حکیمه
بنت الامام محمّد الجواد بن علی الرضا بن موسی الکاظم علیهم السلام ، خواهر امام هادی و عمّه امام حسن عسکری علیهماالسلام ، معروف به «جدّه» زنی عالمه و از روات برجسته شیعه بود که محضر چهار امام را درک نمود. نام او با حکیمه (م. ب 195 ق)، دختر امام کاظم علیه السلام ، مشترک است. از این رو، نباید وی را با او اشتباه گرفت. ولادت او معلوم نیست، ولی چون محضر امام رضا علیه السلام را درک نکرده است، باید تولدش پس از سال 203 ه بوده باشد. وفات او نیز به درستی روشن نیست. امین عاملی از تاریخ وفات او اظهار بی اطلاعی کرده و در کتب متقدّمان نیز اشاره ای به سال درگذشت او نشده است. در برخی از منابع، سال وفات او 274 ه تعیین شده است. آنچه مسلّم است اینکه وی چند سال پس از شهادت امام حسن عسکری علیه السلام حیات داشته؛ زیرا احمد بن ابراهیم در سال 262 ه از او روایت شنیده است. قبر او در پایین پای امام حسن عسکری علیه السلام در سامرّاء قرار دارد، اما امروزه اثری از قبه و بارگاه او به چشم نمی خورد. از همین رو، علاّمه مجلسی به دلیل جلالت شأن این بانو، از نبود بارگاه و زیارت نامه برای آن حضرت اظهار شگفتی کرده، و علاّمه مامقانی نیز ضمن ابراز شگفتی از این مطلب، عدم ذکر نام او را به عنوان دختر امام جواد علیه السلام ، از سوی قدما (مانند شیخ مفید در ارشاد) شگفت انگیزتر دانسته است. شاید علاّمه طبرسی (م 548 ق) نخستین کسی باشد که نام او را در عداد دختران امام جواد علیه السلام ذکر کرده است. در اینکه وی دختر امام جواد علیه السلام است، تردیدی نیست؛ زیرا وی در متن روایات بی شماری به عنوان «حکیمه بنت محمّد بن علی بن موسی» معرفی شده است.
وی پرورش یافته خاندان عصمت و طهارت بود. هنگامی که به سن رشد رسید، به عقد ازدواج ابوالحسن محدّث بن علی مرعش، از احفاد حسین اصغر، فرزند امام زین العابدین علیه السلام درآمد و از وی دارای دو فرزند به نام شریف ابوعبداللّه الحسین و حمزه گردید. وی علوم اسلام را از ائمّه هدی علیهم السلام کسب فیض نمود و احادیث او در کتب معتبر امامیه از جمله کتب اربعه نقل شده اند. به دلیل آنکه ایشان کفالت مادر امام عصر(عج) را بر عهده داشت و او را با آموزه های اسلام آشنا نمود و در شب ولادت حضرت مهدی(عج) نزد نرجس خاتون نیز حاضر بود،اخبار او در جوامع روایی شیعه بیشتر اختصاص به همین موضوع دارند. ایشان پس از وفات امام حسن عسکری علیه السلام واسطه بین مردم و امام عصر(عج) بود و نقش سفیر آن حضرت را داشت.
از کسانی که از این بانو روایت دارند، احمد بن ابراهیم (م. ب 262 ق)، موسی بن محمّد بن قاسم، محمّد بن عثمان بن سعید عمری (م 305 ق)، محمّد بن عبداللّه مطهّری یا طهوی، محمّد بن قاسم علوی، بشر بن سلیمان نخاس، ابونصر همدانی و ابوحامد مراغی هستند. از او هیچ اثر تألیفی به ثبت نرسیده است
.
