از عمر رشته علمی مستقلی به نام «روابط بین المللی» ، زمان زیادی نمی گذرد، شاید به همین دلیل، این رشته از علوم انسانی را پدیده ای پس از جنگ جهانی دوم دانسته اند .
بررسی تاریخچه و روند تحولات دانشی به نام «روابط بین المللی» ، از هنگامی که این رشته به عنوان یکی از زیربخش های موضوعات علمی سازمان های بین المللی، «حقوق بین المللی» و «تاریخ دیپلماسی» ، مورد مطالعه قرارمی گرفت، تا تحولات آن، پس از جنگ جهانی دوم و دوران جنگ سرد و نیز رشد و گسترش دورشته فرعی (همگرایی و سایبرنتیک) در کنار این رشته که سبب گستردگی توجه به مقوله ارتباطات در این حوزه بود، موضوع جذابی است که تحت عنوان: «رسانه ها و روابط بین المللی» در مقاله حاضر مورد بررسی قرارگرفته است . در این جستار، نویسنده به نقش پدیده انقلاب اسلامی در آشکار نمودن نقص الگوها و روش های کمی در تحلیل های اجتماعی نیز اشاره کرده است .
یکی از زمینه های مطالعاتی در تاریخ دنیای مدرن، روابط بین المللی است که در سه دهه اخیر به عنوان یک موضوع مهم در توصیف تاریخ دیپلماسی به شمار می آید و درخصوص آن تئوری پردازی و مدل سازی شده است . رشته روابط بین الملل یک پدیده جدید بعد از جنگ جهانی دوم است . اگرچه این موضوع نیز قبل از این تدریس می شد، اما به عنوان یکی از زیربخش های موضوعات علمی سازمان های بین المللی، حقوق بین المللی و تاریخ دیپلماسی مورد مطالعه قرار می گرفت . پس از جنگ جهانی دوم، دانشمندان آمریکایی به مطالعه وبررسی علمی خاص در موضوع روابط بین المللی روی آوردند و باوجود جنگ سرد، این رشته را نیز با جهان بینی دنیایی و سیاست خارجی خود عجین کردند . با این وجود، اروپا تا سال ها از داشتن رشته علمی مستقل به نام روابط بین المللی (International Relation) بی بهره بود . (1)
دو رشته فرعی دیگر در کنار رشته روابط بین الملل پیش می رفت که توجه به ارتباطات را در این حوزه گسترش می داد:
1 - همگرایی (International): مسأله همگرایی برای ملت ها اهمیت داشت، زیرا تمام واحدهای بین المللی دولت - ملت شده بود و پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از دولت - ملت ها با دخالت استعمار و تعیین مرزهای ازخود ساخته، به وجود آمد و به این ترتیب، به صورت طبیعی رشد نکرده بودند . به عنوان نمونه، در یوگسلاوی و اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق به سبب متشکل بودن از اقوام و فرهنگ های گوناگون این همگرایی، بسیار اهمیت داشت و استخدام یک نظام سیاسی واحد را سهل الوصول می ساخت . در سطح بالاتر نیز همگرایی های منطقه ای و جهانی مطرح شد و جایگاه ویژه ای در روابط بین المللی یافت .
