کارکردهای تغذیه در درمان ناباروری

به قلم : سعید قنادی محمدی ؛ کارشناس ارشد تغذیه

saeedghannadi@yahoo.com

تحریریه زندگی آنلاین : ناباروری به عنوان یکی از اختلالات مطرح در برخی جوامع می‌باشد و می‌تواند تأثیر شگرفی بر الگوهای جمعیتی داشته باشد که در بلند مدت  قابلیت تحت تأثیر قرار دادن سایر حیطه‌ها مانند حیطه‌های اقتصادی و سیاسی را نیز دارد. از طرفی می‌تواند بر ابعاد روانی و اجتماعی زوجین و به خصوص زنان نیز تأثیر منفی داشته باشد. امروزه نقش و جایگاه تغذیه در بهبود و بازتوانی باروری برای کم‌تر کسی پوشیده است، اما به پرداخت تمام علمی به آن و بررسی جنبه‌های مختلف این اثرگذاری کم‌تر توجه شده است. با شناخت علل ناباروری در مردان و زنان می‌توان به تشریح دقیق‌تر نقش تغذیه به عنوان یکی از ستون‌های اساسی درمان این اختلالِ رو به افزایش پرداخت. در این مقاله نسبتاً کوتاه قصد دارم نگاهی گذرا به اهمیت تغذیه در بهبود باروری و درمان ناباروری در چند حیطه مختلف داشته باشم و با بررسی جدیدترین و به روزترین مقالات، از جنبه‌ای کاملاً متفاوت شما را با این مقوله بیشتر، بهتر و علمی‌تر آشنا کنم.

بیشتربخوانید:

روش های طبیعی تقویت اسپرم

تقویت قوای جنسی با گیاهان دارویی

تعریف ناباروری و شیوع آن

در صورتی که زوجی پس از یک سال رابطه جنسی مداوم و محافظت نشده موفق به باروری نشوند، از نظر علمی در گروه نابارور قرار می‌گیرند. مدت یک سال در مورد زنان زیر 35 سال صادق است و در صورتی که خانم سنی بیش از 35 سال داشته باشد، این مدت به 6 ماه تقلیل می‌یابد. شیوع ناباروری در مقایسه با دهه‌های پیش در حال افزایش است و بر اساس گزارش‌های منتشر شده سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 2008 حدود 60 تا 80 میلیون زوج نابارور در سرتاسر جهان وجود دارد.

 نتیجه مطالعه‌ای در سال 2019 در ایران نشان داد که متوسط شیوع ناباروری در ایران 2/20 درصد است که در مقایسه با متوسط جهانی بیشتر می‌باشد. بر اساس این مطالعه مشخص گردید یک پنجم از زوج‌های ایرانی نابارور می‌باشند و همین مساله نشان‌دهنده این است که مشکل ناباروری می‌تواند به عنوان یک مشکل ملی مطرح باشد (نشریه International Journal of fertility and sterility. سال 2019). چاقی، بیماری‌های منتقله از طریق رابطه جنسی (sexually transmitted diseases) و همچنین تغییر در سبک زندگی از علل افزایش ناباروری عنوان شده‌اند.

ناباوری می‌تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی شود

خود مقوله ناباروری می‌تواند تاثیرات منفی بر کیفیت زندگی زوجین و به خصوص زنان داشته باشد. حس خودسرزنش‌گری، فشار وارد آمده از سوی اطرافیان، هزینه‌های مرتبط با اقدامات درمانی ناباروری و اِعمال برنامه‌ریزی جهت داشتن رابطه جنسی از طرف تیم درمان از علل کاهنده کیفیت زندگی محسوب می‌شوند. از طرف دیگر در برخی از زوجین نابارور، میل به رابطه جنسی به خصوص در زنان کاهش یافته و می‌تواند سبب افت در کیفیت زندگی شود.

چرخه قاعدگی زنان از دو فاز فولیکولار و لوتئال تشکیل می‌شود

از زمان تکمیل فرایند بلوغ در دختران، به علت تغییر در سطح هورمون‌های ترشح شده از تخمدان‌ها، سیکل‌های قاعدگی ماهانه به طور منظم آغاز می‌شود و تا زمان یائسگی (متوسط سن شروع، 51 سالگی است) ادامه می‌یابد. هر چرخه به طور متوسط 28 روز به طول می‌انجامد و شامل دو مرحله فولیکولار و لوتِئال است.

