بایسته‌های حضور زن در جامعه از نگاه قرآن/ حیا و پرهیز از تبرج؛ مهمترین شروط

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعمران حسینی نسب، دانش‌آموخته مرکز تخصصی تفسیر حوزه و امام جمعه شهر دندی استان زنجان در نوشتاری به مناسبت دهه کرامت و به خصوص که این دهه با روز دختران و میلاد حضرت معصومه(س) تقارن دارد به بررسی حضور اجتماعی سیاسی زن از منظر قرآن پرداخته و آورده است: از منظر اسلام، زن نیز همچون مرد از حقوق فردی و اجتماعی برخوردار است. اسلام حقوق فردی واجتماعی زن را احیاء کرد و به زن اجازه حضور در عرصه اجتماع و دخالت در سرنوشت را داد، ولی این حضور را محدود به شرایطی کرده و این افتخار نصیب زنان شده که آنها را مزین به حجاب و عفاف نموده، تا از دسترس اجانب و بیگانگان در امان باشند و حجاب را واجب کرده تا او را مانند یک صندوق و به مثل یک سپر محافظت نماید. و او را به کارهایی که با جسم و روح او سازگار نیست، مکلف نکرد.

وی در این نوشتار که در اختیار خبرگزاری ایکنا قرداده است با اشاره به ادله حضور اجتماعی سیاسی زن به آیات امر به معروف و نهی از منکر می‌نویسد: در قرآن آیاتی وجود دارد که مردان و زنان مومن را به انجام فریضه مهم اجتماعی، سیاسیِ امر به معروف و نهی از منکر دعوت می‌کند و در عصری که آن‏چنان زنان را تحقیر می‌ کردند که صلاحیت شرکت در کارهای اجتماعی را در کنار مردان نداشتند تأکید ‏کرده و می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر..؛  مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یکدیگر هستند، امر به معروف، و نهى از منکر مى‏‌کنند...». با توجه به آیه شریفه امر به معروف و نهی از منکر که یکی از مصادیق فعالیت اجتماعی و سیاسی است، زنان نیز در این فریضه همچون مردان می‌توانند نقش اساسی داشته باشند و ذکورت و انوثت در آن نقشی ندارد. هجرت نیز شکل دیگری از مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان بوده است و در مهاجرت‌های صدر اسلام زنان نیز نقش موثری داشتند. هجرت که در واقع نوعی عمل سیاسی است؛ از طرفی به معنای اعتراض و ناخشنودی از حاکمیت و از طرفی ابلاغ پیام جدید و تدبیری سیاسی برای ماندگاری مکتب نوظهور، صورت می‏‌گیرد و تأیید حضور زنان در هجرت از سوی پیامبر(صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله)، به معنای رسمیت دادن به حقوق سیاسی زن بود. در هجرت به حبشه که کاملاً مخفیانه صورت گرفت، حدود 83 مرد و 18 زن حضور داشتند؛  که گاه به طور جمعى و گاه تنها به سوى حبشه حرکت مى‌کردند. این گروه بعدها از حبشه به مدینه هجرت نمودند و مشمول فضیلت دو هجرت شدند که در این مورد می‌توان به هجرت ام ایمن و ام سلمه اشاره نمود.
وی در این نوشتار بیعت زنان با پیامبر را نمونه دیگری از حضور آنان دانسته و آورده است: یکی از مسائل سیاسی و اجتماعی، مسئله بیعت است که قرآن کریم آن را به عنوان نمونه‌ای از فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی برای زن ذکر کرده که نشان می دهد زنان مؤمن بعد از فتح مکه با پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) بیعت کردند و ایشان به فرمان خداوند، رعایت شروط را مبنای این بیعت قرار داده است: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلى‏ أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنینَ وَ لا یَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لا یَأْتینَ بِبُهْتانٍ یَفْتَرینَهُ بَیْنَ أَیْدیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصینَکَ فی‏ مَعْرُوفٍ فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیمٌ؛  اى پیامبر! هنگامى که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزى را شریک خدا قرار ندهند، دزدى و زنا نکنند، فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایى پیش دست و پاى خود نیاورند و در هیچ کار شایسته ‏اى مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و براى آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است!».

آیات حجاب مؤید حضور زنان در عرصه سیاسی اجتماعی است

فارغ التحصیل مرکز تخصصی تفسیر به آیات عفاف و حجاب اشاره کرده و می‌نویسد: آیاتی  که زنان را به وجوب پوشش و حفظ حجاب، به عدم اظهار زینت به نامحرم و به عدم خودنمایی دستور می دهد بیانگر جواز سلوک اجتماعی، سیاسی زن است. چون این نوع پوشش مخصوص جایی است که نامحرم وجود دارد و و اگر زن می بایست در گوشه ای به دور از انظار، نگاه داشته شود و حضور در عینیت جامعه نداشته باشد از این لزوم ستر به گستردگی و حساسیت سخن گفتن چه معنایی داشت؟ طبق گزارشات روایی، زنان در مواردی به محضر معصومین علیهم السلام می رسیدند و از آنها در مورد مسائل مختلف مانند احکام شرعی و حقوق زن و مرد و... سوالاتی می کردند که اینها دلیل دیگری بر جواز حضور اجتماعی زن است و اگر خروج از منزل و حضور در جامعه جایز نبود معصومین علیهم السلام می بایست به آنها تذکر می دادند و از آنها می خواستند از منزل خارج نشوند.
سست شدن نقش خانوادگی؛ مهمترین مانع برای حضور زن

