بررسی عوامل و انگیزه های گرایش به تحصیلات دانشگاهی در بین طلاب حوزه

روشی که در این تحقیق به کار رفته است، و آن را از سایر تحقیقات انجام شده در این زمینه متمایز می کند روش میدانی و یا پیمایشی از نوع روش توصیفی است . این روش غالبا در مواردی به کار می رود که محقق قصد دارد اطلاعاتی نظیر درصد افراد موافق یا مخالف یک عقیده مشخص را جمع آوری کرده، از طریق آن ها به تبیین روابط بین متغیرهای مورد بحث بپردازد . جامعه آماری، کلیه دانشجویان طلبه مرد، مقطع کارشناسی سال تحصیلی 79-80 دانشگاه های مفید (ره) و مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع) می باشند . از بین این تعداد و با تناسب به حجم تعداد دانشجویان دو دانشگاه، 200 نفر به عنوان نمونه آماری و به شیوه نمونه گیری تصادفی در دسترس انتخاب شدند . اطلاعات مورد نیاز، از طریق پرسش نامه پنج درجه ای مقیاس لیکرت 1 که حاوی 25 ماده محقق ساخته بود و هفت عامل و انگیزه را می سنجید، جمع آوری شد . از طریق روش های آمار توصیفی فراوانی و درصد (از طریق ترسیم جدول ها و نمودارها) و روش آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، یافته های به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت .

عوامل مختلفی موجب می شود تا بررسی موضوع مورد نظر اهمیت و ضرورت خاصی یابد که مهم ترین آن ها به شرح ذیل است:

1 . درباره اشتغال طلاب به تحصیلات دانشگاهی، حداقل دو نظر موافق و مخالف از جانب مسئولان، متفکران و اندیشمندان حوزه مطرح می شود . موافقین و مخالفین هریک برای اثبات مدعای خویش به ادله و شواهدی استناد می کنند . به نظر می رسد که تحقیق حاضر از طریق به دست آوردن عوامل و انگیزه های گرایش طلاب در پرداختن به تحصیلات مذکور، گامی در جهت کشف حقیقت خواهد بود و با استناد به آن، صاحب نظران دیدگاه های مذکور می توانند دقت بیشتری بر ادعای خود مطرح سازند .

2 . نتیجه و حاصل بررسی موضوع می تواند در برنامه ریزی های آموزشی و غیرآموزشی مسئولان و برنامه ریزان مدیریت حوزه کاربرد داشته باشد، و در صورت وجود نواقص و کاستی ها در برنامه های حوزه، اقدامات اساسی جهت اصلاح آن ها برداشته شود . به هر تقدیر، توجه به خواسته ها و نیازهای افراد تحت امر یکی از شیوه های مؤثر در مدیریت می باشد که با سبک و سنگین کردن آن ها نسبت به هدف های مورد نظر، می توان هرچه سریع تر به آن هدف ها نزدیک شد . گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می تواند عوامل و انگیزه های مختلفی داشته باشد که با دست یافتن به آن ها می توان به نیازها و خواسته های طلاب پی برد و حوزه ای بر پایه مقتضای زمان ساخت .

3 . نتیجه تحقیق می تواند برای طلابی که هنوز از دانش دانشگاهی برخوردار نشده اند، اعم از این که قصد ورود به دانشگاه را داشته و یا نداشته باشند، مفید واقع شود . چنین افرادی ممکن است براساس بی اطلاعی از عوامل و انگیزه های طلاب دانشجو در روی آوردن به دانشگاه، تفسیر غیرواقعی از علوم دانشگاهی بنمایند و بدین ترتیب، یکی از علل و مقدمات نادرست راه یابی یا عدم راه یابی به دانشگاه را برای خویش فراهم آورند، در حالی که اطلاع از حاصل تحقیق نقطه مثبتی در جهت رفع برداشت مذکور خواهد بود .

4 . آن چه که موارد بالا را تشدید می کند و بر قوت آن می افزاید، این است که از بررسی پیشینه تحقیقات معلوم شد به جز چند مورد مقاله که حاکی از نظر شخصی نویسندگان آن می باشد و مواردی نیز مصاحبه (غیرعلمی) از تعدادی طلاب دانشجو، کار میدانی (پیمایشی) خاصی در این خصوص انجام نشده است .

منحصر بودن جامعه آماری تحقیق از بین دانشجویان، به طلاب دانشجوی مشغول به تحصیلات دانشگاهی هم زمان با تحصیلات حوزوی، و از بین دانشگاه های فراوان، به دانشگاه مفید (ره) و مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع) از بین رشته های مختلف دانشگاهی، به رشته های علوم انسانی، از بین مقاطع متعدد، به مقطع کارشناسی، از بین عوامل و انگیزه های گوناگون، به هفت عامل و انگیزه معین، از جمله مهم ترین محدودیت های این تحقیق است که محقق به آن ها توجه داشته و در بررسی و اعلام نتایج تحقیق، پا را از آن ها فراتر نمی گذارد .