مرحله فولیکولار که مرحله نخست چرخه قاعدگی است، حدود 14 روز طول می‌کشد. در 3 تا 8 روز نخست مرحله فولیکولار ریزش رحمی رخ داده و خونریزی اتفاق می‌افتد. سپس سطوح هورمونی مانند هورمون‌های استروژن (به خصوص 17 بتا اُ اِسترادیول (اِسترادیول))، پروژسترون، هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) و هورمون لوتِئیزه کننده (LH) در پایین‌ترین سطح خود قرار دارند. در روزهای 4 الی 5 چرخه قاعدگی، سطح هورمون‌های استروژن و FSH شروع به افزایش کرده و بدن شرایط را برای تخمک‌گذاری آماده می‌کند. حالا شرایط برای تخمک‌گذاری آماده شده است، اما چه عاملی سبب تخمک‌گذاری می‌شود؟ در پایان مرحله فولیکولار، یعنی در روزهای 11 الی 13 چرخه قاعدگی، به ناگهان سطح هورمون LH افزایش پیدا کرده و منجر به آزادسازی تخمک از تخمدان‌ها می‌شود. به دنبال تخمک‌گذاری نیز سطح استروژن شروع به کاهش می‌کند.

حالا که تخمک‌گذاری انجام شده است، نوبت به آغاز مرحله لوتئال (مرحله دوم چرخه قاعدگی) از روز 14 اُم چرخه قاعدگی می‌رسد. در این مرحله، LH و FSH شروع به کاهش یافتن می‌کنند تا به سطح اولیه خود برسند، در حالی که سطح استروژن و پروژسترون رو به افزایش تدریجی است. این افزایش آن قدر ادامه پیدا می‌کند که در نیمه‌های فاز دوم چرخه قاعدگی (یعنی روزهای 20 الی 24)، شاهد بیشینه مقدار سطح استروژن و پروژسترون در خون هستیم. شاید بپرسید چرا باید سطح این دو هورمون تا این حد افزایش یابد! علت، آماده‌سازی بدن زن برای باروری است.

 حالا اگر باروری رخ ندهد، سطح این دو هورمون نیز کاهش یافته و در نهایت منجر به قاعدگی شده و پس از آن چرخه جدیدی آغاز می‌شود، بنابراین LH و FSH تنها در اواسط چرخه قاعدگی افزایش پیدا کرده و به سرعت نیز به مقدار پایه خود کاهش می‌یابند، اما استروژن، یک بار در میانه چرخه قاعدگی افزایش ناگهانی پیدا می‌کند و بار دیگر در نیمه‌های دوم فاز لوتئال به همراه هورمون پروژسترون زیاد می‌شود.

 بیشتربخوانید:

علل ناباروری در زنان و مردان چیست؟

علل ناباروری

35-40 درصد از علل ناباروری مربوط به زنان می‌باشد. در برخی منابع تا 60 درصد هم عنوان شده است. مردان نیز حدود 20 درصد از علت ناباروری را به خود اختصاص می‌دهند (نشریه nutrients. سال 2022). اختلالات غدد درون ریز، اندومتریوز (endometriosis)، اختلال در لوله‌های فالوپ (fallopian tube injury)، عفونت، اختلال در تخمک‌گذاری (ovulation disorders) و عوامل محیطی برخی از علل ناباروری در زنان می‌باشند. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک ((polycystic ovary syndrome (PCOS) نیز یکی از مهم‌ترین عوامل مختل‌کننده تخمک‌گذاری می‌باشد. تخمین زده می‌شود که 80 درصد از زنان مبتلا به PCOS دچار اختلال در تخمک‌گذاری می‌باشند که منجر به عدم توانایی آن‌ها در باروری می‌شود. افزایش سطح هورمون‌های آندروژن

و  luteinizing hormone) و سطوح نرمال یا کمی کاهش یافته سطح هورمون (FSH (follicle stimulating hormone از شاخص‌های آزمایشگاهی PCOS محسوب می‌شود. اختلالات آناتومیک و ساختاری در سیستم تولید مثلی زنان نیز از علل ناباروری می‌باشد؛ مانند بدساختاری رحمی. ریشه ناباروری در مردان نیز قابل توجه می‌باشد؛ این علل می‌تواند ناشی از تولید ناکافی اسپرم یا تولید اسپرم‌های ناکارآمد و بدشکل در مردان و همچنین اختلالاتی چون هایپوگنادیسم باشد. استعمال دخانیات، نوشیدن الکل، چاقی، رژیم غذایی التهاب‌زا و عدم فعالیت فیزیکی از سایر عوامل مؤثر در ایجاد مشکل ناباروری است.

