مذاکرات برجامی روند خوشایندی ندارد؛ این در شرایطی است که به گفته برخی از مسوولان صنعتی ممکن است این موضوع، واردات خودرو را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.
حدود یک ماه از رونمایی آیین‌نامه واردات خودرو می‌گذرد. این در شرایطی است که برخی از مسوولان صنعتی و نمایندگان مجلس وعده ورود خودروهای خارجی در آینده نزدیک را می‌دهند. آنچه فصل‌الخطاب اظهارنظرهای اخیر بوده، ورود خودروهای خارجی از نیمه دوم سال جاری است. در این زمینه وزیر صمت از ابلاغ دستورالعمل اجرایی واردات در روزهای آتی سخن گفته و از دیگر واردکنندگان نیز طبق بخشنامه وزارت صمت تا 19 شهریور زمان داشتند درخواست و شرایط خود برای ورود خارجی‌ها را ثبت کنند. با‌این‌حال هنوز تاریخ مشخصی برای واردات اعلام نشده؛ این در شرایطی است که بازار خودرو در انتظار تعیین‌تکلیف واردات و وعده‌های دولت و مجلس در این زمینه است.
سه سال از توقف واردات خودرو می‌گذرد و در این سه سال بار تامین خودرو تنها بر گردن خودروسازان بوده که آن نیز با توجه به تحریم و خروج شرکای خارجی، قادر به پاسخگویی تقاضای بازار نیست. با این شرایط مجلس بارها سعی کرد با مصوباتی تکلیف واردات خودرو را مشخص کند و دولت نیز با انقضای تاریخ مصوبه شورای هماهنگی سران سه قوه مبنی بر توقف واردات، در نهایت آیین‌نامه‌ای برای آزادسازی ورود خارجی تصویب و ابلاغ کرد.
بر این اساس با توجه به طی شدن فرآیند واردات خودرو همچون ابلاغ آیین‌نامه، تهیه دستورالعمل و حتی ثبت‌نام و استعلام متقاضیان ورود خارجی‌ها، این سوال مطرح است که زمان دقیق واردات چه زمانی است؟ همانطور که عنوان شد برخی از مسوولان صنعتی و نمایندگان مجلس، 6ماهه دوم سال جاری را زمان مشخصی برای ورود خودروهای خارجی می‌دانند. این در شرایطی است که برخی از دست فعالان بازار، نگاه مجلس و مسوولان صنعتی را خوشبینانه می‌دانند و تاکید دارند زمان مشخصی برای واردات وجود ندارد.دلیلی که منجر به نگاه منفی این عده نسبت به قریب‌الوقوع بودن واردات شده، روند ناخوشایند مذاکرات برجامی است.
آنچه مشخص است وعده ورود خارجی‌ها در آینده نزدیک در اوج روند مثبت مذاکرات برجامی داده می‌شد، این در شرایطی است که از هفته گذشته این روند تیره‌و‌تار و مذاکرات به ماه‌های آتی موکول شده است. بر این اساس برخی اخبار از نشست ایران و کشورهای غربی در راستای مذاکرات برجامی نشان از شکاف‌ها و اختلافات عمیق دارد؛ به‌طوری‌که منابع آمریکایی اعلام کردند در مذاکرات با ایران، شکاف‌ها همچنان به قوت خود باقی است. همچنین روز شنبه تروئیکای اروپایی در تازه‌ترین موضع‌گیری خود ادعاهای بی‌اساسی را علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی مطرح کرد. بر این اساس کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه در بیانیه‌ای مشترک مدعی شدند مواضع اخیر ایران تردیدهای جدی را در مورد قصد این کشور در خصوص بازگشت به توافق هسته‌ای به وجود آورده است. انتشار همین اخبار از شنبه گذشته منجر به رشد قیمت محصولات داخلی و خارجی شد و از سوی دیگر ورود خودروهای خارجی را با تردیدهایی مواجه کرد.