تئوری های همگرایی با تئوری های ارتباطی بسیار مرتبط بود، زیرا این تئوری های همگرایی با هماهنگی های ارزشی بین واحدها، اقوام و افراد سروکار داشت، و درعین حال مسأله رسانه ها نیز مورد توجه قرارمی گرفت . ازجمله دانشمندانی که در این زمینه کار کردند . عبارت بودند از:
Bruce M.Russett, Richard L. Merritt, Karl W.Deutsch
2 - سایبرنتیک (scitenrebyc): عده ای دیگر با داشتن انگیزه های همگرایی و با داشتن پایه های علمی خوبی به لحاظ ریاضی به ارایه الگوهای ریاضی پرداختند . (2) مبتکر علم جدید سایبرنتیک «نوربرت وینر» دانشمند آلمانی الاصل آمریکاست که نخستین کتاب خود را به همین نام در سال 1947 منتشر کرد . (3) وی سایبرنتیک را «علم کنترل و انتقال پیام ها نزد انسان ها و ماشین معرفی می کند . وی در علم سایبرنتیک ضمن استفاده از تئوری ریاضی اطلاع، حوزه عمل این تئوری را گسترش می دهد و خود نیز تئوری بازگشت اطلاع را برآن می افزاید . (4)
کارل دویچ به دنبال نظریه همگرایی ناسیونالیسم، دولت و ... از جنبه ارتباطی بود . کتاب او به نام «اعصاب دولت» منتشر شد که یک کتاب اساسی در استفاده از سایبرنتیک در بیان دولت و قدرت بود . (5) کتاب دیگر او به نام «ملی گرایی وارتباطات اجتماعی» نیز کتاب مهمی در این زمینه محسوب می شود . (6)
به طور خلاصه ازسال های 1930 تا 1980 از تئوری های Propagandy هارولد لاسول تا تئوری های کارل دویچ در حوزه همگرایی و سایرین در زمینه های مختلف، مجموعه ای از آمیزش علم ارتباطات و علم روابط بین الملل پدید می آید . در دو دهه اخیر و با آغاز انقلاب اسلامی و نیز انتقاداتی که از علوم اجتماعی شد، این مسأله مطرح گردید که الگوها و روش های کمی دچار نواقصی و تحلیل های اجتماعی است و باید الگوها و روش های کیفی توسعه پیداکند . همچنین موضوع فرهنگ را باید سمت و سوی دیدگاه های تحلیلی و اندیشه های علمی سوق داد .
تحول ارتباطات وتأثیرات آن در روابط بین الملل
روابط بین الملل به «زمینه های مطالعاتی که شامل تبادل ارزش ها، نگرش ها، افکار و اطلاعات ازطریق افراد، گروه ها، دولت ها و تکنولوژی ها و تأثیرات آنها و نیز مطالعه ساختار سازمان هایی است که مسوولیت ترویج اینگونه پیام ها میان ملت ها و فرهنگ ها هستند» تعریف شده است . (7) براساس این تعریف، ابعاد ملی و بین المللی و میان فرهنگی تبادل پیام ها مدنظر قرارگرفته و به کانال ها و سازمان های ارتباطی نیز توجه شده است .
همانگونه که در تعریف فوق آمده است، ارتباطات در روابط بین الملل، رابطه نزدیکی با یکدیگر داشته و تحول در یکی از آنها تأثیرات مستقیمی در دیگری خواهد گذارد . تاریخ دهه اخیر نشان می دهد که تحولات سریع در حوزه ارتباطات بر مطالعات و تحقیقات مربوط به ارتباطات در رابطه بین المللی تأثیرات بسیاری گذارده و افق های جدیدی را در مسایل روابط بین المللی بازکرده است . ازجمله عوامل تأثیرگذار دراین تحولات می توان به موارد زیر اشاره داشت:
1 - توسعه تکنولوژی های مدرن اطلاعات و ارتباطات و به کارگیری آنها و تأثیری که بر طبیعت، شدت و محتوای اطلاعات و ارتباطات داشته اند . ازجمله آنها می توان به تلویزیون، ماهواره، کامپیوتر، ویدئو، دورنویس، خدمات شبکه های دیجیتال همگر ISDN و چند رسانه ای ها، اشاره داشت . این توسعه وسایل ارتباطی به ویژه در حوزه ارتباط جمعی تأثیرات بسیاری در زمینه های مختلف روابط بین الملل گذارد که در ادامه این نوشتار به این موضوع خواهیم پرداخت .
2 - ازدیاد روزافزون توجه دولت - ملت ها، مؤسسات، گروه ها و افراد نسبت به اهمیت جریان اطلاعات و عدم تعادل موجود درآن و درنتیجه تأثیری که بر فراگرد تصمیم سازی های کوتاه مدت و بلندمدت ملی وبین المللی آنها و همچنین زندگی شخصی و خصوصی آحاد بشر در نقاط مختلف دنیا داشته است .
3 - ازدیاد روزافزون بازیگران صحنه بین المللی جریان فراملی و جهانی اطلاعات با انشعاب های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به ویژه در توجهی که به زمینه های تجاری، بازاریابی، آموزش و فرهنگ آن داشته اند .
