قال الله الحکیم فی محکم کتابه الکریم (ان الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله و کفی بالله حسیبا) (1)
ابلاغ رسالت، وظیفه ای بر عهده روحانیان و از شوون آنان است. هم چنان که از شوون انبیا و اولیای الهی بوده است.
تبلیغ گاهی زبانی و گاهی عملی است. در گذشته، حرف زدن، نشستن، نماز خواندن، راه رفتن و برخورد شخصیت های اخلاقی، برای ما طلاب جوان آن روز، درس آموز بود. تبلیغ عملی بهترین تبلیغ است. رفتار و حرکات و سکنات ما در جاهایی که به تبلیغ مشغول هستیم، مؤثرتر از بیانات ما است.
پایه های تبلیغ ابلاغ و ترویج احکام، باید بر دو پایه بیم و نوید باشد، (رسلا مبشرین و منذرین) (2) توازن را باید مراعات کرد. اگر در یک جلسه درباره فاعت سخن گفتیم، در جلسه دیگر باید در کیفر اعمال سخن گفت. ما معتقدیم اسلام دین وسط است، (و کذلک جعلناکم امة وسطا) (3).
بر خلاف یهود، مبلغان آنان به قدری درباره رحمت سخن گفته اند که یهودیان جمعیتی طاغی و یاغی گشته اند. در حالی که نصارا در نقطه مقابل آنان می باشند - نه نصارای اسمی بلکه نصارای واقعی - محور وعظ آنان غالبا بر بیم و رهبانیت است. در مقابل این دو، اسلام است که می فرماید: (و کذلک جعلناکم امة وسطا) در هدایت هر دو محور را در نظر بگیرید. مردم را مغرور نکنید، مایوس نیز نشوند.
در بعضی از یادداشت ها آمده است، شاعری زبردست و ولایی و علاقه مند به اهل بیت: به نام «حاجب » در تهران شعری درباره امیر مؤمنان علیه السلام سرود و شب، امیر مؤمنان علیه السلام را در رویا دید و قصیده را تا بیت آخر خواند.
حاجب اگر معامله حشر با علی است من ضامنم تو هر چه بخواهی گناه کن
امیر مؤمنان در عالم رویا به او فرمود: شعر خود را عوض کن این شفاعت غرورآفرین است. خلاف واقع است. این گونه بگو:
حاجب اگر معامله حشر با علی است شرم از رخ علی کن و کم تر گناه کن
ویژگی های مبلغ موضوع دیگر، خدا ترسی مبلغ است، «یخشونه » ، در مبلغ باید حالت خدا ترسی باشد. فقها عدالت را به انواع و اقسام تقسیم کرده اند، اما عصاره همه تعریف ها، حالت خداترسی است. اگر واقعا حالت خداترسی در فرد، محقق باشد، می تواند مبلغ شود و اما اگر این حالت در او نباشد، نمی تواند مبلغ الهی شود.
خدا رحمت کند مرحوم آیة الله بروجردی، گاهی مرحوم حاج علی آقای شیرازی را دعوت می کرد، در همین فیضیه منبر می رفت، منبرش قلب ها را می لرزاند، به آیات خوف که می رسید اشک از گوشه چشمانش سرازیر می شد. هنگامی که به آیات عذاب می رسید، گریه اش بلند بود. خدا رحمت کند مرحوم علامه مطهری -اعلی الله مقامه- ساخته و پرداخته این استاد بود و چون خداترسی داشت، سخنانش از دل بر می خاست.
مرحوم آیة الله بروجردی گاه و بی گاه برخی از آیات را عنوان می کرد، هنگامی که به مسایل معاد می رسید، گریه می کرد، مجتهدان و بزرگان نیز اشک می ریختند. وقتی آیه (یا ایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید) (4) را تفسیر کرد غوغایی در دل آن جمع که تعدادی از آن ها در گذشته اند و بعضی باقی مانده اند، انداخت.
