به قلم : رؤیا ایمانی‌فرد ، دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی ایران
زیر نظر: دکتر فرزاد شیدفر ؛ عضو هیئت علمی گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی ایران
تحریریه زندگی آنلاین : بر اساس داده‌های سازمان بهداشت جهانی، میانگین مصرف الکل برای هر فرد 15 ساله و بالاتر حدود 6.2 لیتر در سال و 13.5 گرم در روز بوده است. در سال 2015، شیوع جهانی مصرف مزمن الکل در 30 روز گذشته 18.3 درصد در بزرگسالان برآورد شده است. مصرف الکل باعث آسیب به اندام‌ها و سیستم‌های متعدد بدن شده و نوشیدن زیاد آن با افزایش مرگ و میر ناشی از همه علل مرتبط است. بر اساس مطالعه جهانی بار بیماری‌ها، مصرف الکل هفتمین عامل خطر اصلی برای مرگ و میر و سال‌های زندگی با ناتوانی در سال 2016 بوده است. مصرف بیش از حد الکل می‌تواند باعث ذخیره چربی‌ها در سلول‌های کبدی شده و منجر به بیماری کبد چرب الکلی شود. علاوه بر این، مصرف الکل منجر به تولید سموم و گونه‌های فعال اکسیژنی، التهاب مزمن، به هم خوردن فلور میکروبی طبیعی دستگاه گوارش، تغییر ساختار دیواره دستگاه گوارش و مقاومت به انسولین می‌گردد. متغیرهای مختلفی افراد مصرف‌کننده الکل را مستعد ابتلا به بیماری کبدی الکلی می‌کند. این موارد شامل مقدار و مدت مصرف الکل، تفاوت‌های ژنتیکی، جنسیت (زنان بیشتر از مردان)، قرار گرفتن همزمان در معرض سایر داروها، عفونت با ویروس‌های کبدی، عوامل ایمونولوژیک، چاقی و وضعیت تغذیه نامناسب است.
علائم بالینی
بیماران مبتلا به بیماری کبد چرب الکلی معمولاً بدون علامت هستند، اما می‌توانند علائمی مانند درد شکم، بی‌اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ، ضعف، اسهال، کم‌خونی، کاهش وزن یا تب داشته باشند. برخی از بیماران ممکن است دچار زردی، انعقاد، آسیت (احتباس مایعات شکمی) یا اختلالات ذهنی (آنسفالوپاتی) شوند. قطع مصرف الکل ممکن است هپاتیت را برطرف کند. اگر بیماران در مراحل اولیه بیماری هیچ درمانی دریافت نکنند، ممکن است فیبروز کبدی و سیروز ایجاد شود و در موارد شدید حتی منجر به نارسایی کبد گردد. تا به امروز، موثرترین درمان برای کاهش پیشرفت و معکوس کردن کبد چرب الکلی، پرهیز طولانی مدت از الکل است.
بیشتربخوانید:
عوارض تغذیه‌ای سوء‌مصرف الکل
الکل می‌تواند جایگزین غذا و جایگزین دریافت کالری و مواد مغذی کافی در رژیم غذایی مصرف‌کنندگان متوسط و زیاد الکل شده و منجر به کاهش وزن، سوء‌تغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها گردد. گاها این عوارض ممکن است به حدی باشد که نیاز به بستری در بیمارستان و دریافت حمایت‌های ویژه‌تری باشد.
کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی در بیماری کبد الکلی در نتیجه کاهش مصرف و تغییر در جذب، کاهش ذخیره‌سازی و توانایی تبدیل مواد مغذی به اشکال فعال آنها رخ می‌دهد. مدفوع چرب ناشی از کمبود اسید صفراوی نیز در بیماری کبد الکلی شایع است و بر جذب ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) تأثیر می‌گذارد. همچنین کمبود ویتامین A می‌تواند منجر به شب‌کوری در فرد شود.
علاوه بر این، سوء‌مصرف الکل به کمبود تمام ویتامین‌های گروه B به ویژه B1 منجر می‌شود. کمبود B1 شایع‌ترین کمبود ویتامین در افراد مصرف‌کننده الکل است و با بروز علائم سیستم عصبی در ارتباط می‌باشد.
به علاوه، کمبود روی و تغییر در سطح سایر املاح از جمله کلسیم، منیزیم و فسفر می‌تواند با مصرف مزمن الکل همراه باشد.
این کمبودها گاه ممکن است به حدی باشد که نیاز به مصرف ویتامین یا املاح به فرم مکمل غذایی باشد، بنابراین ارزیابی وضیت تغذیه‌ای فرد توسط متخصص تغذیه و توجه به نیاز‌های تغذیه‌ای وی، در کنار مدیریت و درمان پزشکی اهمیت فراوانی دارد.
بیشتربخوانید:
توصیه‌های تغذیه‌ای
همانگونه که عنوان شد، سوء‌مصرف الکل علاوه بر کبد چرب و دیگر عوارض، می‌تواند با سوء‌تغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها همراه باشد، بنابراین تنظیم برنامه غذایی مناسب با شرایط بیمار، جهت رفع سوء‌تغذیه و تأمین نیاز به ویتامین‌ها و املاح اهمیت دارد. در افرادی که در کنار کبد چرب الکلی، اضافه وزن نیز دارند، کاهش وزن اصولی به بهبود وضعیت کمک می‌کند. بدیهی است که رژیم‌های غذایی نامناسب و غیرمعمول جهت کاهش وزن و کاهش وزن‌های سریع، نه تنها به بهبود وضعیت فرد کمک نمی‌کند، بلکه منجر به تشدید عوارض نیز خواهد شد. همچنین مصرف خودسرانه گیاهان دارویی و یا داروهای گیاهی نیز به علت کاهش توانایی کبد و احتمال تشدید بیماری، توصیه نمی‌شود و مصرف هر گونه دارویی حتماً باید زیر نظر متخصص مربوطه باشد.
کاهش مصرف چربی‌های اشباع مانند چربی‌های حیوانی، کره، خامه، غذاهای سرخ شده، فرآوری شده و افزایش مصرف چربی‌های مفید مانند امگا سه که در ماهی، مغزهای گیاهی و دانه‌ها وجود دارد، مفید است.
همچنین با توجه به ماهیت التهابی بیماری، مصرف منابع غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند آسیب‌های ناشی از الکل را تا حدودی کاهش دهد. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در همه انواع میوه‌ها و سبزیجات، از جمله مرکبات، کیوی، انبه، خرمالو، زردآلو، عناب، انواع توت‌ها، انگور، انار، سیب، سیر، پیاز، گوجه‌فرنگی، ریواس و انواع کلم می‌تواند به سم‌زدایی بهتر بدن و کاهش آسیب به سلول‌های کبدی کمک کند. همچنین بر طبق مطالعات، ترکیبات مؤثر در گردو، سویا، چای سیاه و سبز، و ادویه‌هایی مانند دارچین، زعفران، زردچوبه، زنجبیل، فلفل سیاه و چیلی و تخم شنبلیله نیز می‌تواند مؤثر واقع گردد. ترکیبات مؤثر در این مواد غذایی از طریق مکانیسم‌های متعددی مانند اثرات ضد التهابی، آنتی‌اکسیدانی، ضد فیبروزه شدن کبد و همچنین بهبود فلور میکروبی دستگاه گوارش، مهار مرگ سلول‌ها کبدی و تنظیم متابولیسم چربی‌ها، اثرات محافظتی در مقابل بیماری‌های کبدی ناشی از مصرف الکل دارند.