریکا، نویسنده ثابت اندیشکده انجمن خاورمیانه (Middle East Forum) و سایت خبری اورشلیم پست در اسرائیل است. رویکرد سیاسی فرانتزمن و رویکرد اندیشکده‌هایی که او با آنها فعالیت می‌کند محافظه‌کار و ضدایرانی است. فرانتزمن سال 2019 کتابی درباره داعش و چالش میان آمریکا و ایران نوشت که مورد استقبال خوانندگان قرار گرفت.

ستایش رئیس سابق سازمان سیا از کتاب جنگ‌های پهپادی

کتاب «جنگ‌های پهپادی» که مورد ستایش دیوید پترائوس (David Petraeus) رئیس سابق سازمان اطلاعاتی آمریکا (CIA) قرار گرفته است، صنعت رو به گسترش پهپادهای نظامی را مورد توجه قرار می‌دهد. صنعتی که به طور ویژه در منطقه خاورمیانه مورد استفاده قرار گرفته و به نظر می‌رسد شکل نبرد را در سال‌های آتی تحت تأثیر قرار دهد. مطابق برخی آمارها، تنها در سال 2020 بیش از 20 هزار پهپاد نظامی مورد استفاده قرار گرفته و پیش‌بینی می‌شود که در دهه پیش رو بالغ بر 100 میلیارد دلار صرف ساخت و توسعه این پهپادهای نظامی شود. به نظر می‌رسد به زودی بودجه اختصاص‌یافته به پهپادها از هزینه تانک‌ها پیشی بگیرد.

روایت کتاب از مسافرت سث فرانتزمن نگارنده این کتاب به شهر موصل (2017) برای همراهی با سربازان عراقی و آمریکایی در بازپس‌گیری این شهر از داعش آغاز می‌شود. او توصیف می‌کند که نیروهای داعش پهپادهای غیرنظامی را مسلح کرده و علیه نیروهای عراقی و آمریکایی استفاده می‌کردند. این چالش او را به تهدیدها و فرصت‌های این صنعت جدید علاقه‌مند کرد. اما تمرکز کتاب بیشتر بر روی صنعت پهپادی در آمریکا و رژیم اسرائیل است. او معتقد است پهپادها ابتدا در فلسطین اشغالی و در دهه هفتاد به مرحله عملیاتی رسیدند، اما آمریکا آنها را انقلابی کرد.

بخش‌هایی از کتاب «جنگ‌های پهپادی» : تنها چیزی که از سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی باقی ماند، یک انگشت خونی و انگشتر داخل آن بود (ص 43).

دو فصل اول کتاب به طور کامل به تاریخ توسعه پهپادها از پرنده‌هایی سنگین و بزرگ برای دیدبانی به سوی پرنده‌های سبک و ارزان با قابلیت شلیک پرداخته است. اما فصل سوم با شرحی از چگونگی ترور سردار قاسم سلیمانی آغاز می‌شود. در حالی که سردار سلیمانی و همراه عراقی‌اش ابومهدی المهندس تمهیداتِ عادیِ امنیتی را رعایت می‌کردند، پهپادهای آمریکایی سه موشک به سوی کاروان سردار سلیمانی و همراهانش شلیک کرده و همه آنها را به {شهادت} رساند. فرانتزمن می‌نویسد: تنها چیزی که از سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی باقی ماند، یک انگشت خونی و انگشتر داخل آن بود (ص 43).

ترور سردار سلیمانی نقطه عطف صنعت پهپادی

فرانتزمن گزارش می‌دهد که ساعاتی پس از انفجار خودروهای حامل {سردار شهید} سلیمانی و همراهانش در اطراف فرودگاهِ بین‌المللی بغداد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات‌متحده آمریکا اعلام کرد که یک مأموریت ویژه با موفقیت به سرانجام رسیده است. ترامپ توصیف دراماتیکی از لحظه فرمان ترور انجام داد و نویسنده کتاب نیز تحت تأثیر این توصیف قرار می‌گیرد. او چهره سردار حاجی‌زاده را به جرج کلونی، بازیگر مشهور آمریکایی تشبیه کرده و او را در مقابل از دست رفتن فرمانده‌اش مبهوت توصیف می‌کند.

اما کمی بعد مشخص شد که پهپادِ قاتل از نوع MQ-9 Reaper و در زمره پهپادهای بزرگ و سنگین بوده است. ایران نیز چند روز بعد به تلافی ترور [سردار شهید] سلیمانی، پایگاه آمریکاییِ عین‌الاسد در عراق را هدف موشک قرار داد. در همین حملات بود که آنتن کنترل از راه دورِ پهپادهای آمریکایی آتش گرفت و برخی از آنها از کنترل خارج شدند. از جمله یکی از پهپادهای MQ-1C Gray Eagles به ارزش حدودیِ 7 میلیون دلار زمین‌گیر شد. فرانتزمن معتقد است پروژه ترور [سردار شهید] سلیمانی، یکی از نقاط عطف تاریخ پهپادها بود، چرا که پیش از این، پهپادها در ترور اسامه بن لادن ناموفق عمل کرده بودند و این اولین ترور بزرگ پهپادی بود. ادامه فصل سوم به شرح عملیات ترور اسامه بن لادن و یکی از عملیات‌های ارتش اسرائیل می‌پردازد.

بخش‌هایی از کتاب «جنگ‌های پهپادی» که مدعی است آمریکا در کشورهای منطقه غرب آسیا و آفریقا جنگ سایه انجام می‌دهد و به مرزهای کشوری متعهد نیست.

