فیتوکمیکال‌ها، ترکیبات شفابخش

سید بهمن پناهنده؛ دانشجوی دکتری تخصصی تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

بار مشکلات سلامت عمومی و بیماری‌ها در جهان امروز دربرگیرنده چالشی است که از آن جمله می‌توان به بیماری‌های قلبی-عروقی و سرطان که از عمده‌ترین علل مرگ و میر در جهان هستند و یا بیماری‌های مانند دیابت اشاره کرد که همگی در ارتباط با چاقی هستند، اگرچه درمان‌های بسیاری برای این بیماری‌ها وجود دارد، اما این راهکارها هزینه‌های زیاد و عوارض نامطلوبی را به همراه دارد. دانشمندان علل این مشکلات را عمدتا به شیوه زندگی انسان مربوط می‌دانند، یکی از اصلی‌ترین اجزاء شیوه زندگی، تغذیه و رژیم غذایی افراد می‌باشد.

براساس مطالعات اپیدمیولوژیک مشخص شده است که رژیم غذایی و مواد مغذی ارتباط مستقیمی با سلامتی دارد. عصاره گیاهان از قدیمی‌ترین درمان‌‌های دارویی هستند به طوری‌که ویژگی‌های ضد التهابی تعداد زیادی از آنها به عنوان دارو در درمان بیماری‌های مزمن بررسی شده و چشمگیر بودن اثراتشان نشان داده شده است. برخی از این فیتوکمیکال‌‌ها در مقادیر فراوان در میوه‌جات، سبزیجات و فرآورده‌‌های آنها مثل ادویه‌جات، چای، کاکائو، انگور، آجیل، حبوبات، غلات، ادویه‌جات و غیره یافت می‌‌شوند. این ترکیبات در بسیاری از کشورها به صورت معمول مصرف می‌شوند و امروزه به عنوان داروی ضد‌التهاب، آنتی‌اکسیدان و یا محافظت در برابر بیماریها و سرطان شناخته شده‌اند. از آنجا که امید به زندگی در جمعیت انسانی افزایش پیدا کرده است، میزان شیوع بیماریهای مزمن مرتبط با این افزایش طول عمر و عادت‌های غذایی مانند؛ بیماری‌‌های قلبی عروقی، بیماری‌‌های عصبی، دیابت نوع 2، و انواع مختلفی از سرطان (به عنوان مثال سرطان‌‌های دستگاه گوارش) افزایش پیدا کرده است. این واقعیات، سازمان‌‌های بهداشتی در سراسر جهان را تشویق کرده است تا توصیه‌ها برای مصرف مواد غذایی به دست آمده از گیاهان را به منظور بهبود وضعیت سلامتی و کاهش شیوع این بیماری‌ها افزایش دهند. توانایی برخی از مواد‌غذایی گیاهی در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن باعث شده است که این اثر را به فیتوکمیکالها نسبت دهند. این متابولیت‌ها به عنوان مواد فعال زیستی هنگامی که با مواد دارویی مقایسه می‌شوند قدرت کمی دارند، اما از آنجایی که آنها به طور منظم به عنوان بخشی از رژیم غذایی مصرف می‌شوند، ممکن است اثرات فیزیولوژیکی مفیدی در دراز مدت داشته باشند. ترکیبی از این فیتوکمیکال‌ها در رژیم غذایی وجود دارند که با فواید سلامتی بسیاری همراه است، یکی از این ترکیبات رزوراترول می‌باشد.

رزوراترول مناسب‌ترین ترکیب شناخته شده پلی فنلی معروف به نام استیلبن می‌باشد، این ترکیب نخستین بار از ریشه خربق سفید در سال 1940 جدا شد. اما پس از انتشار مقاله ای در مجله علوم (Science) در سال 1997 در باب پتانسیل‌های ضد سرطانی آن توجهات بسیاری را به خود جلب کرده و تعداد گزارش‌های علمی در مورد اثرات و خواص این ترکیب به صورت تصاعدی افزایش یافت. رزوراترول می‌تواند در پیشگیری یا کاهش طیف گسترده‌ای از بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، چاقی و دیابت در موجودات زنده مختلف، از مخمر تا مهره‌داران موثر واقع شود. میزان جذب رزوراترول اندک است و پس جذب به آسانی متابولیزه شده و دفع می‌گردد. تاکنون عوارض جانبی برای مصرف بالای آن گزارش نشده است، با این حال، عوارضی همچون کم‌خونی خفیف و افزایش وزن کبد و کلسترول خون با مصرف دوز بالا گزارش شده است.

از منابع رزوراترول می‌توان به انگور قرمز و فرآورده‌های آن (پوست انگور قرمز)، بادام زمینی بخصوص کره آن، شکلات سیاه و قره‌قاط اشاره کرد. تحقیقات گسترده ظرف چند دهۀ اخیر نشان داده‌اند که در اکثر بیماری‌های مزمن مثل: سرطان، بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، بیماری‌های ریوی و بیماری‌های خودایمنی، نقص در مسیرهای مختلف پیام‌رسانی سلولی وجود دارد که با التهاب مرتبط است. رزوراترول یکی از پلی‌فنل‌هایی است که بسیاری از مسیرهای مختلف پیام‌رسانی سلولی را تنظیم کرده و از این طریق بر روند عملکرد این بیماری‌ها تاثیر می‌‌گذارد. از دیگر خواص ثابت شده رزوراترول می‌توان به اثراتش در کاهش چربی‌های بدن از طریق چربی‌سوزی و افزایش گرمازایی در بافت چربی قهوه‌ای که باعث اتلاف انرژی بصورت گرما بجای ذخیره آن می‌شود اشاره کرد. موارد گفته شده می‌تواند به توضیح اثرات کاهش دهندگی چربی‌های بدن توسط رزوراترول کمک کند و به این صورت به فرآیند کاهش وزن بدن کمک می‌کند تا حدی که شاید بتوان واژۀ چربی سوز را برای آن به کار برد و بتوان از آن برای کاهش وزن و چربی در بسیاری از بیماری‌ها کمک گرفت. در پایان َبه «افزایش طول عمر» اشاره می‌‌شود که یکی دیگر از خواص مهم این پلی فنل است.