وی در نوشتار خود با اشاره به شرایط حضور اجتماعی سیاسی زن تصریح کرده است: یکی از شرایط حضور زن در جامعه این است که حضور اجتماعی، سیاسی او منجر به سست شدن نقش خانوادگی او نشود، چرا که سه وظیفه مادری، خانه داری و شوهرداری برعهده زن گذاشته شده و زن مایه آرامش در خانواده است  و زمانی زن می تواند در خانه و خانواده مایه آرامش باشد که خود آرامش جسمی و روحی داشته باشد همچنین رعایت حجاب و عفاف یکی از مهمترین قیود است؛ اسلام نه با آزادی مطلق و بی قید و شرط زن در جامعه موافق است و نه با انحصار مطلق و در کنج منزل ماندن او، بلکه اسلام طرفدار حضور سالم زن در جامعه و محدودیت کامیابی‌ها به محیط خانوادگى و همسران مشروع است. یکی از راهکارهای حضور سالم زن در جامعه حفظ حجاب و عفاف است و در واقع مهمترین شرط برای حضور زن در عرصه اجتماع و سیاست رعایت حجاب و عفاف است.
وی حیاء و ترک هر گونه رفتار تحریک آمیز را یکی دیگر از مؤلفه ها و شروط می داند و می نویسد: حیا و ترک رفتارهای تحریک‌آمیز، یکی دیگر از شرایط سلوک اجتماعی، سیاسی زن است. زن باید در عرصه عمومی و در مقابل نامحرمان از هر گونه کاری که باعث جلب توجه نامحرم می شود، اجتناب نماید و با رعایت حیا و عفاف بین خود و نامحرمان حریمی ایجاد کند. حیا در اسلام اهمیت زیادی دارد و در برخی روایات از آن به عنوان لباس دین و اسلام یاد می شود. پیامبر گرامی اسلام خطاب به امیر تقوا، امیر مومنان حضرت علی علیه السلام می فرماید:«یَا عَلِیُّ الْإِسْلَامُ عُرْیَانٌ وَ لِبَاسُهُ الْحَیَاء؛  ای علی، اسلام عریان است و حیا لباس آن است».

مصادیق حیا

نویسنده با اشار ه به مصادیق حیاء آورده است: یکی از مصادیق حیا، حیا در نوع سخن و آهنگ آن است. زنان باید در عرصه عمومی با وقار و متانت سخن بگویند و از سخنان هیجان انگیز اجتناب نمایند و در رفتار و گفتار خود جدی باشند. و افزون بر نازک نکردن صدا، باید محتوای کلامشان نیز نیکو باشد و از وارد شدن در هر محاوره ای جداً پرهیز کنند. «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی‏ قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفا؛ اى همسران پیامبر! شما همچون یکى از آنان معمولى نیستید، اگر تقوا پیشه کنید پس به گونه‏ اى هوس ‏انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و سخن شایسته بگویید!».
وی حیاء در رفت و آمد را مصداق دیگر این مسئله بر می شمارد و می‌نویسد: از جمله مصادیق حیای زن که باید در عرصه عمومی و در مقابل نامحرمان رعایت نماید، چگونگی رفت و آمد اوست. آمد و شد و حضور عینی زن در جامعه نیز باید همراه با حیا و متانت باشد. قرآن کریم به عنوان کتاب هدایت و زندگی بشریت چگونگی برخورد دختران شعیب با مردان نامحرم و طریقه رفت و آمد آنها را بازگو کرده است. همچنین یکی دیگر از مصادیق حیا، که در واقع از شرایط مهم سلوک اجتماعی، سیاسی زن به شمار می رود، حیا در معاشرت و تعامل با نامحرمان است. زن باید در عرصه عمومی از اختلاط با نامحرمان اجتناب نماید. واضح است که حضور زن در اجتماع و فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی آنها ارتباط و معاشرت با مردان نامحرم را در پی خواهد داشت که غالبا همراه با مفسده است لذا در این صورت هم بر مرد و هم زن لازم است که حیا و عفت در معاشرت را سرلوحه کار خود قرار دهند و در اجتماعات حریم‌ها و مرزها را حفظ کنند.
وی نتیجه گیری کرده است که این مسئله آنقدر اهمیت دارد که قرآن کریم به آن تاکید کرده و این کار را براى پاکى دلها بهتر دانسته است. آنجا که می‌فرماید: «وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِن؛ وهنگامى که چیزى از وسایل زندگى را (بعنوان عاریت) از آنان [همسران پیامبر] مى‏ خواهید از پشت پرده بخواهید این کار براى پاکى دلهاى شما و آنها بهتر است». استاد شهید مطهری می گوید: «در آیه حجاب که مى‏ فرماید: «وَ اذا سَألْتُموهُنَّ مَتاعاً فَاسْئَلوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ» از جمله بعدش که مى‏ فرماید: «ذلِکُمْ اطْهَرُ لِقُلوبِکُمْ وَ قُلوبِهِنَّ» معلوم مى ‏شود که حکم عام است براى همه زنان و مردان مؤمن».
قرآن کریم در دو آیه زنان را از تبرج و خودنمایی منع کرده است. در سوره احزاب خطاب به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «وَ قَرْنَ فی‏ بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى، و در خانه‏‌هاى خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید». در این آیه خداوند متعال زنان را از تبرج و حضور در مقابل مردان مانند زمان جاهلیت نهی کرده است. چون در زمان جاهلیت زنان بدون پوشش و حجاب، بی آنکه سر و گردن خود را بپوشانند در بین مردم و نامحرمان حاضر می‌شدند که قرآن زنان را از این کار نهی می نماید. نوع پوشش و لباس‌های رنگی و زینتی، تعطر و تزین و آرایش از مصادیق تبرج و خودنمایی در مقابل نامحرم است که قرآن زنان را از آنها نهی می‌فرماید.