عصر ایران؛ مهرداد خدیر- پس از مدتی کشاکش و تأیید و تکذیب، سرانجام دیروز هیأت رییسۀ مجلس شورای اسلامی طرح استیضاح عبدالناصر همتی وزیر امور اقتصادی و دارایی را اعلام وصول کرد. بلافاصله بعد از انتشار این خبر رییس جمهور پزشکیان بدون اطلاع قبلی و سرزده به وزارت اقتصاد رفت تا هم حمایت خود را از وزیر کلیدی کابینه اعلام کند و هم به صراحت بگوید معرفی کردن یک نفر به عنوان مقصر و تلاش برای حذف او بی انصافی است.
پزشکیان صریح است و بنا را بر وفاق و تفاهم گذاشته اما در این فقره احساس کرد باید صریح‌تر باشد و چون روز یک‌شنبه به اتفاق وزیر اقتصاد به مجلس رفته در نشست غیر علنی توضیح داده بودند داستان افزایش قیمت ارز فراتر از وزارت اقتصاد و بانک مرکزی است و حالا دیده نتیجه نبخشیده زبان به انتقاد گشوده است.
همین که رهبری اجازه برداشت یک میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی را برای تأمین کالابرگ صادر کردند و در دیدار با امیر قطر هم گفتند انتظار داریم مطالبه ایران از کره جنوبی را که در قطر بلوکه شده به ایران بازگردانید نشان می‌دهد قضیه فراتر از وزارت اقتصاد است چون اگر مثلا همین امروز 6 یا 7 میلیارد دلار پول ما در قطر آزاد شود و یک میلیارد دلار آن را بانک مرکزی به بازار تزریق کند آیا دلار پایین نمی‌آید؟
دیگر همه می دانند کار از دست بانک مرکزی و وزارت اقتصاد خارج شده و افزایش قیمت ارز دلیل کاملا روشنی دارد و آن هم برهم خوردن معادله عرضه و تقاضاست (اگرچه تماما تابع آن نیست و عوامل دیگر هم دخیل‌اند) ولی از یک طرف دست دولت خالی است و نمی‌تواند دلار لازم را تزریق کند چون پول‌های ما بلوکه شده (مثل 6 تا 7 میلیارد دلار در قطر) و آنچه را که دارد برای تامین غذا و دارو و روزهای سخت‌تر کنار گذاشته و چون درآمد نفت کم شده یا مراقب سیاست ترامپ برای کاهش صادرات است و همه باعث می‌شود کمتر عرضه و تزریق کند و یا توان دولت در عرضه کمتر شود و تقاضا هم از تاجر و مسافر بسی فراتر رفته چون کثیری برای حفظ قدرت خرید به دنبال تبدیل ریال به دلارند و وزیر اقتصاد و رییس کل بانک مرکزی هر که باشند در وضعیت کنونی نه می‌توانند عرضه را زیاد کنند نه تقاضا را کم کنند و گیر کار جای دیگر است.
با این مقدمه در این نوشته می‌خواهم بگویم نتیجه استیضاح 12 اسفند هر چه باشد مجلسیان برنده نیستند! چرا؟ چون از سه حالت خارج نیست: منتتفی شدن در دقیقه 90، رای نیاوردن استیضاح و ماندگاری همتی و رای آوری استیضاح و پایان وزارت همتی.
اول: بعید نیست پیامی برسد یا هشداری دهند تا در آستانه سال جدید دولت را بی‌وزیر اقتصاد نکنند. زیرا به فرض که استیضاح همتی رای بیاورد بلافاصله وزیر جدید معرفی نمی‌شود و دست‌کم دو ماه وزیر اقتصاد و دارایی نخواهیم داشت. وزارتخانه‌ای که اگر هم متولی کلان تمام اقتصاد نباشد (به خاطر دخالت نهادهای دیگر) اما متصدی وصول مالیات است که منبع مهم درآمدی است.
ضمن این که رییس جمهوری همتی را در هر حال در کنار خود نگاه خواهد داشت. پس احتمال اول این است که طرح استیضاح با وجود اعلام وصول با 90 امضا دقیقه 90 منتفی شود. در این حالت بازنده‌اند چون این حربه را نه تنها علیه همتی که برای وزیران دیگر هم تا ماه‌ها از دست می‌دهند و وزیری که می‌خواستند او را بیندازند به عکس ماندگار می‌شود و به حاشیه امنیت هم می‌رود و دست نمایندگان از سوال و تهدید به استیضاح کوتاه می‌شود. نمایندگان می‌دانند شمشیر استیضاح از خود آن بُرّاتر است. به بیان دیگر بیشتر به کار ترساندن و امتیاز گرفتن می‌آید تا انجام. با ترساندن از استیضاح امتیاز می‌گیرند ولی انجام دهند تا مدت‌ها نمی‌توانند از جانشین او امتیاز بگیرند.