چاقی شانس باروری را در مردان و زنان کاهش می‌دهد

نشان داده شده است که 36-30 درصد از زنان چاق دچار مشکلاتی در سیکل‌های قاعدگی هستند، به طوری که نظم آن‌ها به هم می‌ریزد و یا به طور کل قطع می‌شود و این اختلالات با شدت چاقی رابطه مستقیمی دارد. نکته مهم نحوه توزیع چربی در بدن است، به گونه‌ای که چاقی شکمی در زنان شانس ناباروری را بیش از سایر زنان با همان شاخص توده بدنی (BMI)، اما با توزیع چربی غیر مرکزی (شکمی) می‌تواند کاهش دهد.

بر اساس مقاله‌ای منتشر شده در سال 2022 در نشریه Endocrinologia, Diabetes and Nutrition چاقی از طریق برخی مکانیسم‌ها می‌تواند بر شانس باروری تأثیر منفی بگذارد؛ مکانیسم‌هایی چون: اختلالات تخمک‌گذاری، تغییر در کیفیت تخمک‌ها، اختلال در اندومتریال و همچنین کاهش کیفیت و عملکرد اسپرم‌ها.

 اضافه وزن و چاقی در مردان نیز شانس تولید ناکافی اسپرم (oligozoospermia) و حتی عدم تولید اسپرم (azoospermia) را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر توده بیش از حد بافت چربی در مردان به علت ایجاد اختلال در خون‌رسانی نعوظ را با مشکل مواجه می‌کند، به طوری که دیده شده است اختلالات مربوط به نعوظ در مردان چاق 5/1 برابر بیش از مردانی می‌باشد که از تناسب‌اندام برخوردارند. بر اساس مطالعات جامعه‌نگر انجام شده، سه چهارم مردان و دو سوم زنان در سرتاسرجهان مبتلا به اضافه وزن و یا چاقی هستند.

 بیشتر بخوانید:

ناباروری در میان مردان ایرانی ؛ از علت تا درمان

ملاتونین شاید بتواند سلامت تخمک‌ها را ارتقا بخشد

اینکه ملاتونین می‌تواند مستقیماً بر تخمدان‌ها اثر بگذارد، قابل چشم‌پوشی نیست. سطوح بالایی از ملاتونین در مایع فولیکولار (مایع احاطه‌کننده تخمک) وجود دارد که همزمان با رشد فولیکول‌ها، میزان آن نیز افزایش می‌یابد. ملاتونین به واسطه اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی که دارد، از تخمک‌ها و سلول‌های گرانولا (سلول‌های احاطه کننده مایع فولیکولار) در برابر تولید گونه‌های آسیب‌رسان فعال اکسیژن محافظت می‌کند. مشاهده شده است تجویز مکمل ملاتونین (3 میلی گرم در روز در ساعت 10 شب) می‌تواند سطح ملاتونین مایع فولیکول را افزایش داده و همچنین عملکرد آنتی‌اکسیدانی آن سبب کاهش مقدار(8-OHdG (8-hydroxy-2-deoxyguanosine شده است که تغییر خوبی می‌باشد و می‌تواند از آسیب دیدن تخمک و سلول‌های گرانولا نیز جلوگیری کند.

در سال‌های اخیر استفاده تکنولوژی کمک باروری (assisted reproductive technology) مانند IVF پیشرفت بسیار زیادی کرده است، هر‌چند نرخ باروری حاصله از این طریق زیاد قابل قبول نیست و علت احتمالی را کیفیت نامناسب تخمک‌ها می‌دانند که موجب ایجاد اختلال در باروری خارج از بدن، لانه‌گزینی اصولی و همچنین تکامل جنین می‌شود. از این رو به نظر می‌رسد استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها بتواند موجب بهبود کیفیت تخمک‌ها به هنگام تخمک‌گذاری گردد. ملاتونین یکی از این آنتی‌اکسیدان‌های بسیار مهم و البته مؤثر می‌باشد. نتایج یک مطالعه فراآنالیز در سال 2021 بیانگر اثر مثبت مکمل‌یاری با ملاتونین در بهبود کیفیت تخمک‌ها و جنین به خصوص در زنان مبتلا به PCOS و با افت ذخایر تخمدانی بود.