گذشته از فصل اول پایان نامه که به کلیات و طرح تحقیق اختصاص یافته، ویژگی های نظام آموزشی حوزه و دانشگاه، روش شناسی تحقیق، یافته ها و تجزیه و تحلیل آن ها، و در نهایت نتیجه گیری و پیشنهادها، به ترتیب، عناوین اصلی فصول دوم، سوم، چهارم و پنجم این رساله می باشد . اینک به اختصار مطالب هریک از این فصول توضیح داده می شود .

فصل دوم رساله که مباحثی نظری آن را تشکیل می دهد، به چهار بخش عمده تقسیم می شود: بخش اول مقدمه کوتاهی است که چهارچوب و عنوان های اصلی بخش های دیگر در آن جا دارد . بخش دوم به بررسی نظام آموزشی حوزه و ویژگی های آن می پردازد . در این بخش، گستره تاریخی، هدف های آموزشی، مواد و محتوای آموزشی، استادان و ویژگی های آنان، طلاب و ویژگی های آنان، ارزشیابی، مدارج و لقب های علمی نظام آموزشی حوزه های علمیه مورد بررسی قرار می گیرد . در ذیل عنوان گستره تاریخی حوزه، مباحث مربوط به آغاز پیدایش حوزه، وضعیت علمی حوزه ها در عصرامام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع)، حوزه های علمیه بعد از عصر حضور ائمه (ع) و نقطه شروع مدرسه سازی در عالم اسلام به بحث گذاشته شد .

اهمیت استادان، شرایط گزینش و روش تدریس آنان، مباحث تشکیل دهنده استادان و ویژگی های آنان می باشد . شرایط گزینش شیوه های یادگیری طلاب نیز، تحت عنوان طلاب و ویژگی های آنان مورد بحث قرار گرفته است . در بخش سوم فصل دوم رساله، به بررسی نظام آموزشی دانشگاه و ویژگی های آن پرداخته شده است . گستره تاریخی، هدف های آموزشی، مواد و محتوای آموزشی، استادان و ویژگی های آنان، دانشجویان و ویژگی های آنان، ارزشیابی، مدارج و لقب های علمی نظام آموزشی دانشگاه، مباحث اساسی این بخش می باشد . مباحثی که تحت عنوان کلی گستره تاریخی دانشگاه مطرح شده است، آغاز پیدایش دانشگاه، عوامل مؤثر در پیدایش دانشگاه، تغییرات و تحولات در دانشگاه و پیشینه دانشگاه در ایران می باشد . شرایط گزینش و روش تدریس استادان از جمله مواردی هستند که مباحث اصلی استادان و ویژگی های آنان را تشکیل می دهند . شرایط گزینش، ویژگی های کلی و شیوه های یادگیری دانشجویان، در بخش دانشجویان و ویژگی های آنان مورد بحث قرار گرفته است .

در بخش چهارم فصل دوم، مقایسه ای بین دو نظام آموزشی حوزه و دانشگاه صورت گرفته است . مقایسه این دو نظام آموزشی براساس هدف های آموزشی، مواد و محتوای آموزشی، استادان و شاگردان و ویژگی های آنان، پایگاه اجتماعی، شغل و مدرک انجام شده است . در این بخش با توجه به چهار معیار فوق، وجوه مشترک و مختلف نظام آموزشی حوزه و دانشگاه مشخص شده است .

فصل سوم رساله به روش شناسی تحقیق اختصاص دارد . این فصل مشتمل بر چهار بخش است: در بخش اول ضمن تعیین متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق و ارتباط مواد پرسش نامه با این متغیرها، روش پژوهش را که به روش میدانی می باشد، تعریف و مشخص کردیم . در بخش دوم، به تبیین جامعه آماری و روش نمونه گیری از آن پرداختیم . علاوه بر آن، در این بخش، به خاطر آشنایی با دانشگاه های جامعه آماری، مختصری از تاریخچه شکل گیری، اهداف تاسیس و مقاطع آموزشی دانشگاه مفید (ره) و مؤسسه آموزش عالی باقرالعلوم (ع) را توضیح دادیم . در بخش سوم، به روش و نوع وسیله جمع آوری اطلاعات پرداختیم . اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق پرسش نامه و توزیع آن بین طلاب دانشجو به دست آمده است . این پرسش نامه محقق ساخته، از 25 ماده به صورت بسته یا منظم 2 تشکیل شده است که انگیزه های اصلی گرایش طلاب را به تحصیلات دانشگاهی مشخص می کند . در این بخش، روش محاسبه روایی 3 و پایایی 4 پرسش نامه به تفصیل توضیح داده شد . در بخش پایانی این فصل (بخش چهارم)، روش های آماری تحقیق را مورد بررسی قرار دادیم .

