شناسه : ۳۰۷۲۵۰ - پنجشنبه ۸ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۰۴:۲۸
در نشست فقه و موسیقی تشریح شد؛
سه عامل تبدیل موسیقی به غنا
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام حسینیژرفا معتقد است که هیچ آیه‌ای در قرآن مبنی بر نهی موسیقی وجود ندارد و حتی موسیقی در قرآن فضل خوانده شده است و نهی روایات در خصوص غنا به موسیقی دوران ائمه باز می‌گردد که سه مولفه برای غنا ذکر شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست تخصصی «فقه و موسیقی؛ تقابل یا تعامل» عصر دیروز (16 شهریور) به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و انجمن اندیشه و قلم با حضور حجت‌الاسلام سیدابوالقاسم حسینیژرفا عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و پیروز ارجمند، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز برگزار شد.
در آغاز این نشست ژرفا با بیان اینکه موسیقی در آثار فقهی ما به صورت آوازی تعریف شده است و نه سازی، گفت: هر دو قسم آوازی و سازی یک ملاک دارند که صدای موزون و خوش آهنگ است. از نظر فقیهان غنا یعنی صدای امتداد یافته که موجب طرب شود و طرب یعنی از خود رهیدگی، خواه از سر شادی یا غم.
وی ادامه داد: بیشتر نواهای رایج در منابر، مولودی‌خوانی‌ها و اماکن متبرکه و حتی در هنگام خواندن اذان یا قرآن مصداق غنا خواهد بود و من فقیهی نمی‌شناسم که اینها را نهی کند. به عبارت دیگر غنای اصطلاحی در سنت و حیات اسلامی نفی نشده است.
وی افزود: دین یعنی برنامه زندگی مبتنی بر حکمت یا عقل، فطرت یا گرایش‌های الهی و طبیعت یا گرایش‌های طبیعی و فتوا بدون رعایت این سه پایه موجب دین‌گریزی خواهد شد.
حسینیژرفا با بیان اینکه هنر پاسخ به نیازهای اصیل انسان و تراوش روح انسانی است، گفت: هنرمند بخشی از روح صیقل‌یافته خود را در اثر هنری می‌ریزد. هنر چون براده روح انسان هنرمند است، می‌تواند روح مخاطب را درمان کند و روح را جلا دهد. از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرموده‌اند که گه‌گاهی به جان‌های خود لطافت و نشاط ببخشید. روح ما در برخورد با زمختی جهان مادی احساس کسالت می‌کند و چون هنر نتیجه ریاضت روح است، روح مخاطب را لطافت می‌دهد.
فقها هنر را آلوده به گناه و مایه خراش روح می‌دانند
وی افزود: فقها می‌گویند موسیقی در تبلور با بخشی از گناه‌ها آلوده می‌شود و هنر روح را تخدیر می‌کند و مایه خراش روح است. اما موسیقی می‌تواند مجلس‌آرایی کند بدون آنکه به گناه آلوده شود. برخی از بزرگان موسیقی تصریح کرده‌اند که در لحظه تولید اثر عبادت می‌کنند و حتی برخی از موسیقی‌دانان با وضو به ساخت موسیقی اقدام می‌کنند. اما در خصوص ایراد دوم هنرمند ایثار کرده و نه برای خود و نه مخاطب مایه خراش نیست.
ریشه مخالفت فقها با موسیقی
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: فقها تحت تاثیر روایات ائمه بوده‌اند، اما چرا امامان چنین موضع گرفتند؟ مخالفت امامان با موسیقی به این خاطر است که دستگاه خلافت اموی و عباسی موسیقی را ابزاری برای مبارزه با امامان تبدیل کرده بودند و با استخدام بهترین موسیقی‌دانان این کار انجام می‌شد. امامان قدرت تغییر موسیقی و یا ارائه آگاهی در خصوص موسیقی مطلوب را نداشتند، از این رو ایشان به مردم توصیه می‌کنند که به موسیقی نزدیک نشوند.