4 - علاقه فزاینده موجود در مطالعات مقایسه ای فرهنگی، افکار عمومی و تصویرها به مدد دقت ابزارها و پیشرفت و توسعه وسایل جمع آوری، تنظیم، بازیافت و تخصیص داده ها .
5 - گفت وگوی مربوط به نظم نوین بین المللی اقتصادی و نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات در دهه 70 به ویژه فعالیت های یونسکو درخصوص سیاست های ارتباطات و جریان اطلاعات و تبادل نظرهای صورت پذیرفته درخصوص ارتباط میان ابعاد اقتصادی و ارتباطی منابع جهانی . (8)
همانگونه که مجموعه عوامل فوق نشان می دهد، درواقع، ارتباطات در حوزه روابط بین الملل به عنوان یکی از زمینه های محوری
سیاست ها چه به صورت ملی و چه بین المللی مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان یکی از زمینه های کلیدی قدرت در دنیای سیاست، در کنار اقتصاد و نیروی نظامی محسوب می شود . امروزه می توان گفت که زمینه های نزاع در سیاست های بین المللی از سطح جغرافیایی و فیزیکی به سطوح ایدئولوژیک، ارتباطی و فرهنگی تغییر یافته است . در چنین شرایطی، دولت ها و ملت های ضعیف با بهره گیری از منابع اطلاعاتی و تکنولوژی های ارتباطی، خود را برای مقابله با دولت های قویتر آماده می سازند و اینگونه علایق را در کنار علایق اقتصادی و نظامی مورد توجه ویژه قرار داده اند .
با فراهم آمدن فوق العاده اطلاعات در سطوح ملی و فراملی، مسأله اطلاعات و دسترسی برابر به آن، به عنوان ابزاری برای کاستن وابستگی های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به شمار می رود . به این ترتیب، مطالعه جریان بین المللی اطلاعات دیدگاهی دیگر به مطالعه روابط بین المللی است که شامل بررسی انواع فعالیت های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از ابعاد مختلف تکنولوژیکی و تعامل انسانی در روابط بین المللی است . از آن جمله می توان به این موارد اشاره داشت: ماهواره ها و تجهیزات مربوط به آن؛ روزنامه ها، مجلات، کتاب ها، آژانس های خبری؛ رادیو و تلویزیون؛ فیلم و ویدیو؛ بازاریابی، آگهی سازی، افکار عمومی؛ پست، تلفن، تلگراف، تلکس و کانالهای ارتباطی مربوط به آن؛ توریسم، سفر، مهاجرت و سایر برخوردهای دینی و فردی؛ کنفرانسها و سازمان های بین المللی؛ تبادلات آموزشی، هنری و فرهنگی شامل کنفرانسها و ورزش .
وسایل ارتباطی معاصر مرزهای تکنولوژیکی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را بر هم ریخته است . فن آوری های مدرن معاصر سرعت در نظام دیجیتالی وارد شده و با شبکه دیجیتال متحد جهانی انطباق و همگرایی می کنند . صنعتهایی که در یک محیط چند رسانه ای خدمات اقتصادی خود را ارائه می کنند و ماهواره هایی که مرزهای سیاسی را درنوردیده و با پخش مستقیم و نامحدود برنامه ها، فضاهای ملی را با اخبار خارجی، آموزشها، سرگرمیها و برنامه های تبلیغاتی در کنار رسانه های کوچکی همچون ویدیو، ضبط صوت و شبکه های کامپیوتری از جمله اینترنت فضاهای ملی را معرض شبیخون و هجمه های خود قرار می دهند و از نظر فرهنگی الگوهای جدید ارائه شده در ارتباطات نوعی مصرف گرایی و غربزدگی را ترویج می کنند، همگی نشان از حضور مؤثر رسانه ها در عرصه بین المللی دارد .
