گزارشی از روش تحقیق، ضرورت امروز

اشاره:

اجلاسیه هم اندیشی استادان روش تحقیق، با همّت مدیریت برنامه ریزی و سازماندهی تحقیقات، در تاریخ 1382/4/9 با حضور جمعی از استادان برگزار شد و نکاتی ارزشمند درباره موضوع تحقیق در مرکز جهانی مطرح شد؛ نکته قابل تذکر آن است که به نظر می رسد در این نشست به بهره وری از فن آوری اطلاعات و استفاده از ابزارهای جدید پژوهشی توجهی شایان نشده است.

1. اهمیت روش تحقیق.

1-1. آشنایی با روش تحقیق، مخصوص اهل قلم نیست؛ حتی کسانی که می خواهند موفق باشند و مستند حرف بزنند، باید با روش تحقیق شروع کنند.

1-2. در بسیاری از موارد، روش تحقیق با روش نگارش و ویرایش اشتباه می شود. در روش تحقیق بیشتر بر جنبه «روش ارائه» تکیه می شود، در حالی که مهم تر از آن و قبل از آن روش سازماندهی فکر در تحقیق مطرح است.

1-3. دانش پژوهان هنوز به قدر کافی با اهمیت نوشتن، به روز نوشتن و خوب نوشتن آشنا نیستند و به کاستیها و ضعفها چنان که باید، توجه نمی شود.

2. مشکلات پژوهشگران در تحقیق

2-1. بسیاری از طلاب به دلیل نوع آموزش و پژوهشی که در کشورشان رایج بوده، با شیوه های معمول تحقیق آشنا نیستد.

2-2. ضعف در نگارش به زبان فارسی از مشکلات جدی است.

2-3. بی بهره بودن از وضعیت معیشتی مناسب، مشکلات خانوادگی، دوری از وطن و خانواده، فراغت فکری لازم برای تحقیق را از بین می برد.

2-4. به علت تراکم برنامه های فرهنگی و آموزشی، طلبه فرصت مطالعه و تحقیق ندارد و مراجعه به کتابخانه کم است.

2-5. بعضاً الزامی کردن تحقیق برای برخی درسها بیش از فایده، ضرر دارد؛ زیرا استادان به دلیل نداشتن فرصت کافی، و مهم تر از آن جا نیفتادن ضرورت تحقیق، تحقیقات کلاسی را بدون مطالعه و با مسامحه نمره می دهند.

2-6. ضعف و کمبود زیر ساخت های لازم فعالیتهای پژوهشی در مرکز جهانی.

2-7. در وضعیت فعلی، پژوهش اهرم ها و ضمانت اجراهای کافی برای تأثیر در مجموعه آموزشی ندارد.

2-8. در گزینش طلاب؛ نخبه گزینی نشده؛ بیشتر طلاب هدفشان آماده شدن برای منبر و کارهای غیر پژوهشی است.

2-9. محدودیت فرصت آموزش در 2 واحد درسی، سپردن آن به گروه عمومی، اعمال روشهای سنتی و سلیقه در آموزش روش تحقیق، نبود حمایت از استادان در روز آمد کردن آموزشها وعدم تفکیک میان افراد علاقه مند و مستعد پژوهش و دیگران، از دیگر مشکلات به شمار می آید.

3. ویژگیها و آموزشهای لازم برای استادان

3-1. استاد باید خودش محقق باشد، اثر قابل قبول و تجارب عملی داشته باشد و بتواند این تجارب را انتقال دهد.

3-2. استادان باید تلاش کنند آموزش را با پژوهش همراه کنند.

3-3. همه استادان مرکز باید با تحقیق آشنا شوند و در سلسله کارگاه های روش تحقیق شرکت کنند. باید زمینه فراهم شود که آنان همه ساله یک مقاله تحقیقی عالمانه ارائه کنند. در زمینه های پژوهشی نباید استادان فقط روی پایان نامه ها و درس روش تحقیق تمرکز کنند.

3-4. استاد موفق به جای انتقال اطلاعات بیشتر، باید به شیوه گردآوری مطلب و آموزش استنباط و بسترسازی پژوهش بپردازد.