دوم: در این حالت استیضاح به جریان می‌افتد و چون بر خلاف رای اعتماد آرای ممتنع به سود وزیر و علیه استیضاح است استیضاح رای نمی‌آورد و همنی ابقا می‌شود. استیضاح شکست خورده و وزیر با اعتماد به نفس بیشتر به کار خود بازمی‌گردد.
سوم: در حالت سوم استیضاح وزیر رای می آورد و همتی را از قطار وزیران خارج می کنند. چه اتفاقی می‌افتد؟ تا وزیر اقتصاد برود دلار پایین می‌آید؟ با کدام تزریق یا کاهش تقاضا؟ به عکس پیش‌بینی می‌شود در کوتاه مدت اثر منفی بر بازار بگذارد. ضمن این که وزیر بعدی قطعا رییس کل فعلی بانک مرکزی را که از دوران رییسی باقی مانده تغییر خواهد داد و دست نمایندگان از بانک مرکزی کوتاه‌تر خواهد شد.
اگر اعدام سلطان سکه قیمت سکه را پایین آورد و اعدام سلطان رشوه آن را از بین برد استیضاح و برکناری وزیر اقتصاد هم مشکلات ارزی و اقتصادی را حل می‌کند.
پزشکیان خود در دولت دوم خاتمی (80 تا 84) وزیر (بهداشت) بوده و یه یاد دارد مجلس هفتم با وزیر توسعه‌گرای راه (احمد خرم) چه کرد و با استیضاح او مسیر را چگونه تغییر داد. بنا بر این شیوه دیگری در پیش می‌گیرد. چرا که یا قالیباف با استیضاحیون همراهی کرده که در رابطه خود با او تجدید نظر می‌کند. یا همراهی نکرده که باز نشان می‌دهد زور او به رادیکال‌ها نمی‌رسد و از جانب مجلس نمی‌تواند در نشست سران قول دهد.
با این اوصاف فارغ از نتیجه، استتیضاح همتی برای مجلسی که عنوان مجلس اقلیت برای آن برازنده است (چون برآمده از آرای اکثریت واجدان شرایط نیست) نتیجه‌ای در برندارد چون از سه حال خارج نیست: یا به هر دلیل منصرف می‌شوند. یا ابقا می‌شود یا اگر او را بیندازند رییس جمهور پزشکیان را از خوش خیالی در قبال رقیبان بیرون می‌آورد و سراغ وفاق با دیگران می‌رود و نطق‌های پیشنهادی نخوانده را از جیب خود درمی‌آورد و رفتار خود را تغییر می‌دهد چون می‌داند اگر کوتاه بیاید فردا روز سراغ دیگر وزیران کلیدی می‌روند.
با این همه شاید برای مخاطبان این شایبه پدید آید که از وضعیت کنونی راضی هستیم و وجهی برای توضیح خواستن نبینیم! حاشا و کلا. نکته اما در این است که مادام که تقاضای غیر متعارف دلار بیش از حد و توان عرضه کم است این وضع قابل اصلاح نیست و کار باید در سطحی کلان‌تر حل شود و نمایندگان نمی‌توانند با مقصر جلوه دادن همتی اصل مساله را کتمان کنند.
در فقدان چشم انداز به آینده این وضعیت ادامه دارد و راه حل از سیاست و دیپلماسی و امید می گذرد و از دکتر شاخت هم کاری برنمی آید چه رسد دکتر همتی.
با این همه در وضعیت فعلی به نظر می‌رسد گروهی به عمد یا به سهو به جای حل اساسی موضوع به دنبال معرفی مقصری می‌گردند تا توجه‌ها را از خود دور کنند و یادآور حکایت «بز طلیعه» در عهد عتیق است.
بلاتشبیه بار گناهان دیگران را بر بز طلیعه (Scapegoat) تحمیل کردند و راندند تا نگاه ها به جانب او باشد. این مفهوم اول بار در سِفر لاویان عهد عتیق به کار رفت. بزی انتخاب و در بیابان رها شد تا گناهان جامعه را از آنها دور کند.
با قاطعیت می توان گفت استیضاح 12 اسفند فارغ از هر نتیجه متضمن بردی برای مجلس اقلیت نیست. اگر استیضاح منتفی شود یا رای نیاورد که مشخص است چرا. اما اگر هم رای بیاورد تغییر لحن و رفتار رییس جمهور پزشکیان را شاهد خواهیم بود و مثلا مشخصا با صراحت بیشتری پیوستن به اف‌ای‌تی‌اف را دنبال خواهد کرد.