امروزه از این حضور فرامرزی و جهانشمول رسانه ها، به ارتباطات جهانی (Global Communication) تعبیر می شود در حقیقت اصطلاح جهانی شدن پدیده ای زاییده دهه های اخیر است . گیدنفر «جهانی شدن» را به معنای همگرایی در جهان می داند بگونه ای که حوادث و وقایع محل از رویدادهایی دورتر تأثیر می پذیرد و یا آنها را شکل می دهند . (9) تأثیرات ارتباطات جهانی در روابط بین المللی در دو وجه صورت می پذیرد: نخست این که ارتباطات جهانی سبب قدرتمندشدن حاشیه ها و پیرامون ها شده و زمینه حضور آنها را در گفتگوهای جهانی فراهم می آورند . در واقع، ارتباطات جهانی امکان قدرتمندشدن برخی از صداها و گروههای فراموش شده را مهیا ساخته و سبب مورد حمله واقع شدن نظام های فرهنگی و سیاسی و اقتصادی سنتی شده اند . دوم این که ارتباطات جهانی سبب همگرایی نظریه ای می شود و توسط این نوع ارتباطات است که رهبران بین المللی توجه به موضوعاتی همچون استثمار، توسعه و جمعیت، سلاح های هسته ای و محیط زیست، حقوق انسانی، جایگاه زن و از این دست می کنند . (10)
برای این که تأثیرات رسانه های جهانی معاصر دقیق تر تبیین گردد، می توان آنها را در چند حوزه مورد بررسی قرار داد: (11)
1 - حوزه دیپلماسی: ارتباطات جهانی سه نوع دیپلماسی را سبب شده است: دیپلماسی عمومی، دیپلماسی مردمی، دیپلماسی واقعی . امروزه دیپلماسی متکی بر قدرت سیاسی به سوی ذهنیت سیاسی، سوق پیدا کرده است . دیپلماسی عمومی به معنای «فعالیت هایی است که خارج مرزها در زمینه های اطلاعات، آموزش و فرهنگ صورت می گیرد و هدف آن تأثیر بر دولت بیگانه با تأثیر بر شهروندان آن است .» (12) دیپلماسی عمومی، یک ابزار کمکی برای دیپلماسی سنتی است و نوعی همزیستی بین دولت و رسانه ها و امور خارجی را به وجود آورده است . دولت می تواند در دستیابی رسانه ها به اطلاعات دخالت کند و رسانه ها نیز می توانند در سیاست خارجی نقش بازی کنند و پیام دیپلماسی را از کشوری به کشورهای دیگر منتقل سازند . همانگونه که شبکه CNN در جنگ خلیج فارس نقش مهمی را در دیپلماسی عمومی ایفا کرد .
در مقابل دیپلماسی عمومی که از بالا به پایین تحقق می یافت، دیپلماسی مردمی سیری از پایین به بالا دارد . ارتباطات از راه دور و حمل و نقل سلب گردیده اند که شهروندان در امور تخصصی خارجی ورود پیدا کنند، در حالی که پیش از این تنها، متخصصان امکان دخالت در چنین اموری را داشتند . به این ترتیب فشارهای دیپلماسی مردمی نیز نقش مهمی در حل اختلافات بین المللی پیدا کرده است .
دیپلماسی واقعی نیز یکی از محصولات متأخر ارتباطات نوین است . ویدئو و رایانه و نیز شبکه های بین المللی رایانه ای امکان تشکیل انجمن های و گردهمایی های تخصصی از راه دور را فراهم آورده اند تا گروههای متخصصان نقش خود را به عنوان واسطه و مشاور در تضادهای بین المللی ایفا کنند .
2 - حوزه اقتصادی: حضور وسایل ارتباطی نوین سبب شکل دهی مجدد فرایندهای تولید، توزیع، تجارت و مسایل دیگر اقتصادی و تمرکززدایی از آنها و نیز تقلیل هزینه ها شده است . امروزه خدمات لازم برای تجارت همانند تهیه بلیط رزرو هتل از این دست به وسیله ارتباطات از راه دور انجام می شود و این سبب رشد سریع و جهش اقتصاد به ویژه در حوزه فناوری گردیده است .