3-5. آموزش روش تحقیق باید در 3 مرحله انجام شود. در مرحله اول ضرورت، تعریف، مشکلات و کلیات روش ها بحث شود. در مرحله دوم، روش ها به صورت تفصیلی مطرح شوند. در مرحله سوم، کارهای عملی انجام شود. این مراحل، فرصت بیشتری می طلبد.

3-6. باید دانست که تحقیق یک فن بوده، نیاز به ممارست دارد و تنها با دانستن تمام نمی شود.

3-7. سؤالات روش تحقیق به صورت حفظی نباشد؛ چرا که مهم، توان به کارگیری روش است، نه حفظ مطلب.

3-8. در آموزش روش تحقیق، در عین حال که باید جلوی ابتکارات گرفته نشود، از نابسامانیها و سلیقه ای عمل کردن ها نیز جلوگیری شود. بخشهای مختلف تحقیقات میدانی و کتابخانه ای باید هماهنگ گردیده، متنها با هم هماهنگ باشند.

4. نکات مربوط به متن مناسب برای تدریس روش تحقیق

4-1. عمده متون روش تحقیق مربوط به علوم انسانی-تجربی است، و در روش تحقیق در علوم اسلامی- انسانی متون تدوین شده وجود ندارد.

4-2. هنوز یک متن آموزشی جامع و خوب نداریم که بتواند مرحله به مرحله از تحقیق مقدماتی تا پیشرفته حرکت کند و با وضعیت طلاب، متناسب باشد.

4-3. در متون روش تحقیق و نیز کلاسها به کارهای میدانی و موضوع آمار توصیفی و استنباطی چندان بها داده نشده است.

4-4. در روش تحقیق، کارهای خوبی در خارج از حوزه انجام شده که بعضی از آنها می تواند مورد استفاده قرار گیرد و به طلبه ها معرفی شود.

5. بستر سازی و ایجاد فرهنگ پژوهش

5-1. شناسایی نیروها، ظرفیتها و استعدادها.

5-2. برنامه ریزی برای برگزاری آموزش های ویژه و کارگاه های پژوهشی.

5-3. تعیین استاد راهنما برای حمایت افراد مستعد.

5-4. هماهنگی آموزش و پژوهش در برنامه ریزیهای بلند مدت و میان مدت.

5-5. اهتمام به پژوهش همراه آموزش از ابتدای برنامه های آموزشی طلاب.

5-6. تبیین دقیق و کامل ضرورت و جایگاه تحقیق، ساماندهی نگرش پژوهشی و مهارت اجرایی- پژوهشی طلاب.

5-7. استفاده از عوامل انگیزشی مناسب.

5-8. ایجاد فضای پژوهشی بین استادان والزام آنان به این گونه فعالیتها.

5-9. برگزاری جلساتی به صورت سالانه و با حضور همه استادان مرکز و بحث در باره ضرورت تحقیق.

5-10. در آموزش روش تحقیق به جنبه عملی آموزش، نظیر حضور در کتابخانه، به استفاده مستقیم از برنامه ها و منابع نرم افزاری بیشتر توجه شود.

5-11. راه اندازی نمایه سازی موضوعی کتابخانه ها با استفاده از طلاب، هم کیفیت سرویس دهی کتابخانه را بالا می برد و هم جنبه آموزش عملی برای طلاب دارد.

5-12. ضرورت بررسی نقاط قوت و ضعف روش تحقیق، از طریق شناسایی و تحلیل وضعیت موجود و نیز چشم انداز آینده.

5-13. باید در گزینش طلاب به جذب افراد مستعد، بها داده شود.

6. سیاست پیشنهادی.

6-1. لزوم برنامه ریزی برای سمت و سو دادن پژوهش های طلاب و جلوگیری از تحقیقات تکراری.

6-2. لزوم موضع شناسی برای پایان نامه ها، مطابق نیازهای جهان اسلام و رسالت های مرکز.

6-3. ضرورت ایفای نقش پژوهشی از سوی معاونت پژوهش بر مراحل تدوین پایان نامه ها.