دوران نوجوانی ،جوانی و حیات جنسی

سرگیجه رفتن،سست شدن زانوان و خسته شدن چشمانم از عوارض مصیبتی به نام «خودارضایی»است که مدتها گرفتار آن هستم، با این که فردی ورزشکارم نمی دانم چه کنم؟ (1)
چگونه استمنا را ترک کنم؟ علیرغم این که تا به حال چهار بار تصمیم به ترک آن گرفته ام، ولی موفق نشده ام.(2)
آیا با ترک خودارضایی (استمنا)باز هم علایم آن باقی می ماند؟ (3)

مدخل

«خودارضایی»یکی از پیامدهای ناهنجار دوران بلوغ است و امروز گریبانگیر بخشی از نوجوانان و جوانان جامعه است که نمونه هایی از آن در بالا ذکر شد و چه بسا نوجوانانی که با ابتلا به آن، در اضطرابی جانکاه به سر می برند و عاجزانه از دیگران استمداد و راه چاره می جویند.
ما این موضوع را در چند محور اصلی مورد بحث و بررسی قرار می دهیم و قبل از ورود به مطلب یادآور می شویم که:اگر چه مخاطبان اصلی این مبحث، نوجوانان و جوانان هستند، لکن اگر مربیان وخانواده ها با ماهیت این مسئله آشنایی کافی حاصل نمایند و به ویژه در زمینه ی پیشگیری و درمان نیز اطلاعات مکفی به دست آورند، یقیناً آنها را در زمینه ی شیوه های مواجهه با این مشکل، یاری خواهد نمود.

غریزه ی جنسی

بی تردید یکی از نیرومندترین غرایز، نیروی جنسی و تظاهرات حیاتی آن است.این نیرو که از ابتدای تولد به صورت کمون (نهفته)دروجود آدمی به ودیعه نهاده شده است تا زمان ظهور جوانه های بلوغ، همچنان آرام و بی تحرکی را پشت سر می گذارد.اما به محض شروع دوران نوجوانی، آرام آرام زمان بیداری و شکفتگی آن فرا می رسد و رفته رفته، تمامی وجود نوجوان را در بر می گیرد و زیر تأثیرات سنگین و شدید خود قرار می دهد؛ به گونه ای که نوجوان خود را در چنگال قوی این غریزه، تقریباً بی دفاع و ناتوان و آن را خارج از اراده و اقتدار شخصی احساس می کند.به همین دلیل ظهور و بروز این غریزه خواه ناخواه با مشکلاتی توأم است.
شکوفایی این غریزه کم کم با هزاران تصور و احساس دیگر همراه می شود و پس از مدتی تقریباً مالک اصلی وجود آدمی می گردد.

مراحل تمایلات

نوجوان، درابتدا احساس ناشناخته و مرموزی در وجود خویش می یابد که آمیخته با نوعی محبت وعلاقه به دیگران است وچند مرحله را به تدریج طی می کند.(4)
ـ در مرحله ی اول، ابتدا توجه نوجوان به وضع بدن، به ویژه دستگاه تناسلی، معطوف می شود و این آغاز توجه و علاقه به امورجنسی است.
ـ درمرحله ی دوم،توجه قلبی با میل شدید،یا عاطفه و محبت همراه می شود و به اصطلاح ماهیت عاطفی پیدا می کند.
ـ در مرحله ی سوم،علاقه به جنس مخالف بیشتر می شود و به طور مقدماتی عشق و علاقه آنها ممکن است هرکسی را هدف قرار دهد.لذا چندین نفر ممکن است مورد علاقه ی نوجوان، به طوراخص، واقع شوند.
ـ در مرحله ی چهارم، علاقه ی معطوف به چند نفر، تغییرجهت داده و به جانب یک فرد ازجنس مخالف هدایت می شود.این فرد، ممکن است قدری مسن تر از خود نوجوان باشد و نوجوان احتمالاً با این شیوه می خواهد مورد پشتیبانی یک فرد حامل قرار گیرد.
ـ درمرحله ی پنجم،نوجوان تغییرعقیده داده و متوجه فردی از جنس مخالف می شود که تناسب سنی با او داشته باشد.
برخی از روان شناسان، عشق و علاقه ی نوجوانان را بر دو نوع می دانند: (5)
1-عشق عاطفی (ملکوتی).
2-عشق شهوانی.
منظور ازعشق (ملکوتی)،عاطفه ی محبت و علاقه ای است که نوجوان به طرف مقابل احساس می کند و گاهی هم نوجوانان از آن به «عشق پاک» تعبیر می کنند.دراین مرحله، عشق جنبه ی جسمانی و شهوانی ندارد، بلکه با نوعی تمجید و تحسین و احساس فداکاری توأم است و نوجوان به شدت پرهیز دارد که این نوع احساس را با برچسب علاقه ی جنسی، لکه دارکند و از آن به عشق آسمانی یاد می کند.
«موریس دبس»این نوع گرایشات را «عشق های افلاطونی»می نامد (6)و آن را مشتمل بر احساسات محبت آمیز می داند.
در مرحله ی عشق شهوانی که به دنبال عشق عاطفی ظهور می کند نوجوان بیشتر به مسایل توأم با لذت علاقمند می شود و چنانچه در طرف مقابل، ویژگیهای مطلوب را مشاهده نمود، به ازدواج می اندیشد.
گاهی هردو جنبه، یعنی عشق ملکوتی (عاطفی)و عشق شهوانی حضور می یابند و به یگدیگر حدّ می زنند.لذا چنانچه در حیات جنسی نوجوان، عشق عاطفی و عشق شهوانی به شکل مطلوب درچهارچوب قانون و شرع پیوند خورده و پس از دوران نامزدی (عقد)،منجر به تشکیل خانواده شود، می توان گفت این راه پرمخاطره را به سلامت پشت سرگذاشته اند.

