بی اختیاری در دفع به از دست دادن غیر ارادی مدفوع مایع یا گاز یا از دست دادن غیر ارادی مدفوع جامد اشاره می کند. مطالعات نشان می دهد که بین 2 تا 7 درصد از جمعیت عمومی تحت تأثیر این عارضه قرار می گیرند. اگرچه بروز واقعی احتمال دارد بسیار بیشتر باشد؛ زیرا اکثریت مردم در مورد صحبت کردن درباره این موضوع با پزشکان تردید دارند. بی اختیاری مدفوع خفیف، زنان و مردان را به طور مساوی تحت تأثیر قرار می دهد، اما زنان تقریبا دو برابر مردان بیشتر در معرض آن هستند.
لازم است بدانید بی اختیاری مدفوع در افراد مسن بیشتر مشاهده می شود. این عارضه اعتماد به نفس را تضعیف کرده و موجب انزوای اجتماعی خواهد شد. کسانی که از این موضوع رنج می برند بهتر است نشانه های خود را صادقانه با پزشک در میان بگذارند؛ زیرا این بیماری قابل درمان است. در این مقاله همه چیز را در مورد علت بی اختیاری مدفوع و روش های درمان آن توضیح خواهیم داد.
بی اختیاری مدفوع چیست؟
هر شخصی در حالت طبیعی باید توانایی کنترل ادرار، گاز معده و مدفوع خود را داشته باشد. اگر به علت اختلال در فعالیت اعضای بدن یا بیماری ها شخص دچار بی اختیاری مدفوع شود در عملکرد روزانه با مشکل روبرو می شود و حتی با توجه به شرایط مذهبی و فرهنگی این موضوع به لحاظ روانی بیمار و اطرافیان او را اذیت خواهد کرد.
بی اختیاری مدفوع چگونه ایجاد می شود؟
در دستگاه گوارشی بعد از عبور غذا از روده کوچک به روده بزرگ و جذب آب و مواد مورد نیاز در روده بزرگ، باقیمانده مواد غذایی تحت عنوان مدفوع به رکتوم وارد می شود. در مقعد با شل شدن اسفنکترهای داخلی مدفوع از رکتوم به سمت مقعد رفته اما اسفنکترها و عضله های داخلی با منقبض شدن از خروج غیر ارادی گاز معده یا مدفوع جلوگیری می کنند و تنها در صورتی که حسگرها به مغز فرمان اجابت مزاج بدهند عضله های مقعد و لگن شل شده و مدفوع خارج می شود. اگر برای فرد بیماری یا مشکلی ایجاد شود یا عضلات مقعد و رکتوم آسیب ببینند و این مکانیسم با این ترتیب انجام نشود شخص با بی اختیاری مدفوع روبرو خواهد شد.
علت بی اختیاری مدفوع چیست؟
علت بی اختیاری مدفوع تنها به یک مورد مربوط نمی شود و علل گوناگون نظیر آسیب ها، عوارض بیماری ها و ناهنجاری های ارثی باعث بروز این عارضه می شوند. در ادامه به طور کامل به بررسی این موضوع می پردازیم.
1. زایمان طبیعی
گاهی اوقات زایمان سبب آسیب به اسفنکترهای مقعدی شده که ممکن است بی اختیاری مدفوع را به دنبال داشته باشد.
2. افتادگی راست روده
افتادگی رکتوم وضعیتی که موجب می شود راست روده از طریق مقعد پایین آمده و مانع از بسته شدن کامل عضلات اطراف مقعد شود که موجب می شود کمی از مدفوع یا مخاط به بیرون نشت داشته باشد.
3. رکتوسل
در حقیقت رکتوسل یک عارضه ای است که موجب می شود رکتوم شما از طریق واژن بیرون بزند. رکتوسل هنگامی رخ می دهد که لایه نازک ماهیچه هایی که رکتوم شما را از واژن جدا می کنند ضعیف شوند. ممکن است مدفوع در رکتوم باقی بماند زیرا رکتوسل موجب که مدفوع به بیرون زده شود.
4. پرولاپس رکتوم و رکتوسل
زمانی که راست روده دچار مشکل می شود و از اعضایی که در اطراف آن قرار دارد بیرون بزند شخص دچار بی اختیاری مدفوع خواهد شد. این حالت با دو عارضه پرولاپس رکتوم و رکتوسل خود را نشان می دهد. پرولاپس رکتوم عارضه ای است که با بیرون زدن بخشی از راست روده به مقعد عملکرد آن را دچار مشکل می کند. رکتوسل نیز با بیرون زدگی راست روده به درون واژن ایجاد خواهد شد.