عملیات‌های نابودگر آمریکا با استفاده از پهپاد روزبه‌روز بیشتر می‌شود. سث فرانتزمن گزارش می‌کند که دولت بوش از سال 2004 به بعد تنها 48 عملیات پهپادی داشت، اما دولت اوباما حداقل 353 عملیات پهپادی شناخته‌شده داشت. در عملیات‌های دولت اوباما بالغ بر 2683 هدف کشته شدند و در کنار آنها 162 غیرنظامی نیز کشته شدند. اوباما که تحت تأثیر دقت حملات پهپادی قرار گرفته بود، پهپادهای آمریکایی را به سوی اهداف آفریقایی در چاد، نیجر و لیبی نیز روانه کرد.

گسترش فعالیت پهپادها دغدغه‌های حقوقی را برای آمریکاییان بیشتر کرد. فصل چهارم کتاب به این دعواهای حقوقی می‌پردازد. توجیه حقوقی برای نفوذ به مرزهای کشورها و انجام عملیات نابودگر بیش از همه بحث‌برانگیز بود. برخی مرزهای آمریکا را دارای «شکاف‌های غیریکپارچه» خواندند و برخی دیگر ترور اهداف را در کشورهای دیگر با اصطلاحاتی مانند «مقابله با تروریسم» یا «دفاع از خود» توجیه کردند (ص 64 و 70). اما هنوز هم ترور [سردار] سلیمانی از لحاظ حقوقی مورد بحث است.

پهپادها در دو سوی خاکریز

فصول بعدی کتاب به پهپادهای توسعه‌یافته توسط دشمنان آمریکا یعنی ایران، یمن، سوریه و چند کشور دیگر می‌پردازد. در این مرحله کشورهای دیگر هم به این سلاح مجهز شدند و آمریکا و اسرائیل به فکر دفاع در مقابل پهپادها افتادند. فرانتزمن معتقد است، بیش از هر چیز تجهیز حزب‌الله لبنان و حماس فلسطین به پهپادهای ایرانی، اسرائیل را نگران می‌کرد. لبنان در جنگ سی‌روزه (2006) نیز از پهپادها استفاده کرد. اسرائیل برای مقابله با پهپادهایِ سبکِ حزب‌الله مجبور به استفاده از جنگنده F-16 بود، که اصلاً مقرون‌به‌صرفه نیست (ص 77). از سال 2006 تا 2012 حزب‌الله به کمک ایران پهپادهای خود را ارتقا داد و به یک تهدید تمام‌عیار تبدیل شد. از سوی دیگر عراق و یمن و سوریه نیز تجهیز شدند. گروهی از یمنی‌ها که سث فرانتزمن آنها را «روستایی و بی‌تمدن» می‌خواند، به کمک ایران مجهز به پهپادهای پیشرفته شدند و هر روز تهدیدهای جدیدی علیه متحدان آمریکا و اسرائیل ایجاد کردند.

بخشی از کتاب «جنگ‌های پهپادی» و اشاره به هک شدن پهپاد آمریکایی که قصد نفوذ به حریم هوایی ایران را داشت.

از سوی دیگر سامانه‌های دفاعی نیز در ایران و کشورهای دیگر توسعه یافت. به عنوان مثال پهپاد RQ-170 که یکی از پیشرفته‌ترین انواع پهپادی است و برخی اطلاعات آن هنوز در سال 2020 محرمانه بود، در سال 2011 توسط سپاه ایران هک شد و به سلامت در خاک ایران فرود آمد (ص 91). گرچه آمریکا، اسرائیل، ایران و برخی کشورهای دیگر سال‌هاست به دنبال سامانه‌های ضدپهپادی هستند، اما هنوز راه‌حل نهایی برای دفاع در مقابل پهپادها پیدا نشده است. فرانتزمن اذعان می‌کند ابداع ایران در سال 2019 برای «حملات گروهی» (Swarm) پهپادها هنوز هیچ پاسخی در جهان ندارد. کتاب فرانتزمن نتیجه می‌گیرد که جهان با سرعت زیادی به سوی ارتش‌های پهپادی پیش می‌رود ولی هنوز سامانه‌های دفاعی به نتیجه نهایی نرسیده‌اند. امروز سامانه‌های پهپادی و سامانه‌های دفاعی به هوش مصنوعی مجهز شده‌اند و این میدان روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود.

ایران قطب صنعت پهپادهای نظامی جهان

در پایان باید گفت کتاب «جنگ‌های پهپادی» نوشته سث فرانتزمن رویکرد گزارشی دارد. ارجاع فراوان به اخبار حوزه پهپادی و تحقیقی جدی روی تاریخچه توسعه پهپادها زمینه نگارش کتاب بوده است. نویسنده معتقد است رژیم اسرائیل مبدع پهپاد است و آمریکا این صنعت را گسترش داد، ولی اذعان می‌کند که ایران با سرعت زیادی فنّاوری را از آمریکا و دیگر کشورهای جهان گرفت و اکنون به عنوان قطب صنعت پهپادهای نظامی محسوب می‌شود. ترور سردار سلیمانی در سال 2019 به عنوان نقطه عطف این صنعت محسوب می‌شود، زیرا بزرگ‌ترین شخصیتی است که با نقشه جامعی از اطلاعات امنیتی و با استفاده از پهپادهای نظامی آمریکا ترور شد. هنوز هم بحث و جنجال بر سر ابعاد حقوقی، امنیتی و نظامی این ترور به سرانجام نرسیده است.