یادآوری مهم

تذکر این مطلب ضروری است که اشاره به مراحل پنجگانه حیات جنسی به منزله ی پذیرش هرگونه عملکرد نوجوان نیست.بلکه این دوره ها متناسب با هر فرهنگی، درنوجوانان کنترل شده و یا ظهور و بروز می یابد و تکیه بر نظام اخلاقی و معنوی نوجوان، خویشتن داری نوجوان و کنترل تظاهرات حیاتی جنسی او درفرهنگ اسلامی جامعه ی ما اصلی مهم و لازم است.از این رو اگر در سنین حساس بلوغ، بتوان با تقویت اراده ی نوجوانان، آنان را به خویشتن داری و زندگی سالم و فعال عادت دهیم و در اوان جوانی، ترغیب به ازدواج نماییم، حیات جنسی آنها را در مسیرصحیح و خداپسندانه ای قرار داده ایم.
چنانچه بتوانیم به نوجوانان تفهیم نماییم که هرمیلی که به موقع و صحیح ارضا شود، موجبات سعادت و شادکامی آنان را فراهم می نماید، توانسته ایم مصونیت اخلاقی لازم را در آنان ایجاد نماییم.
زمانی که نیروهای غریزی جنسی در وجود نوجوان بیدار می شوند، او را با تمام قدرت برمی انگیزد تا در جهت ارضای آنها اقدام نماید.آنچه در مورد تقاضای سائقهای جنسی است، اقناع بی قید و شرط و بلافاصله ی آنهاست. نوجوان دریک نظام اخلاقی و فکری غنی می آموزد که چگونه احساسات خویش را کنترل نموده و برآنها فایق آید و زمان مناسب را برای تأمین خواسته های درونی درنظر گیرد.این مهم بستگی تام به فرهنگ خانوادگی، تثبیت عادات اخلاقی و چگونگی پرورش اراده ی نوجوانان دارد.