کربوهیدرات‌هایی که خیلی راحت قند خون را بالا می‌برند، باروری را تهدید می‌کنند

هم نوع و هم مقدار کربوهیدرات مصرفی می‌تواند بر باروری مؤثر باشد و عملکرد تخمدان‌ها و ترشح هورمون‌های مردانه از تخمدان‌ها را دست‌خوش تغییرات قرار دهد. نویسندگان یک مطالعه مروری به نقش کربوهیدرات‌ها در عملکرد تخمدان‌ها و باروری پرداخته‌اند و یافته‌های خود را در نشریه تخصصی Fertility and sterility به چاپ رسانده‌اند. به نظر می‌رسد رژیم‌های غذایی پرکربوهیدرات و همچنین رژیم‌های غذایی که شاخص بار گلایسمی در آن‌ها بالا است، با افزایش ناباروری با ریشه تخمدانی (ovulatory infertility) در ارتباط است.

معمولاً غلات سبوس‌گیری شده و سیب‌زمینی آب‌پز و ماکارونی بار گلایسمی بالایی دارند. از طرف دیگر با بررسی الگوی غذایی زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) روشن گردیده است که مصرف مواد غذایی با شاخص گلایسمی بالا در این گروه بیش از زنان غیرمبتلا به این اختلال می‌باشد.

 پیروی از یک رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات (به طوری که کمتر از 45 درصد از کالری روزانه به کربوهیدرات اختصاص داده شود) در زنان مبتلا به PCOS می‌تواند حساسیت به انسولین را افزایش داده و سطح تستوسترون در گردش را کاهش دهد. علاوه بر این، چنین رویکرد غذایی عملکرد تخمدان‌ها را نیز بهبود بخشیده است. رژیم غذایی با کربوهیدرات بالا سبب ایجاد سطوحی از التهاب مزمن می‌شود که همین امر نیز در بروز اختلالات هورمونی در ایجاد PCOS بی‌تأثیر نیست (نشریه Nutrition Research Reviews. سال 2018). مطالعه‌ای هم گروهی در آمریکای شمالی با هدف بررسی ارتباط میان کربوهیدرات و فیبر رژیم غذایی در دوره پیش از بارداری و شانس لقاح (fecundability) انجام گرفت که نشان داد زنانی که در دوره پیش از بارداری رژیم غذایی با بار گلایسمی بالا، حاوی قندهای ساده بیش‌تر و همچنین نسبت بالای کربوهیدرات به فیبر داشتند، به صورت متوسط شانس لقاح در آن‌ها کمتر از سایرین بود. نتایج این مطالعه در سال 2020 در نشریه The American Journal of Clinical Nutrition به چاپ رسید. مصرف میزان بالای قندهای ساده نیز احتمالاً از طریق افزایش مداوم قند خون و ترشح بالای هورمون انسولین و در نتیجه ایجاد یک محیط شبه التهابی، حتی شانس موفقیت روش‌های کمک باروری را نیز کاهش می‌دهد.