5. ناهنجاری های مادرزادی
برخی از موارد که به شکل مادرزادی موجب بی اختیاری مدفوع در کودکان می شوند میلومننگوسل و اسپینابیفدا نامیده می شوند.
6. اسهال و یبوست
مدفوع آبکی و شل ناشی از اسهال سریعا رکتوم را پر می کند و نگه داشتن آن از مدفوع جامد دشوارتر است. اسهال، شایع ترین عامل خطر برای بی اختیاری مدفوع کسانی است که در خانه سالمندان، بیمارستان ها یا دیگر مؤسسات مشابه اقامت ندارند. در یبوست نیز به علت فشار و تحریک بیش از حد، اسفنکترها دچار آسیب می شوند. اسهال ممکن است به دلیل مشکلات دستگاه گوارش ایجاد شود:
7. سابقه جراحی
افرادی که جراحی های زیر را انجام داده اند، در معرض بی اختیاری مدفوع هستند:
- جراحی هموروئید یا بواسیر
- جراحی کیسه چرکی یا شقاق
- جراحی رکتوم به گونه ای که قسمتی از رکتوم یا تمام آن برداشته شده و دیگر محلی برای جمع شدن مدفوع وجود نداشته باشد.
- جراحی فیستول مقعد
8. عوارض سایر بیماری ها
نشانه بروز برخی از بیماری ها بی اختیاری مدفوع است. از جمله این بیماری ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
با پیشرفت نشانه های این بیماری در مراحل آخر بیماری اعصاب شخص به شدت آسیب می بیند و ممکن است از کار بیفتد به همین دلیل بی اختیاری مدفوع در سالمندان بسیار شایع است.
بیرون زدگی دیسک موجب می شود به اعصاب نخاعی که از بین ستون مهره ها می گذرد فشار وارد شود. فشار به نخاع اگر خفیف باشد باعث بی حسی دست و پا، درد گردن و کمر می شود و در صورتی که شدت فشار زیاد باشد اعصاب نخاعی نمی تواند به مغز فرمان اجابت مزاج دهد و در این صورت شخص دچار بی اختیاری مدفوع می شود.
ام اس یک بیماری خود ایمنی است؛ به این معنا که سیستم ایمنی بدن به طور اشتباه بافت های خودی را به عنوان مهاجم شناسایی کرده و از بین می برد. در این بیماری بافت های چربی اطراف اعصاب از بین رفته و این تخریب علاوه بر بی حسی دست و پا در موارد پیشرفته تر بیماری موجب بی اختیاری مدفوع می شود.
درمان بی اختیاری مدفوع از چه راه هایی امکان پذیر است؟
روش های درمانی به شدت عارضه بستگی دارد. در موارد خفیف می توان از درمان خانگی بی اختیاری مدفوع یا درمان بی اختیاری مدفوع در طب سنتی استفاده کرد و در مواردی که مشکل شدیدتر و جدی تر است و فرد قادر نیست مدفوع خود را کنترل کند باید از شیوه های دارو درمانی یا جراحی استفاده کرد. بهتر است در این خصوص با پزشک نیز مشورت شود.
درمان بی اختیاری مدفوع با جراحی
از شیوه های جراحی در مواردی استفاده می شود که بی اختیاری مدفوع بسیار شدید باشد. روش های جراحی عبارتند از:
- اسفنکتروپلاستی: در این شیوه با نزدیک کردن انتهای پاره شده اسفنکتر مقعدی، موجب تقویت عضله اسفنکتر می شوند.
- قرار دادن اسفنکتر مصنوعی: اسفنکتر مصنوعی یک حلقه سیلیکونی است که آن را در اطراف مقعد قرار می دهد. این اسفنکتر به طور دستی تخلیه خواهد شد.
- کولوستومی: در این شیوه سوراخی روی سطح پوست در دیواره شکم ایجاد می کنند و انتهای کولون را به آن وصل می کنند. در حقیقت این راه مسیر عبور مدفوع را تغییر داده و مدفوع در کیسه ای که در بخش بیرونی بدن قرار دارد جمع آوری و سپس خالی می شود.