نباید از نظر دور داشت که هنوز ابهام ها و سؤال هایی در این حوزه وجود دارد که باید برای آنها پاسخ هایی مناسب یافت . مانند این که آیا حضور این تکنولوژی های ارتباطی و گسترش اطلاعات، سبب برابری اجتماعی خواهد شد یا موجد دو طبقه برخوردار از اطلاعات و بی بهره از آن می گردد؟ آیا این مسأله سبب بیکاری خواهد شد یا موجد اشتغال خواهد بود! کارایی فناوری در برابر انصاف و عدالت . آزادی اقتصادی در مقابل امنیت ملی و توسعه در برابر حفاظت از محیط زیست یا حق تبادل آزاد اطلاعات در مقابل حق حاکمیت، از مشکلات و ابهام های باقیمانده در این زمینه به شمار می آیند، چرا که نظام مصرفی سرمایه داری امروز در قالب شرکت های فرانکلین، با بهره گیری از سیستم های نوین حمل و نقل و ارتباطات، مرزها را در نوردیده و به درون مرزهای ملی نفوذ کرده و از اقتدار دولتها کاسته است . (13)
3 - حوزه فرهنگ: تأثیر ارتباطات جهانی بر فرهنگ بین المللی امروزه بسیار مشهود است .
تولیدات رسانه ای با بهره گیری از ویژگی های فرهنگی، فضای اجتماعی تولیدکنندگان خود، اثرات مخرب و گاه غیرقابل پیش بینی در فرهنگ مصرف کنندگان خود باقی گذاشته اند . تکنولوژی های بزرگ ارتباطی مانند ماهواره و رایانه ها از جمله عوامل جهانی کردن شمرده می شوند و با هدف بین المللی کردن بازارها، جوامع و فرهنگ های ملی کار می کنند . تکنولوژی های متوسط ارتباطی همچون صنعت چاپ و سینما اغلب تحت نفوذ حکومت های ملی و گروه های فشار بوده و عامل وحدت ملی و تحرک اجتماعی اند . و بالاخره تکنولوژی های کوچک مانند تلفن و ویدئو کاست سبب قدرتمندسازی پیرامون، در مقابل مرکز شده اند .
4 - حوزه آموزش: امروزه تکنولوژی های ارتباطی، نقش مهمی در آموزش ایفا می کنند . حضور رسانه ها سبب گسترش آموزش در حوزه های ملی و فراملی شده و انتقال اطلاعات نوین و نیز فسخ اطلاعات قدیمی با سرعت صورت می پذیرد . جدای از تکنیک های آموزشی، رسانه ها نقش مهمی در ارتقاء سطح کیفی آموزش این کرده اند .
5 - حوزه نظامی: تکنولوژی های ارتباطی در این حوزه، دارای دو چهره متضاد شده اند . این تکنولوژی ها در عین حال که می توانند به صلح و امنیت ملی و بین المللی کمک کنند، گسترش آنها نیز می تواند مخل صلح و امنیت جهانی باشد . به عنوان مثال تعدد ماهواره ها، کنترل اطلاعات را از بین برده است و احتمال ضربه های سیاسی از جمله تروریسم را افزونتر ساخته است . در عین حال که حضور پرقدرت ماهواره ها می تواند ملت ها و دولت ها را از حرکت های نظامی که تهدیدکننده امنیت آنها باشد، مطلع سازد و در این راه به آنها مدد رساند .
دیدگاههای تئوریک در حوزه ارتباطات و روابط بین المللی برپایه حضور ارتباطات در روابط بین المللی .
دیدگاههای نظری در حوزه روابط بین المللی را می توان در چهار دیدگاه مطرح کرد که فعالیت های متخصصان، دولتها، دست اندرکاران رسانه ها و آحاد مردم را در زمینه ارتباطات بین الملل طی چهل سال اخیر تبیین کرده اند .
1 - دیدگاه ایدئالیستی راسانیستی: در این نظریه، ارتباطات بین الملل به عنوان وسیله ای برای کنار هم قرار دادن ملت ها و به عنوان قدرتی که به سازمان های بین المللی در انجام خدمات خود به جامعه جهانی کمک می کند، نگریسته می شود . از این نقطه نظر، ارتباطات با ایده آل ترین شکل آن به عنوان زمینه ساز درک متقابل میان ملتها و صلح مورد توجه قرار می گیرد .