آنچه مشخص است تامین ارز واردات، چالشی است که بانک مرکزی با آن مواجه است و اگر مذاکرات برجامی خوب پیش نرود، به طور حتم دولت ساماندهی یا صرفهجویی ارزی را در دستور کار قرار خواهد داد. بنابراین به نظر می‌رسد یک پای تعلل در ورود خارجی‌ها و دست دست کردن دولت در این زمینه، به نتیجه مذاکرات با کشورهای غربی برمی‌گردد. بر این اساس برخی از کارشناسان بر معادله برجامی واردات خودرو تاکید دارند و عنوان می‌کنند ورود محصولات خارجی تنها با حل‌و‌فصل چالش‌های هسته‌ای ایران و غرب تسهیل خواهد شد. با این حال برخی مسوولان صنعتی وعده واردات در دو ماه آینده را می‌دهند. یکی از این مسوولان امید قالیباف سخنگوی وزارت صمت است که چندی پیش در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها اعلام کرد «اگر تمام شرایط واردات خودرو به‌خوبی انجام شود این خودرو‌ها در آذرماه وارد بازار کشور می‌شوند».
اظهارات وی در شرایطی است که وی روز گذشته در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما اعلام کرد برداشت نادرستی از اظهارات وی شده و آذرماه زمان دقیق ورود خودروهای خارجی نیست. این مقام مسوول در وزارت صمت عنوان کرد وظیفه این وزارتخانه در قبال واردات، بررسی درخواست‌ها و ارائه مجوز به آن‌هاست و بعد از آن دستگاه‌های دخیل همچون بانک مرکزی و گمرک در این زمینه ورود خواهند کرد. اظهارات قالیباف به نوعی نمایانگر زمان‌بر بودن ورود خودروهای خارجی به کشور است؛ این در حالی است که برخی از فعالان و دست‌اندرکاران محصولات وارداتی عنوان می‌کنند آیین‌نامه ابلاغی از سوی دولت، تکلیف واردکنندگان خودرو به کشور را به طور واضح مشخص کرده و زمان زیادی از وزارت صمت برای استعلام از واردکنندگان نخواهد برد. اما سخنگوی وزارت صمت ظاهرا به قریب‌الوقوع بودن واردات تا آذرماه (نه قبل از آن) خوشبین است، البته به شرط تامین ارز واردات. حال این سوال مطرح است که در صورت عدم توافق برجامی می‌توان به وعده‌های وارداتی مسوولان دل بست؟
گره واردات به برجام
دولت سیزدهم بارها عنوان کرده اقتصاد کشور را به برجام گره نزده است. این در شرایطی است که به نظر می‌رسد این اظهارنظر در مورد واردات خودرو چندان کارآیی ندارد. توقف سه‌ساله ورود خودروهای خارجی به بهانه ساماندهی ارزی در کشور کلید خورد و دولت این کالا را در لیست محصولات لوکسی قرار داد که به دلیل ارزبری بالا، کشور نیازی به واردات آن ندارد. اما با اخبار مثبتی که از ابتدای سال جاری در مورد مذاکرات به گوش می‌رسید، جنب‌و‌جوش‌ها برای حیات دوباره واردات خودرو آغاز شد و حتی دولت اقدام به تدوین آیین‌نامه‌ای در این زمینه کرد.
هر چند انتقادات زیادی به آیین‌نامه ابلاغی دولت وارد است، با این حال قدم‌های اولیه دولت در این زمینه را خیلی‌ها به فال نیک گرفتند. حالا اما مذاکرات برجامی برخلاف تصورات پیش می‌رود و ظاهرا دولت برای ورود خارجی‌ها عجله‌ای به خرج نمی‌دهد. از سوی دیگر شنیده می‌شود بار دیگر ساماندهی و صرفهجویی ارزی در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفته و مخالفت‌هایی نیز از گوشه‌و‌کنار در مورد ورود خارجی‌ها به گوش می‌رسد. در این زمینه یک منبع آگاه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید روند کند مذکرات برجامی حالا بهانه‌ای به دست مخالفان واردات داده و آن‌ها تاکید دارند ورود خودروهای خارجی در شرایط کنونی به صلاح نیست و بهتر است دولت بار دیگر صرفهجویی ارزی را در دستور کار خود قرار دهد. بدین ترتیب این ذهنیت که «تا تعیین‌تکلیف برجام، دولت واردات خودرو را معطل نگه دارد» این روزها بسیار به مسوولان دولتی پیشنهاد می‌شود.
