دیدگاه اسلام پیرامون شبیهسازی انسان ([۱])

شبیهسازی انسان شخصیتهای مذهبی ادیان مختلف را بر آن داشت که مواضع دینی خود را بیان نمایند. از کنفرانس ملی اسقفهای کاتولیک، کشیش آلبرت مراک زویسکی اعلام داشته اس تکه شبیهسازی «ذاتاً و اخلاقاً اشتباه است» چرا که تلاش بر آن است که «نقش خدا» را اجرا کنند و از حد مجاز که برای انسانها مقرر شده پا فراتر بگذارند.

دکتر عبدالعزیز ساجدنیا، دانشمند اسلامی دانشگاه ویرجینیا اعلام داشته است که شبیهسازی انسان آموزشهای اسلامی پیرامون وراثت فامیلی را نقض میکند و نقش سنتی پدران را در تولید فرزند از بین میبرد.

الف: بعد اعتقادی موضوع

در سوره 23 آیات 14 - 12 قرآن مجید امده است که:

«همانا ما آدمی را از گل خالص آفریدیم، پس آنگاه او را نطفه گردانده و در جای استوار قرار دادیم، آنگاه نطفه را علقه و علقه را گوشت پاره و باز آن گوشت را استخوان و سپس بر استخوانها گوشت پوشانیدیم. پس از آن خلقتی دیگر انشا نمودیم، آفرین بر قدرت کامل بهترین آفریننده.»

بر اساس این آیات، مسلمانان نتیاج مهمی را بیان نمودهاند. اول اینکه خلقت انسان بخشی از اراده خالق است که سیر تکاملی انسان را از جنین تعیین میکند. دوم اینکه نوع دیگری از زندگی در مرحلهای دیگر و به شکل دیگری امکانپذیر است و سوم اینکه این سؤال را مطرح مینماید که آیا جنین باید به عنوان یک انسان حقوقی در مراحل اولیه خود تلقی شود و چهارم آنکه بین افراد بیولوژیکی و واقعی امکان وجود تفاوتهایی قائل میشود.

اکثر دانشمندان سنی مذهب و برخی از شیعیان بین دو مرحله بارداری، که چهارماهگی این دو مرحله را از یکدیگر جدا میکند، تفاوتهایی قائلند.

این در حالی است که اکثر دانشمندان شیعی و برخی سنی این تفاوت را چندان وارد نمیدانند و جنین را موجودی زنده میدانند که از بین بردن آن گناه است.

نتیجهای که از آیات فوق میتوان گرفت اینکه فعالیت انسانها در امر شبیهسازی تنها در مواردی که جهت بهبود شرایط سلامتی انسان باشد پذیرفتنی است.

ب: بعد اخلاقی موضوع

اسلام روابط انسانها را با یکدیگر به عنوان یک اصل زندگی مذهبی تلقی میکند و در واقع بر اساس حدیثی از قول حضرت رسول، نه دهم مذهب روابط انسانها با یکدیگر را شامل میشود و یک دهم رابطه انسان با خدا.

بحثی که مسلمانان در این مورد دارند بیشتر مربوط به مشکلاتی است که با دخالت تکنولوژی در رابطه اخلاقی عاطفی بین مرد و همسرش و والدین با فرزندانشان اثر میگذارد.

ج: بعد حقوقی موضوع

گرچه در اسلام جنبههای اعتقاید، اخلاقی و حقوقی با یکدیگر مرتبط میباشند لکن لازم است جنبه حقوقی این موضوع جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. دو زمینه در مورد بعد حقوقی مطرح میباشد. اول اصل «برابری» و دوم اصل «منافع عمومی» است. این دو اصل به عنوان عوامل تکخمیلی میتوانند جهت نیل به تصمیم جدید مورد استناد قرار گیرند.

بدیهی است که با توجه به اینکه اطلاعات موجود نمیتواند راهنمای خوبی باشد که در اثر شبیهسازی انسان چه کسی صدمه میبیند و یا حقوق چه افرادی نقض میشود، قوانین جاری اسلام تنها میتواند از موضوع شبیهسازی انسان آن بخش را که جهت درمان ناباروری است و یا تغییر ژنهای بیمار نطفه است مجاز بداند.

شبیهسازی انسان از دید اسلام

نظرات اخیر مفتی بزرگ مصر و دیگر صاحبنظران مسلمانان دنیا مسایل اخلاقی مرتبط با شبیهسازی را آن چنان که من استنباط میکنم مورد تأیید قرار میدهند.

نظریه شبیهسازی انسان با دید منفی مواجه شده و تقریبا اگر زبان مفتی مصر را به کار گیریم «این کار شیطانی است»، با توجه به تکنولوژی پرهزینه و عدم وجود منابع کافی جهت تحقیق پیرامون موضوع شبیهسازی در جهان اسلام، حقوقدانان مسلمان در حال حاضر از دولتهای خود خواستار منع پژوهش پیرامون موضوع شبیهسازی شدهاند.

از آنجا که در سنت اسلامی تنها در مواقع ناباروری میتوان از تکنولوچی جهت تولید مثل کمک گرفت، شبیهسازی از سلولهای بزرگسالان مقولهای متفاوت است و باید از قوانین مربوطه استفاده کند. جهت درمان بیماریهای انسان، تحقیقات پیرامون شبیهسازی انسان تا زمانی آن بیش از مضرات آن است مشکلی ایجاد نمیکند.

من معتقدم که تحقیقات در زمینههای شبیهسازی انسان زا سلولهای بزرگسالان جهت درمان تولید مثل باید مجاز باشد و سوءاستفاده از این مقررات باید مجازات داشته باشد.

دیدگاه اسلام پیرامون ژنتیکهای سرطان و ژندرمانی

تصمیمات اخلاقی اسلامی جهت صدور مجوزر عمل پزشکی مرتبط با ژنتیک، با توجه به هدفی که مورد نظر است میتواند متفاوت باشد. اصل هدایت در قوانین مقدس اسلامی، شریعت، به این طریق است که به ندرت چیز مفیدی وجود دارد در حالی که اثرات منفی مذهبی بدنی و یا مالی نداشته باشند.

از دید اسلام توسل به هر وسیله و روش جهت نیل به هدف پذیرفتنی نمیباشد. برای مثال در مورد مهندسی ژنتیک، مهمترین قاعده احراز از هر چیزی است که طبیعت انسان و روابط انسانی را متأثر کند. اسلام هر گونه دخالت در طبیعت انسان از هر طریقی به جز روشهای بهبود مشروع را منع مینماید هر گونه اقدامی که جهت جلوگیری از ابتلا و یا درمان باشد از دید اسلام مشروع است. قضاوت اخلاقی در مورد روشهای پزشکی بر اساس درجه مفید بدون هر مورد جداگانه صورت میگیرد.

[1]- غرب در آیینه فرهنگ شماره 26 آذر 1381.