- پیوند عضله: در این شیوه عضله گراسیلیس را از بخش داخلی ران به اطراف عضله اسفنکتر مقعد منتقل می کنند تا این قسمت قدرت بیشتری داشته باشد.
درمان بی اختیاری مدفوع با شیوه خانگی
از بین درمان های خانگی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
داروی گیاهی
این روش درمان در موارد خفیف به درمان شخص کمک کرده و معمولا به عنوان اقدامات پیشگیری کننده نیز کاربرد دارد.
- روزی هشت لیوان آب بنوشید.
- ورزش کنید.
- مواد غذایی با فیبر بالا مثل میوه، سبزیجات، غلات و نان سبوس دار را در برنامه غذایی خود قرار دهید.
- پوست ناحیه مقعد را خشک و تمیز نگه دارید و در صورت خشکی حتما از کرم استفاده کنید.
اگر بی اختیاری مدفوع به علت آسیب عصبی باشد، عضلات ضعیف شده باید با انجام تمرینات ورزشی تقویت شوند. این حرکات قدرت اسفنکترها را برای کنترل مدفوع بالا می برند. برخی از تمرینات ورزشی نیز برای تقویت عضلات مقعد فوق العاده هستند، این تمرینات به شرح زیر هستند:
1. ورزش کگل: این ورزش برای تقویت عضلات لگن مورد استفاده قرار می گیرد. مراحل انجام این تمرین باید به ترتیب زیر انجام شود:
- ابتدا باید مثانه خود را تخلیه کنید.
- سپس در حالت دراز کش زانوها را خم کرده و از هم فاصله دهید.
- حالا ماهیچه های واژن و مقعد را منقبض کنید مانند زمانی که قصد دارید از خروج ادرار یا مدفوع جلوگیری کنید. سعی کنید به مدت پنج ثانیه در این موقعیت بمانید و سپس عضلات خود را رها کنید.
- این تمرین را روزانه حداقل چهار مرتبه تکرار کنید.
2. بیوفیدبک: در این روش به فرد آموزش داده می شود که عضلات مقعد را منقبض کند. این آموزش به فرد کمک می کند در مواقع نیاز عضلات خود را منقبض کند و مانع خروج مدفوع شود. در این شیوه درمانی از مانومتری مقعد و بالون رکتال استفاده می شود.
درمان بی اختیاری مدفوع با فیزیوتراپی
این روش درمانی به دو صورت زیر انجام می شود:
- تحریک عصب سکرال: یکی از شیوه های مورد استفاده در فیزیوتراپی تحریک عصبی است. عصب سکرال از نخاع تا ماهیچه های لگن امتداد دارد. عصب ساکرال قدرت اسفنکترهای مقعد و رکتوم را تنظیم می کند. اگر این عصب با ضربات الکتریکی تحریک شود سبب تقویت عضلات روده خواهد شد.
- تحریک عصب تیپیال خلفی: در این شیوه عصبی که در مچ پا قرار دارد و نام آن تیپال خلفی است تحریک می شود. این نوع تحریک برای کسانی که تعداد دفعات بی اختیاری مدفوع در آن ها زیاد نیست می تواند مؤثر باشد.
درمان بی اختیاری مدفوع با دارو
در مواردی که اسهال دلیل بی اختیاری مدفوع است درمان های دارویی ممکن است موجب سفت شدن مدفوع شود. داروهایی که در این موارد مورد استفاده قرار می گیرند به شرح زیر هستند:
در مواردی که شخص دچار یبوست است از داروهای ملین باید استفاده کند:
- پسلیوم باعث رفع یبوست خواهد شد.
- سیتروسل
علاوه بر این، استفاده از داروهای تزریقی بدون قابلیت جذب چنانچه عضلات مقعد ضعیف باشد، عضلات را بزرگ تر و از بی اختیاری ادرار جلوگیری می کند. نکته مهمی که باید بدانید این است که به هیچ عنوان خودسرانه دارو مصرف نکنید.
درمان بی اختیاری مدفوع با طب سنتی
توصیه های پزشکان متخصص طب سنتی شامل زیر است:
- نوشیدنی های گازدار و ادویه مصرف نکنید.
- مواد غذایی نفاخ مثل حبوبات مصرف نکنید و در صورت مصرف آن را تا 6 ساعت در آب سرد خیس کرده و آب آن را چند بار عوض کنید.