قرآن موسیقی را نکوهش نکرده است
وی با طرح این پرسش که منابع اصلی ما در خصوص موسیقی چه گفتند؟ گفت: در قرآن هیچ نکوهشی در خصوص موسیقی نیست. از آیاتی از قرآن حتی می‌توان به نفع موسیقی استفاده هم کرد. اول آیه‌های 31 تا 33 سوره اعراف است که خداوند می‌فرماید: یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ*قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ* قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِکُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ: اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگیرید و بخورید و بیاشامید و[لى] زیاده روى مکنید که او اسرافکاران را دوست نمى دارد*[اى پیامبر] بگو زیورهایى را که خدا براى بندگانش پدید آورده و [نیز] روزیهاى پاکیزه را چه کسى حرام گردانیده بگو این [نعمت‌ها] در زندگى دنیا براى کسانى است که ایمان آورده‌اند و روز قیامت [نیز] خاص آنان مىباشد این گونه آیات [خود] را براى گروهى که مى‌دانند به روشنى بیان مىکنیم* بگو پروردگار من فقط زشتکاری‌ها را چه آشکارش [باشد] و چه پنهان و گناه و ستم ناحق را حرام گردانیده است و [نیز] اینکه چیزى را شریک خدا سازید که دلیلى بر [حقانیت] آن نازل نکرده و اینکه چیزى را که نمی‌دانید به خدا نسبت دهید».
حسینیژرفا تصریح کرد: در این آیات خدا می‌فرماید چه کسی زیورها را محروم می‌کند. در احادیث آمده است که از هر شاخه درخت طوبی موسیقی‌های شنیده می‌شود که کسی در جهان نشنیده است. بر اساس این آیات استفاده از زینت‌ها به جز پنج منطقه تحریم مجاز است.
وی ادامه داد: مورد بعدی در قرآن آیه 10 سوره سبأ است که در آن خداوند می‌فرماید: «وَلَقَدْ آتَیْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا یَا جِبَالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَالطَّیْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ: و به راستى داوود را از جانب خویش مزیتى عطا کردیم [و گفتیم] اى کوه‌ها با او [در تسبیح خدا] همصدا شوید و اى پرندگان [هماهنگى کنید] و آهن را براى او نرم گردانید». در این جا صدای خوش به تعبیر قرآن فضل و نعمت خداوند به حضرت داود بوده است. حتی یک آیه در قرآن در نکوهش موسیقی نیست همه نکوهش‌ها در خصوص لهو، لغو و زور است که بر اساس روایات یکی از مصادیق این سه غنا عنوان شده است. بر اساس گزارشی که عالم بزرگ شیعه سید جواد عاملی می‌دهد بیست و پنج روایت در نکوهش موسیقی و دوازده روایت در ستایش موسیقی وجود دارد و تفاوت معناداری میان این روایات وجود ندارد.
حسینیژرفا تصریح کرد: من با سی سال تکاپوی نسبی در حوزه موسیقی به همان نتیجه‌ای رسیدم که شریعتی رسید و این باور خود بر اساس نظر دو فقیه بزرگ شیعه یعنی ملامحسن فیض‌کاشانی و ملامحمدباقر سبزواری است. ایشان معتقد بودند که روایات نکوهنده موسیقی ناظر بر موسیقی همان دوره هستند.
وی ادامه داد: اتفاقا بخش قابل توجه فقها در صد سال اخیر تحت تاثیر ایشان بوده‌اند اما جرات نکردند به همین صراحت بگویند و سخن از موسیقی لهوی گفته‌اند و این بدان خاطر است که فقها به ذات موسیقی نظر نداشته‌اند. دلیل اصلی عدم بیان صریح نظرات این است که فقها نمی‌توانند با نظراتی که شکل گرفته است مخالفت کنند و از سوی دیگر فقه دانشی روایت محور است که بر ظاهر تکیه می‌کند.
مشکل موسیقی به سیاستمداران باز می‌گردد
در ادامه ارجمند گفت: کاربردهای موسیقی از نگاه علمی بسیار گسترده است و بسیار مورد توجه فقها بوده است. از سوئی دیگر یک موسیقی بر افراد تاثیر متفاوت دارد. هیچ هنری مثل موسیقی مورد بررسی علمی قرار نگرفته است.
وی تصریح کرد: در فقه پویا چنانچه امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری تصریح کرده‌اند تشخیص درست و یا نادرست بودن موسیقی بر عهده مکلف است.
ارجمند تصریح کرد: اگر موسیقی حرام باشد باید مراسم نقاره‌زنی و نوحه‌خوانی نیز تعطیل شود. مشکل اصلی در این خصوص نه نظر فقهی که موضع‌گیری سیاسی است. نظر مقام معظم رهبری تولید موسیقی متعالی است اما تا سیاست یک بام دو هوا در حوزه موسیقی وجود داشته باشد، متعالی تولید نمی‌شود و مشکل موسیقی نه به فقه که به رفتارهای سیاستمداران باز می‌گردد.
گزارش از میثم قهوه‌چیان