2 - دیدگاه تبلیغ سیاسی (Palitical Praselytzation): این دیدگاه ارتباطات را به عنوان تبلیغات، مواجهه ایدئولوژیکی آگهی سازی و آفرینش اسطوره ها مدنظر قرار می دهد . اینگونه موارد در ارتباطات معمولا یکسویه است و همه آنها نیازمند قدرت سازماندهی شده متمرکزند . این نظریه بر روابط میان دولت ها تأکید دارد و برخلاف دیدگاه امپریالیستی که با اهداف ترویج تفاهم فرهنگی و اخلاقی به ارتباطات بین المللی می نگریست . برحسب تقویت موقعیت سیاسی و قدتر اقناع به آن می نگرد .
3 - دیدگاه اقتصادی: در این دیدگاه، اطلاعات در حوزه بین الملل به عنوان قدرت اقتصادی محسوب می شود، طرح های توسعه بین المللی، اقدامات بازرگانی، بازاریابی، تجارت و انتقال تکنولوژی مورد توجه این دیدگاه است . آنان نوگرایی کشورهای عقب افتاده به روش غربی را سبب تسلیم بیشتر در برابر کنترل کشورهای غربی می دانند .
4 - دیدگاه قدرت سیاسی: در این نگرش، ارتباطات و اطلاعات در روابط بین المللی به عنوان قدرت سیاسی تلقی می شود .
با مطالعه در خصوص رسانه های بین المللی می توان دریافت که این گونه ابزارها در کشورهای اندکی متمرکز است و با انتقال اطلاعات به کشورهای دیگر، محتوای فرهنگی کشور منبع نیز منتقل می شود . این عدم تعادل موجود در دسترسی به اطلاعات، سبب طرح «جریان جدید و متعادل اطلاعات» از سوی جهان سوم به جای «جریان آزاد اطلاعات» موردنظر غرب شده است . (14) نظریه های سلطه ارتباطی جهانی و دیدگاههای انتقادی همچنین در سه دهه اخیر به موازات آگاهی های کشورهای جهان سوم یا در حال توسعه به شیوه های نوین و غیرمستقیم سلطه جهانی کشورهای سرمایه داری غربی، نظریه های سلطه ارتباطی جهان مطرح شدند و مفاهیم جدیدی همچون «امپریالیسم فرهنگی» ، «امپریالیسم ارتباطی» و سرانجام «امپریالیسم خبری» برای معرفی شیوه های سلطه جهانی به کار گرفته شدند .
ایمانوئل والرشتاین، برای امپریالیسم فرهنگی این ویژگی ها را توصیف کرده است: «واژه امپریالیسم فرهنگی نشان دهنده نوعی نفوذ اجتماعی است که از طریق آن کشوری، اساس تصورها، ارزش ها، معلومات و هنجارهای رفتاری و همچنین روش زندگی خود را به کشورهای دیگر تحمیل می کند .» به دنبال آن، مطالعاتی در خصوص نقش وسایل ارتباط جمعی در فرایند عملکرد امپریالیسم فرهنگی صورت پذیرفت . در این میان مطالعات Oliver Boyd - Borrett در دهه 1970 توانست مفهوم امپریالیسم ارتباطی را تا حد زیادی تبیین کند . وی در این خصوص می گوید: «امپریالیسم وسایل ارتباطی، شکل های گوناگون فعالیت های بین المللی این وسایل را که معرف چگونگی اعمال نفوذ آنهاست، در بر می گیرد .
تجزیه و تحلیل علمی فعالیت های بین المللی وسایل ارتباطی آشکار می سازد که این نفوذگذاری از دو عامل غیرعادی ناشی می شود . یکی از این دو عامل، یک جهتی بودن جریان بین المللی ارتباطات و عامل دیگر، معدود بودن تعداد کشورهای صاحب نفوذ است که منشأ و منبع تاثیرگذاری ارتباطات بین الملل در سراسر جهان اند ... و با توجه به دو عنصر هجوم فرهنگی و عدم تعادل منابع قدرت به کار بردن واژه امپریالیسم در مورد وسایل ارتباطی توجیه می شود . (15) به این ترتیب نظریه های سلطه ارتباطی جهانی مطرح گردیدند .