انحرافات جنسی

برای غریزه ی جنسی نیزمانند هرغریزه و نیروی دیگر، شیوه های مختلفی در جهت ارضا و تأمین وجود دارد که برخی از آنها با طبیعت انسانی، موافقت و همسویی دارد و پاره ای دیگر، مغایربا طبیعت بشر می باشد و به آن «انحراف جنسی»گفته می شود.
بیشتر روان شناسان تمایل دارند که انحراف جنسی را به همه ی روشهای کسب لذت که از نظر اجتماعی مورد قبول و تصویب نباشد.اطلاق کنند، (7)درحالی که به دلیل متغیربودن استانداردها و ضوابط هر اجتماع و تفاوت آن با جوامع دیگر، این تعریف ما را به جایی نمی رساند؛ حال آن که ضابطه ی محکم و متقن و پایداری همچون مذهب وشرع می تواند پایه ای برای بنا نمودن تعریف انحراف جنسی محسوب گردد.درحقیقت، انحراف جنسی اقدام و یا انجام هر نوع رابطه جنسی برخلاف ضوابط شرعی است.
نظر به این که غریزه ی جنسی، در دوران بلوغ، یکی از پرقدرت ترین جنبه های وجود آدمی را به خود اختصاص می دهد، لذا مسایل مربوط به آن نیز، گسترده تر ومتنوعتر از ابعاد دیگر، جلوه می کند.
غریزه ی جنسی به مانند تشنگی و گرسنگی و سایر نیازها در جهت تأمین و ارضا، وجود آدمی را به فعالیت وا می دارد و او را برمی انگیزد تا به حصول نتیجه برساند.نوجوان در مقابل خود، چندین راه و شیوه می بیند و به یک یا برخی از آنها دست می یازد.دراینجا به شرح برخی از این شیوه ها می پردازیم:
1-بلوغ جنسی غالباً زودتر از بلوغ روانی و بلوغ اقتصادی برای نوجوانان فرا می رسد؛ یعنی زمانی که نوجوان نیاز به تأمین جنسی را به شدت در وجود خود احساس می کند و آمادگی برای ایفای نقش را دارد و شکل صحیح ارضای غریزه ی جنسی نیز، با ازدواج و تشکیل خانواده میسر است ولی نوجوان هنوز، بلوغ روانی کامل را، برای مدیریت و سرپرستی خانواده احراز ننموده است، که ناگاه بلوغ جنسی فرا می رسد.علاوه بر آن، نوجوان هنوز به بلوغ اقتصادی دست نیافته است تا تأمین نیازهای مادی خانواده را بر عهده بگیرد. لذا در اینجا مواجه با نوجوانی هستیم که از یک سو نیازهای جنسی اش به شدت او را برای تأمین برمی انگیزد و از سوی دیگر آمادگی روانی و اقتصادی لازم را هنوز به دست نیاورده است که اصطلاحاً گفته می شود بین بلوغ جنسی و بلوغ روانی و اقتصادی، اختلاف زمانی چند ساله ای وجود دارد.
اما چگونه باید این اختلاف فاز و خلأ و شکاف مذکور را بین برانگیختگی نیاز جنسی نوجوان و زمان مناسب برای اقناع آن پر کرد؟
برخی ازنوجوانان، با خویشتن داری و پرهیز از عوامل محرک، ارضای این غریزه را به زمان مناسب و در شکل خداپسندانه ای که منطبق با فطرت انسانی است، موکول می کنند.این انتخاب با اعتقادات و باورهای جامعه ی اسلامی و فرهنگی اخلاقی نیز مطابقت دارد و ما هم اتخاذ چنین روشی را توصیه می نماییم.
لازم به یادآوری است که راه حل مذکور،از دشوارترین و پیچیده ترین شیوه هاست و چگونگی انجام این شیوه و تدابیر تربیتی مربوط به آن، نیازمند بحث بیشتری است که در مباحث بعدی به آن می پردازیم.
2-گرایش دیگر،«کامجویی از خود»می باشد که با اهداف خلقت انسان و نیز فلسفه ی آفرینش غریزه ی جنسی،مغایرت دارد و نوعی ظلم به نفس (خویشتن)و تجاوز به حریم انسانی، محسوب می شود.
اصطلاحاً به این امر «کامجویی بدلی»،«خودارضایی»و «استمنا»نیز می گویند.
3-گرایش سوم، کشیده شدن نوجوان به سوی همجنس خود است.این انحراف که به «همجنس گرایی»نیز موسوم است، هم با اصول اولیه ی فطرت انسانی مغایر است و هم تخطی از فلسفه ی آفرینش همسر محسوب می شود و آرامش و تعادل روانی فرد را بر هم می زند و خود، موجد انحرافات دیگری خواهد شد و در دین و مذهب و مکاتب اخلاقی نیز شدیدترین مذمتها و تقبیحها نسبت به آن ابراز شده است.
4-درآخرین شیوه، گرایش نوجوان به جانب جنس مخالف است که البته به هر شکلی که غیراز پیمان عقد و ازدواج صورت پذیرد، عملی حرام و ناشایست محسوب می شود.در این زمینه، گرچه غرایز به نحوی ارضا می شوند، اما با این عمل، مبانی اخلاقی و اسلامی به شدت آسیب می بیند و در جامعه ای که این عمل توسعه یابد، ارکان اصلی اجتماع همچون خانواده و روابط حقوقی وقانونی آن، متلاشی می شود و مآلاً به آنارشیسم جنسی (بی بندوباری جنسی)منجر خواهد شد.
حال باید دید که نوجوان کدام یک از شیوه های مذکور را برمی گزیند؟ گرچه، خویشتن داری و کف نفس امری ممکن، عملی و درعین حال پیچیده و دشوار است، لکن همه ی نوجوانان به این شیوه عمل نمی کنند و واقعیت آن است که بخشی از نوجوانان خداجوی و با اراده به این روش عمل می نمایند؛ آنهایی که از مبانی اخلاقی و معنوی محکم و متینی برخوردارند و نیز از شرایط خانوادگی خوب و مطلوبی ازحیث ارزشهای اخلاقی برخوردار بوده اند.
زمانی که نیروی اراده و خویشتن داری نوجوان در مواجهه با جاذبه ها و کششهای نیروی شهوانی از پای درآمد و به عقب نشینی وادارگردید، نوجوان به یکی از طرق انحرافات جنسی روی می آورد.