غلات کامل و سبوس‌دار به علت دارا بودن ترکیباتی مانند فیتیک اسید، برخی از ویتامین‌های محلول در آب و سلنیوم برعکس غلات سبوس‌گیری شده عمل کرده و نه تنها منجر به افزایش سریع قند خون نمی‌شود، بلکه قادر است تا حدی عملکرد آنتی‌اکسیدانی نیز داشته باشد و به همین علت منجر به آسیب اکسیداتیو نمی‌شود. همچنین ترکیب دیگری به اسم لیگنان نیز به علت دارا بودن اثر شبه استروژنیک و ضدپروژسترونی می‌تواند به سیستم باروری کمک کند. مکانیسم دیگری که مطرح است، تاثیر‌گذاری مصرف غلات کامل بر ضخامت اندومتریوم می‌باشد، به طوری که این رابطه مثبت سبب لانه‌گزینی بهتر سلول تخم در رحم می‌شود (نشریه Reproductive Medicine and Biology. سال 2020). نتایج یک بررسی جامع که بر روی 2370 خانم انجام گرفت، نشان داد که هر چه میزان فیبر رژیم غذایی در زنان چاق بالا باشد، خطر بروز ناباروری در آن‌ها کاهش می‌یابد. یافته‌های این مطالعه در نشریه Reproductive Science و در سال 2022 منتشر گردید. از این رو منطقی است زنان حداقل در دوره پیش از بارداری (دوره‌ای که در حال اقدام برای باردار شدن هستند)، از غلات سبوس‌دار و کامل بیشتری در رژیم غذایی خود استفاده کنند، زیرا از این طریق حتی می‌توان شانس تولد نوزاد زنده را نیز افزایش داد.

ملاتونین، شاید نجات‌بخش بیضه‌های آسیب‌دیده

ملاتونین به عنوان یک هورمون درون‌زاد شناخته می‌شود که در پاسخ به روشنایی و تاریکی هوا از غده پینه‌آل ترشح می‌گردد، به طوری که ترشح آن در ساعات نیمه شب به اوج خود می‌رسد و با سپیده‌دم شروع به کاهش می‌کند. برخی از مواد غذایی نیز حاوی ملاتونین می‌باشند.

مطالعه مروری انجام گرفته در سال 2022 نشان داده است ملاتونین از طریق دو مکانیسم کلی می‌تواند بر عملکرد باروری تأثیر بگذارد؛ یک مکانیسم آن اثرگذاری ملاتونین بر هیپوتالاموس در راستای تنظیم ساخت و ترشح هورمون‌های آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) است و دیگری تأثیر مستقیم ملاتونین بر بافت بیضه‌ها می‌باشد.

 نکته جالب دیگر وجود گیرنده‌هایی مختص ملاتونین در بخش‌های گوناگون بیضه است، مانند سلول‌های لایدیگ (Leydig) (این سلول‌ها مسئول تولید هورمون‌های مردانه مانند تستوسترون هستند)، سِرتولی (Sertoli) (سلول‌های سِرتولی وظیفه تغذیه کردن اسپرم را بر عهده دارند) و سلول‌های التهابی درون بیضه‌ای (intratesticular inflammatory cells).

 نتایج مطالعه فرآنالیز صورت گرفته بر روی حیوانات نشان داده است مکمل‌یاری با ملاتونین در جوندگان نری که بیضه‌های آن‌ها دچار آسیب فیزیکی و یا حرارتی به عنوان مثال ناشی از واریکوسل، استرس ناشی از فعالیت فیزیکی شدید، آسیب به طناب عصبی (spinal cord injury)، تروما یا کاهش خون‌رسانی به بیضه‌ها شده است، می‌تواند به بهبود بافت بیضه‌ها و عملکرد آن کمک کرده و سبب افزایش تعداد اسپرم‌ها، مدت زنده ماندن و حرکت رو به جلو آن‌ها و همچنین ارتقای سطح آنزیم آنتی‌اکسیدانی گلوتاتیون پراکسیداز در بافت بیضه‌ها گردد.

در مقابل، ملاتونین توانست سطح استرس اکسیداتیو را در بیضه‌ها کاهش دهد (شناسایی از طریق کاهش سطح مالون‌دی‌آلدئید). در نهایت این مطالعه نشان داد که ملاتونین بر عملکرد بیضه‌های آسیب دیده می‌تواند اثر امیدبخشی داشه باشد. نتایج این مطالعه ارزشمند در سال 2023 در نشریه Frontiers in Endocrinology به چاپ رسید.

تخمدان‌هایی که زود پیر می‌شوند

افزایش سن با فرسودگی و پیری ارگان‌های بدنی همراه است. تخمدان‌ها نیز از این امر مستثنی نیستند. پیری تخمدان (Ovarian aging) می‌تواند هم به صورت طبیعی و فیزیولوژیک و به علت افزایش سن رخ دهد و هم ممکن است ریشه اختلالی و بیماری داشته باشد و به نوعی یک از کار افتادگی زودرس در تخمدان‌ها رخ دهد. پیری تخمدان‌ها در واقع به معنای کاهش عملکرد آن‌ها و در نهایت توقف فعالیت‌شان است.