(و لا یخشون احدا) در حالی که از خدا می ترسد، ترس غیر خدا در وجود و هستی او نباشد، چنین نباشد که بخواهد با سخنانش مستمع را خوشحال کند، بلکه باید، سخنی بگوید که خدا را خوشحال کند. این ها مقیاس های یک مبلغ است.
تنها محکمات را تبلیغ کنیم تبلیغ باید «رسالات الله » باشد. سخنی که می گوییم سخن اسلام باشد و به درستی و اتقان آن یقین داشته باشیم و بدانیم آن چه در اختیار شنونده قرار داده ایم، واقعا قال الله، قال الرسول ، قال الصادق علیه السلام است.
تنها از کتاب های معتبر و از گفتار علمای معتبر نقل کنیم و از غیر آن بپرهیزیم. هیچ مکتبی در اسلام و ادیان دیگر به غنای مکتب شیعه نیست. شما از اهل بیت علیهم السلام: در فقه و اخلاق صد هزار حدیث دارید و در میان این ها احادیثی مانند در است، بر این ها اعتماد کنید.
حضرت امام استاد بزرگوارم در پاسخ سوال بنده فرمودند: برای درس اخلاق تنها و تنها به وسایل الشیعه و اصول کافی مراجعه می کنم.
همین اربعین که از حضرت امام(قدس سره) چاپ شده، روایات آن را در حد خودتان پرورش دهید، بهترین سازنده جوان و جامعه است.
آسیب شناسی فرهنگی و تبلیغی در گذشته موج تبلیغات بهایی ها و بابی ها و پس از آنان مارکسیست ها بود که با کار فکری و فرهنگی و تبلیغی - به ویژه فعالیت های فکری مرحوم علامه طباطبایی - تلاش های سوء آنان را بی اثر کردیم و در بین جامعه اثر قابل ملاحظه ای از آنان باقی نمانده است، گر چه هنوز نیز نباید از آنان غافل شد.
اما امروز، موج فعالیت های وهابیت، جامعه اسلامی را تهدید می کند. این فرقه به عنوان ابزار استعمار سعی می کند در بین مسلمانان نفوذ کند. و اعتقادات آنان را منهدم کند. لذا بر ما است، مسایل مربوط به وهابیت و قوانین و قواعد آن ها را بیاموزیم و پاسخ های متناسب با آن ها را فرا گیریم.
در حوزه علمیه قم باید مبحث ولایت اهل بیت علیهم السلام: و آن چه مربوط به آن است، یک ماده درسی مستقل شود، و در این باره، مبلغان آموزش داده شوند و مطالب آن ها را درک و پاسخ ها را آماده کنند. بهترین روش در این کار فرهنگی، تکیه بر مثبتات و توضیح و تبیین علمی اموری است که این ها با آن عناد می ورزند.
کار فرهنگی برای جوانان نکته دیگر توجه به جوانان است. در حال حاضر، بیشتر جمعیت کشور را جوانان تشکیل می دهند، مساله جوانان، مساله مهمی است و در مکتب ما ریشه دیرینه دارد، هم چنان که در روایت می فرمایند: «علیکم بالاحداث فانهم اسرع الی کل شی » . نگذاریم جوانان را از ما بگیرند و قلوب آن ها را با ایجاد شک و شبهه در مبادی تشیع آلوده کنند.
نکته دیگر آن است که مبلغ باید هوشیار باشد و ابزار تبلیغ را متناسب با محیط انتخاب کند و از بهترین روش ها و شیوه هایی که متناسب با فرهنگ و اجتماع و مذاق مخاطبین است، استفاده کرده و مطالب خود را بیان کند.
در پایان توصیه می کنم تدبیری اندیشیده شود، که از تمامی توانایی روحانیان برای تبلیغ استفاده شود، هم چنان که امام(قدس سره) می فرمود: شریف ترین شغل برای روحانی، تبلیغ است.
پی نوشت ها:
1- احزاب 39.
2- نساء 165.
3- بقره 143.
4- فاطر 15.