در شماره 5 نشریه «بشارت» مقاله ای تحت عنوان دوره ترتیل قرائت استاد محمّد صدیق منشاوی آورده شده که از ابعاد مختلفی قابل بررسی است.
راقم این سطور معتقد است که این قاریان و اساتید، فن تلاوت قرآن یا به تعبیر صحیح تر، هنر تلاوت قرآن، ستاره ها و اسطوره های این هنر می باشند و نگاهی سطحی و گذرا، زیبنده و شایسته نیست.
نگارنده، براین باور است که «نویسنده محترم مقاله دوره های ترتیل» در حد توان علمی خود، مطالب خوبی را نیز آورده اند؛ امّا در کل؛ نگاهی جامع نیست.
در این مقاله نه به روشنی از امتیازات و نه از کاستی های احتمالی، یاد شده است.
در معرفی و نقد یک تلاوت یا یک مجموعه ای از تلاوت های ترتیل حداقل باید این موارد بررسی گردد:
1 ـ ویژگی و خصوصیات صوت قاری: جنس صدا میزان یک دست بودن، یکپارچگی کل تلاوت، روانی، استفاده از طبقه ها، پرده های صدا و هماهنگی کامل آنها.
2 ـ چگونگی الحان و نغمات در تلاوت: انتخاب مقام های موسیقی و منطبق برحال و هوای معانی آیات.
3 ـ چگونگی وقف و ابتدا آیات: و بررسی موارد اختلافی در تفاسیر و قرائات.
4 ـ میزان رعایت قواعد تجوید: استحکام، قدرت تلفظ حروف، کلمات و کیفیت آنها.
5 ـ شیوه تلاوت و میزان سرعت قرائت: به لحاظ سرعت و تعداد تلفظ کلمات در یک فاصله زمانی، تلاوت ها با یکدیگر مساوی نیستند. همچنین تمامی قرائت های ترتیل از نظر سرعت (کند و تند) با یکدیگر برابر نیستند.
بعضی سرعت کمتری دارند؛ مانند: قرائت ترتیل مرحوم استاد حصری و…
و بعضی سرعت قرائت شان بیشتر است، مانند: ترتیل استاد شعبان صیاد و…
واین مهم، در مقام «مقایسه» روشن می گردد.
پس از بررسی دقیق و مقایسه آنها با یکدیگر می توان به طور قطع عنوان کرد که کدام تلاوت ها برای حفظ، آموزش روخوانی و یادگیری مخارج حروف و… مفیدتر می باشد.
6 ـ قرائت، براساس کدام قرائت و منطبق برکدام راوی و طرق:
که غالباً راوی و امام قرائت ذکر می شود؛ ولی طرق آنها ذکر نمی شود. در صورتی که در طرق روایی نیز با یکدیگر تفاوت دارند.
7 ـ انتخاب معیار: انتخاب معیار بسیار مهم است و منظور این است که میزان و نقطه سنجش، باید مشخص باشد.
امّا مطالبی را که نویسنده محترم آورده اند، بصورت گذرا به آن اشاره می شود:
1 در این مقاله آمده است: [بدون شک، یکی از معیارهای مهم در ارزیابی یک تلاوت، در نظر گرفتن خصوصیات قاری و میزان اثرپذیری وی، از قاریان دیگر است که ما نیز بدان خواهیم پرداخت].
آیا به درستی و دقت به میزان اثرپذیری پرداخته شده است؟
آیا اثرپذیری معنا شده است، تا به میزان اثرپذیری پرداخته شود؟
در صورتی که تا پایان مقاله، در این خصوص اشاره ای نشده است و همچنین نام قاریانی که از آنان تأثیر پذیرفته شده است، آورده نشده است. و این کار به دلایلی مشکل است:
الف: در دسترس نبودن تلاوت قرآن قدما (خصوصاً تلاوتهای قبل از استاد رفعت).
ب: مرسوم نبودن ضبط کل قرآن به صورت ترتیل، اولین دوره کامل ترتیل، توسط استاد حصری تهیه و ضبط گردیده است.
ج: عدم منابع کافی.
2 ـ بهتر آن بود نویسنده مقاله علاوه برروایت حفص، به طریق آن نیز اشاره می کردند (طریق شاطبیه یا طیبة النشر) که هرکدام تفاوت هایی با دیگری دارد، از جمله میزان کشش مدهای منفصل و سکت ها. برای نمونه: استاد، محمّد جبرئیل در تلاوت ترتیل از طریق شاطبیه قرائت ننموده و مدهای منفصل را نمی آورد و سکت ها را نیز نیاورده است. و در سوره مطففین کلمه (بل ران) را ادغام نموده است.
در صورتی که استاد، منشاوی و قاریانی مثل حصری و… از طریق شاطبیه قرائت نموده اند و مَدهای منفصل را به اندازه متصل آورده اند.
3 ـ آوردن سه مورد از آیاتی که به نظر نویسنده محترم؛ نیکوتر آن بود که استاد منشاوی به شیوه عرفی و پسندیده تلاوت می کردند.
اوّل: همچنانکه نویسنده اشاره کرده اند؛ هر دو از حفص روایت شده است و کاملاً صحیح است هر دو تلاوت راه صواب است؛ نه فقط آنکه نویسنده محترم آورده است.
در مورد کلمه اول قرائت، کلمه (ضِعف و ضُعف) باید ذکر شود ولی در بعضی از مصاحفی که در کشور ایران نیز چاپ شده است، کلمه (ضُعف) نوشته شده است.
دوم: وامّا در مورد دوم که تفاوت آن برای قریب به اکثر خوانندگان، مشخص نیست و توضیح داده نشده است. پسندیده تر آن بود که در تفاوت قرائت هریک توضیح داده می شد.
در این دو مورد برای تمامی قرّا دو وجه آمده است:
ـ ابدال همزه آللّه
ـ تسهیل همزه دوم (همزه وصل) و تحقیق همزه اوّل.
لذا شیوه عرفی آن نیست که مورد نظر نویسنده محترم است و استناد به حدیث معصوم(ع) در این موارد نیست؛ بلکه در شناخت قرائت مشهور عرفی است!
یعنی در موارد اختلاف، یک امام قرائت یا راوی قرائت است، با امام یا راوی دیگر.