انواع انحرافات جنسی

معمولاً انحرافات جنسی را براساس شکل و ترکیب آن می توان به سه دسته به شرح زیر تقسیم نمود:
الف ـ هدف
دسته ی اول،انحرافاتی هستند که از نظر انتخاب هدف جنسی، نادرست عمل می کنند؛ مثلاً همجنس گرایی و خودارضایی از این مقوله اند.در اولی، فرد شریک جنسی را از همجنس خود برمی گزیند و در دومی به خود متوجه می شود و شریک جنسی اش خودش می باشد.
ب ـ روش ارضا
دسته ی دوم انحرافاتی هستند که فرد هدف جنسی اش را صحیح برمی گزیند لیکن در شیوه ی ارضای جنسی،به گونه ای غیر عادی و برخلاف طبیعت عمل می کند.سادیسم (جنون دیگر آزاری)و مازوشیسم (جنون خودآزاری)که درحین آمیزش جنسی از فرد سر می زند ، نمونه هایی از این نوع انحرافات محسوب می شوند.
ج ـ شدت
دسته ی سوم بیماریهایی هستند که دراثر شدت یا ضعف میل جنسی (فعالیت جنسی)پدید می آیند سردمزاجی و یا جنون مقاربت از این نوع مشکلات هستند.
لازم به یادآوری است که براساس تعریفی که از انحرافات جنسی ارائه نمودیم و آن را هرگونه بهره وری جنسی که برخلاف ضوابط شرعی صورت گیرد، تلقی نمودیم، این دسته را نمی توان به عنوان انحراف جنسی محسوب نمود، بلکه در حقیقت نوعی بیماری و اختلال می باشند.

انواع گسترده ی انحرافات جنسی

در دسته بندی تفصیلی که «خانم دکتر بیرجندی»در کتاب «روانشناسی مرضی» ارائه داده اند، از 15 نوع انحراف جنسی به شرح زیر نام برده است:(8)
1-عَنَن و سردمزاجی
2-جنون مقاربت
3-فحشا
4-هتک ناموس
5-زنای با محارم
6-خودارضایی (استمناو..)
7-همجنس بازی
8-بچه بازی
9-حیوان بازی
10-خودنمایی جنسی
11-نظربازی
12-فتیشیسم یا بت پرستی جنسی
13-مرده دوستی
14-سادیسم (جنون دیگرآزاری)
15-مازوشیسم (جنون خودآزاری)
به لحاظ شیوع و گستردگی «خودارضایی»، این نوع انحراف را به گونه ای مشروح مورد بررسی قرار می دهیم:

خودارضایی (کامجویی بدلی)

متأسفانه باید اذعان نمود که نوجوانان زیادی به شیوه ی «خودارضایی» عمل می کنند به گونه ای که این گرایش متوجه بدن و دستگاه جنسی خود نوجوان می شود و منجر به سوءاستفاده شخص و موجب تحلیل نیروهای وجودی اش می گردد.
اصطلاح «کامجویی بدلی»شاید گویاترین بیان و تعبیر برای چنین عملی باشد.(9)زیرا در ظاهر امر، فرد احساس می کند که به نوعی ارضای غریزه ی جنسی دست یافته است، لکین در واقع با روشی خلاف فطرت و ناموس خلقت، این امر انجام پذیرفته است. لذا آثار نامطلوبی بر
این گرایش مترتب خواهد بود.
تحقیقات و آمارمؤید آن است که شایع ترین گرایشها در نوجوانان «خودارضایی»است.چون دسترسی به شخص دیگر، معمولاً برای همه مقدور نیست و در صورت امکان و دستیابی، منهیّات مذهب و اخلاق در این زمینه روشن تر و گویاتر می باشد و از طرفی قراردادها و مقرارت الزام آور اجتماعی نیز در این مورد شدیدتر از سایر موارد است و از سوی دیگر کیفیت و آثار «خودارضایی»بر همه ی نوجوانان روشن نیست، لذا بجاست که در این زمینه، فصلی مشروح و جامع را به بررسی موضوع اختصاص دهیم تا خانواده ها و مربیان و به طورکلی دست اندرکاران تعلیم و تربیت، به خوبی با مسئله آشنایی حاصل نمایند و از علل و انگیزه های خودارضایی، زمینه های پیشگیری و بالاخره روشهای درمان، آگاهی لازم را به دست آورند.

پی‌نوشت‌ها:

1-پسری 18ساله از شهرستان.
2-دانش آموز 16ساله ای از تهران.
3-امضاـ همدم مرگ.
4-بلوغ (چه می دانم)؛ موریس دبس، ترجمه حسن صفاری، ص 60
5-همان منبع، ص 61 و 65.
6-همان منبع، ص 65.
7-روان شناسی مرضی (رفتار غیرعادی)؛ دکتر پروین بیرجندی، ص 357.
8-همان منبع، ص 364.
9-این اصطلاح توسط «دکتر صاحب الزمانی» در کتاب «و نمی دانند چرا؟»ص 150 به کار رفته است.

منبع:دنیای نوجوانی
/خ