 پیری تخمدان‌ها با اختلالات قاعدگی (کاهش تعداد دفعات یا قطع کامل چرخه‌های قاعدگی) خود را نشان می‌دهد. افزایش سطح هورمون‌های گنادوتروپین و کاهش سطح هورمون استروژن از نمایانگرهای آزمایشگاهی پیری تخمدان محسوب می‌شوند. تعداد فولیکول‌ها کاهش یافته و کیفیت تخمک‌ها دچار افت محسوسی می‌شود. در نهایت فرد دچار یائسگی می‌گردد، اما اولین و مهم‌ترین تئوری بیان شده برای بروز پیری تخمدان‌ها استرس اکسیداتیو است. استرس اکسیداتیو زمانی رخ می‌دهد که مقدار تولید گونه‌های آسیب‌رسان مانند (ROS (reactive oxygen species و RNS

(reactive nitrogen species) بیش از آنتی‌اکسیدان‌ها یا همان عوامل حفاظتی باشد. محل اصلی تولید ROS در بدن در خلال فرایند فسفریلاسیون اکسیداتیو میتوکندری‌ها است. تولید میزان مشخصی از ROS برای پیشبرد فرایندها و عملکردهای زیستی بدن ضروری است.

 تولید بیش از حد ROS می‌تواند بر عملکرد تخمدان‌ها از طریق مکانیسم‌هایی اثر منفی بگذارد؛ به طور مثال از طریق افزایش خودکشی سلول‌های تخمدانی، التهاب و تخریب میتوکندری‌ها یا همان کارخانه‌های تولید انرژی، اما سوالی که مطرح می‌شود این است که چه عواملی می‌توانند میزان ROS را افزایش دهند. افزایش سن، استرس‌های شدید، استعمال دخانیات، مصرف بالای قندهای ساده، شیمی‌درمانی، آلاینده‌های صنعتی و محرک‌های اعمال شده جهت فرا تخمک‌گذاری (Controlled ovarian hyperstimulation) از مهم‌ترین عوامل مؤثر در افزایش ROS تخمدانی هستند که می‌تواند فرایند پیری تخمدانی را تسریع کند.

تغذیه تا چه اندازه می‌تواند با پیری تخمدانی مقابله کند؟

نمی‌توان نقش تغذیه را در کاهش سرعت پیری تخمدان‌ها نادیده گرفت. به همین منظور تنها به بیان دو مورد از عوامل تغذیه‌ای در این رابطه خواهم پرداخت تا با اهمیت موضوع بیشتر آشنا شوید.

1- باز هم ملاتونین

یک هورمون تا چه اندازه می‌تواند مهم و مؤثر باشد!!! هورمونی که به هر دو فرم محلول در آب و چربی وجود دارد و می‌تواند از غشاها بگذرد و به همه جا سرک بکشد و اثرات خود را بگذارد. ملاتونین یک آنتی‌اکسیدان خوب است. از طرف دیگر می‌تواند موتور دیگر آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی را نیز روشن کند؛ آنزیم‌های سوپر اکسید دیس‌موتاز و گلوتاتیون پراکسیداز. ملاتونین قادر به کاهش سطح ROS در تخمدان‌ها است و همچنین می‌تواند به بهبود فعالیت میتوکندری‌ها کمک کند. مطالعات حیوانی نیز به اثر مثبت ملاتونین بر بهبود عملکرد تخمدان‌ها و جلوگیری از فرایند پیری آن اشاره کرده‌اند. ملاتونین علاوه بر فعالیت آنتی‌اکسیدانی، از طریق سایر مکانیسم‌ها نیز می‌تواند اثرات مثبت خود را اعمال کند؛ به طور مثال از طریق افزایش بیان سیرتوئین 1 و حفظ طول تِلومرها (نشریه Journal of pineal research. سال 2017) . گردو، بادام‌زمینی، گیلاس، آلبالو، عدس جوانه زده و ذرت از مهم‌ترین منابع غذایی ملاتونین به حساب می‌آیند که باید به صورت منظم در رژیم غذایی فرد گنجانده شوند.