از سوی دیگر به نظر می‌رسد وزارت صمت نیز توپ را در زمین بانک مرکزی انداخته و به نوعی مسوولیت واردات را از سر خود باز کرده است. امید قالیباف سخنگوی وزارت صمت نیز در اظهارنظر اخیر خود در رسانه ملی عنوان کرده بود که «پس از مرحله تایید شرکت‌های واردکننده و اعلام اسامی شرکت‌های مشمول واردات خودرو دیگر وزارت صمت مسوولیتی ندارد و مراحل دیگر در بانک مرکزی، گمرک و... باید پیگیری شود». وی همچنین تاکید کرده بود: بانک مرکزی باید ارز موردنیاز واردکننده را تامین کنند و پس از آن نیز مراحل واردات خودرو انجام شود و در نهایت نیز خودروی وارداتی باید از گمرکات ترخیص و سپس به روش‌های مذکور در آیین‌نامه باید عرضه شود.
بر این اساس فکر می‌کنم اگر تمام شرایط به خوبی انجام شود در آذرماه خودروهای وارداتی وارد بازار می‌شوند. بدین ترتیب طبق اظهارات سخنگوی دولت به نظر می‌رسد واردات خودرو به‌نوعی به برجام گره خورده است. در این زمینه یک کارشناس خودرویی عنوان می‌کند انتخابات کنگره آمریکا 8 نوامبر سال 2022 انجام می‌شود که مصادف است با 17 آبان امسال. بنابراین این انتخابات نقش تعیین‌کننده‌ای در برجام و به دنبال آن واردات خودرو خواهد داشت. وی تاکید دارد در‌حال‌حاضر قطب‌نمای واردات خودرو به سمت برجام است و اگر برجام به سرانجام نرسد، ورود خودروهای خارجی انجام نمی‌شود یا به طور محدود صورت می‌گیرد. وی در ادامه به این نکته نیز اشاره دارد که یک میلیارد یوروی تخصیص‌یافته برای خودرو چندان فشار ارزی ایجاد نخواهد کرد و دولت و مجلس نباید قول خود به مردم را برای این مبلغ زیر پا بگذارند. وی تاکید دارد ارز واردات خودرو می‌تواند با ارزهای خارج از کشور ایرانیان نیز تامین شود اما دولت و مجلس پای قول خود به مردم بمانند.
واردات چه خواهد شد؟
فرض را بر این بگیریم که زمان طولانی برای طی شدن فرایند مذاکرات برجامی نیاز است یا حتی برجام به نتیجه مطلوب نرسد. در این شرایط دو سناریو مطرح است: سناریوی اول اینکه دولت به بهانه صرفهجویی ارزی از خیر واردات خودرو بگذرد یا اینکه به نفع تولید‌کنندگان و تامین نقدینگی خودروسازان مجوز واردات محدود را بدهد. سناریوی اول تداوم مسیر سه سال گذشته است و همانطور که در این سال‌ها خودرویی وارد کشور نشد، در ادامه نیز نباید انتظار واردات را داشت. بر این اساس به نظر می‌رسد دولت نیز باید تبعات افزایش قیمت محصولات موجود خارجی را بپذیرد و قبول کند بازار بر مدار دلالی و واسطه‌گری به حرکت خود ادامه دهد. اما سناریوی دوم واردات محدود اما به نفع تولید‌کنندگان است. در حال حاضر خودروسازان کشور به دلیل قیمت‌گذاری دستوری و فشاری که هم‌اکنون به واسطه رشد تولید متحمل می‌شوند با مشکلات نقدینگی مواجه هستند. در این بین دولت یک تیر به دو هدف خواهد زد بدین معنا که هم واردات انجام داده و هم خودروسازان را از این مسیر منتفع می‌کند. در هر صورت به نظر می‌رسد تا دور بعدی مذاکرات، واردات خودرو باز هم به کما خواهد رفت و دولت به بهانه استعلام واردکنندگان و ... واردات را عقب اندازد.