فصل چهارم رساله که مهم ترین فصل آن می باشد به یافته ها و تجزیه و تحلیل آن ها اختصاص دارد . این فصل از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول به مشخصات فردی پاسخ گویان ارتباط دارد . در این بخش، رشته تحصیلی، ترم تحصیلی، نوع شرکت در آزمون ورودی دانشگاه، میزان تحصیلات حوزوی، میزان تحصیلات جدید (قبل از ورود به حوزه) پاسخ گویان در ضمن ترسیم جدول ها و نمودارها مشخص گردیده است . در بخش دوم به یافته های آماری مربوط به سؤال های ویژه تحقیق و تجزیه و تحلیل آن ها پرداخته شده است . در این بخش، ابتدا توصیف آماری گویه های مواد هر سؤالی به طور جداگانه و در ضمن ترسیم جدول توضیح داده شد، و سپس متوسط فراوانی و درصد گویه های مواد هر سؤال مورد محاسبه قرار گرفت و با ترسیم جدول و نمودار مخصوص به هریک نمایش داده شد، در آخر نیز آزمون خی دو (X2) هر سؤالی به طور مجزا محاسبه گردید و در ضمن ترسیم جدول نمایش داده شد .

فصل پنجم و بخش پایانی پایان نامه به خلاصه، نیتجه گیری و پیشنهادها اختصاص دارد . در این فصل، ابتدا خلاصه ای از کل فصول گذشته ارائه شد، سپس نتایج حاصل از پژوهش که در ضمن فصل سابق به آن ها اشاره شد، در این جا بار دیگر تحت عنوان نتیجه گیری مطرح گردید . در بخش نتیجه گیری، با توجه به یافته های به دست آمده، سؤال های ویژه تحقیق پاسخ داده شد . بر این اساس، هر سؤالی به طور جداگانه و به ترتیب بالاترین فراوانی و درصد آماری مورد بررسی قرار گرفت .

سؤال اول: آیا انگیزه کسب مهارت و تخصص های دانشگاهی، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

169 فراوانی و 5/84 درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، انگیزه کسب مهارت و تخصص های دانشگاهی در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد . انگیزه مذکور در میان سایر انگیزه ها از مهم ترین آن ها است و از اولویت اول برخوردار است .

سؤال دوم: آیا انگیزه تبیین دیدگاه اسلام در رشته های علوم انسانی، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

162 فراوانی و 81درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، انگیزه تبیین دیدگاه اسلام در رشته های علوم انسانی در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد . انگیزه مذکور در میان سایر انگیزه ها از اولویت دوم برخوردار است .

سؤال سوم: آیا انگیزه کسب پایگاه اجتماعی، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

154 فراوانی و 77درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، انگیزه پایگاه اجتماعی در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد و در میان سایر انگیزه ها از اولویت سوم برخوردار است .

سؤال چهارم: آیا انگیزه برقراری ارتباط نزدیک با دانشجویان به خاطر آشنا ساختن ایشان با معارف اسلام، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

152 فراوانی و 76 درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، انگیزه ارتباط نزدیک با دانشجویان به خاطر آشنا ساختن ایشان با معارف اسلام در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد و در میان سایر انگیزه ها از اولویت چهارم برخوردار است .

سؤال پنجم: آیا کاستی ها و نواقص موجود در نظام آموزشی حوزه، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

148 فراوانی و 74درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، کاستی ها و نواقص موجود در نظام آموزشی حوزه در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد و در میان سایر عوامل از اولویت پنجم برخوردار است .

سؤال ششم: آیا انگیزه اخذ مدرک دانشگاهی، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

123 فراوانی و 5/61 درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (2 X) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، انگیزه اخذ مدرک دانشگاهی در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد و در میان سایر انگیزه ها از اولویت ششم برخوردار است .

سؤال هفتم: آیا انگیزه شغل یابی، سبب گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی می شود؟

112 فراوانی و 56 درصد از کل 200 نمونه آماری، موافق با پاسخ مثبت به سؤال فوق می باشند . از طرف دیگر، با توجه به محاسبه آمار استنباطی آزمون خی دو (X2) ، نتیجه به دست آمده با 99% اطمینان معنادار است . بنابراین، انگیزه شغل یابی در گرایش طلاب به تحصیلات دانشگاهی تاثیر دارد و در میان سایر انگیزه ها از اولویت هفتم برخوردار است .

در بخش پایانی فصل پنجم، با توجه به نتایج تحقیق و مطالعات انجام شده و تجارب به دست آمده طی انجام پژوهش، برخی رهنمودها و پیشنهادها به محققان و دست اندرکاران مدیریت آموزشی حوزه ارائه شد . هم چنین به پژوهش گرانی که تمایل به مطالعات میدانی در حوزه مورد نظر دارند، موضوعاتی پیشنهاد شد که در صورت امکان می توانند آن ها را در تحقیقات آتی خود مد نظر گیرند . مدیران و مسئولان نظام آموزشی حوزه نیز می توانند نتایج این تحقیق را مورد توجه قرار دهند .

پی نوشت ها:

1. Likert.

2. Structured closed questionnaire.

3. Validity.

4. Reliability.