با اینکه اثرات مثبت ملاتونین در رابطه با پیری تخمدانی و حتی بهبود باروری تا حد بسیار زیادی ثابت شده است، اما در مورد مقدار مؤثر و بی‌عارضه این مکمل اجماع نظر وجود ندارد، اما توصیه بالینی مطالعه‌ای در سال 2019 در رابطه با دوز مکمل ملاتونین در افراد سالمند جهت بهبود اختلالات خواب 1 تا 6 میلی‌گرم عنوان شده است (نشریه The senior Care pharmacist. سال 2019).

 مطالعات پیشین نیز توصیه به استفاده از پایین‌ترین مقدار دوز ملاتونین در افراد سالمند به خصوص در آغاز مکمل‌یاری کرده‌اند. پیش از این در توصیه‌ها در رابطه با بیماری

 COVID-19 تجویز 3 تا 10 میلی‌گرم مکمل ملاتونین در افراد با خطر بالای ابتلا و بیماران سالمند و تا دوز 40 میلی‌گرم برای کادر درمان استوار بود. مکمل ملاتونین بهتر است 30 تا 60 دقیقه پیش از اقدام به خواب مصرف شود (نشریه Expert Review of Clinical Pharmacology. سال 2020).

اما مساله دیگر تداخلات دارویی با ملاتونین است که می‌تواند مشکل‌زا باشد. به طور مثال دیده شده است مصرف همزمان داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین مانند فلووکسامین با مکمل ملاتونین می‌تواند سطح ملاتونین خون را بیش از حد افزایش داده و به نوعی یک اثر هم‌افزایی از نظر تأثیر نهایی داروها داشته باشد و احساس خواب‌آلودگی در فرد تشدید شود. از طرف دیگر مصرف ملاتونین می‌تواند اثر داروهای مهارکننده کانال کلسیمی مانند نیفیدیپن را کاهش داده و دیده شده است پس از یک ماه سطح فشار خون سیستولیک و دیاستولیک افزایش می‌یابد. مصرف همزمان وارفارین و ملاتونین می‌تواند اثر وارفارین را تشدید کرده و مدت زمان انعقاد را افزایش دهد، هر‌چند تا به امروز گزارشی در رابطه با خونریزی به علت مصرف هم زمان ملاتونین و وارفارین ثبت نشده است (نشریه Clinical Intervention in Aging. سال 2023).

2- کورکومین بی‌تأثیر نیست

کورکومین ماده مؤثره زردچوبه (turmeric) می‌باشد. مطالعات گوناگونی نشان داده‌اند که کورکومین می‌تواند اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خوبی داشته باشد. کورکومین از طریق مسیر Nrf2 می‌تواند به پیشبرد عملکرد آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی نیز کمک کند.

کورکومین خاصیت چربی‌دوست داشته و به راحتی از غشاهای سلولی می‌گذرد، اما حلالیت آن در آب به شدت اندک می‌باشد. مطالعه مروری منتشر شده در سال 2022 به نقش و اهمیت کورکومین در بیماری‌های رحمی مانند سرطان اندومتریال، تشکیل پولیپ رحمی و همچنین اندومتریوزیس (رشد بافت مشابه درون رحمی در مکانی خارج از رحم) و کاهش علائم بیماری و کمک به رویکرد درمانی استاندارد جهت تسریع و تسهیل طی مسیر درمانی اشاره کرد (نشریه Drug Discovery Today).

مطالعه جانوری صورت گرفته نشان داده است کورکومین می‌تواند فرایند پیری تخمدان‌ها را به تعویق بیندازد (نشریه Reproduction, Fertility and Development. سال 2020). کورکومین به علت خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی که دارد در بیماری‌ها و اختلالات ناشی از سالمندی می‌تواند ایفای نقش کند. افزایش حجم تخمدانی و تعداد فولیکول‌هایی که می‌توانند به بلوغ تخمک‌ها کمک کنند، از اثرات کورکومین بر سیستم تولید مثلی زنان است (نشریه Molecules. سال 2022).

بدون شک من در این مقاله تنها توانستم به بخش کوچکی از نقش و جایگاه تغذیه در باروری بپردازم و مطمئناً هنوز حرف‌های بسیار زیادی در باب این موضوع گفته نشده است. سلامت باشید.