جدای از طرح این نظریه توسط صاحبنظران جهان سوم، مطالعات انتقادی مختلفی پس از جنگ جهانی دوم و به ویژه در دهه های اخیر از سوی برخی محققان و جامعه شناسان غربی در این باره صورت گرفته اند ... نظریه های جامعه شناسان انتقادگر غربی در بررسی عملکردهای کنترل وسایل ارتباط جمعی در جوامع سرمایه داری غربی را می توان به دو دسته مهم تقسیم کرد:
دسته نخست کسانی هستند که با توجه به تجاری شدن رسانه ها، آنها را به عنوان صنایع فرهنگی معرفی می کنند و محصولات تولیدی آنها را «فرهنگ توده» می نامند . گسترش چنین صنایع و فرهنگی، نقش روشنفکرانه و آگاه کننده وسایل ارتباط جمعی را زایل ساخته و آنها را به عامل تخدیر اندیشه ها و رفتارهای اجتماعی مردم و سازش دهنده با نظام حاکم تبدیل کرده است تا با طرح قضاوت ها و آگاهی های سطحی و غیرواقعی . رضایت عمومی را پابرجا نگه دارند و نظام موجود را تثبیت کنند از جمله این انتقادگران می توان به تئودور آدرنو، اشاره داشت .
دسته دوم از انتقادگران غربی همچون «لولی آلتوسر» به جای تکیه بر کاربردهای منفی رسانه ها و تاثیرات غیرمستقیم فعالیت های تجاری صنایع فرهنگی، به ساختارهای اصلی جوامع سرمایه داری توجه دارند و ضمن مطالعه درخصوص ساختارهای قدرت دستگاههای سرکوبگر و دستگاههای ایدئولوژیک دولت را از یکدیگر تمیز داده و وظیفه وسایل ارتباط جمعی را به عنوان یکی از دستگاههای ایدئولوژیک دولت، بازآفرینی نیروی انسانی موردنیاز حاکم برای تأمین مشروعیت و نگهداری نظام موجود می دانند . (16)
در این نوشتار از میان دیدگاههای نظری چهارگانه حوزه روابط بین المللی، بر دو دیدگاه «تبلیغ سیاسی» و «قدرت سیاسی» تاکید می شود و در زمینه تجزیه و تحلیل محتوای وسایل ارتباط جمعی غربی در خصوص انقلاب اسلامی ایران و شیوه های به کار رفته از سوی آنها، به شیوه های مبتنی بر دیدگاههای انتقادی و نظریه های سلطه ارتباطی جهانی، استناد می گردد تا عملکردهای سلطه گرانه امپریالیسم ارتباطی و خبری با تمرکز براین دیدگاهها بیشتر روشن گردد .
پی نوشتها:
1.Hamid Mowlana. Global Informatiln and world communica tion: newfrontiers in International Relation while plains,Ny: Logman1986,P1
مراجعه شود به:
Everett M.Rogers. A History of communication study.New Yourk: the free prees, 1994 chapter 10
Nobertwiener. cybernetics or control and cmmunication in the Animal and Machine
4- کاظم معتمد نژاد. وسایل ارتباط جمعی. تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1371 ص 54-55
5- karal w. Deutsch. The nevers of goverment: medels of political Communication and cotrol. New York.: Free Press, 1963
6-Karel W.Deutch. Nation alism and S ochal Communication Combridge, MA:MIT press 1953
7. Hamid Mowlana. Global Communication intransilication the end of diversity. thousand okas: Sage Publications,1996 pp226-7
8.Ibid.P225.
9- Annabelle Srebernya Mohammadi. Mass Media and society; The global and Local international communications chapter G.P121
10 مراجعه شوده به مقاله
Majid Tehranian. Global COMMUNICATION AND INTERNATIONAL RELATIONS problams, Puzzels, Policies and prospects, 1986.pp.1-8
11-Ibid.pp.9-11
12-Howard H.fredic. global communication and international Relations. 19993. Chapter8,p229.
13-حمید مولانا، ارتباطات و فرهنگ در قرآن بیست و یکم، در فصلنامه پژوهشی، دانشگاه امام صادق. تهران 1376. ص 26 و 27
14Hamid Mowlana. Global communication in transition. pp-224-5
15رک: کاظم معتمد نژاد. نظریه های سلطه ارتباطی جهانی. فصلنامه رسانه، سال هفتم، شماره2.
16- رک: کاظم معتمد نژاد. تصویر خبری انقلاب اسلامی ایران در جهان فصلنامه رسانه ، سال اول شماره 1.
