در هنگام تلاوت قرآن، چه آدابی را رعایت کنیم تا بیشترین بهره را ببریم و آیا خواندن ترجمه فارسی قرآن هم ثواب دارد؟
برای تلاوت قرآن، آداب خاصی هست که با استفاده از آیات و روایات، به برخی از آنها اشاره می شود:
1. در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازید.
2. در حالی که مسواک کرده اید، قرآن را تلاوت کنید.
3. با صوت زیبا تلاوت کنید.
4. با صدای متوسّط بخوانید؛ نه با صدای آهسته باشد و نه با صدای بسیار بلند.
5. در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنینه و رو به قبله باشید؛ چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته می خوانید، تکیه نکنید.
6. از روی «مُصحَف» تلاوت کنید که نگاه در آن و تلاوت از روی آن، ثواب خاصّی دارد و در روایات، روی این موضوع تأکید فراوانی شده است.
در روایتی از رسول اکرم صلی الله علیه وآله چنین نقل شده است: «چیزی برای شیطان، سخت تر و کوبنده تر از تلاوت قرآن نیست؛ آن هم از روی مصحف و با نگاه کردن در آن».1
7. قبل از شروع بگویید: «أستعیذ باللَّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم؛ به خداوند شنوا و دانا، از شیطان رانده شده، پناه می برم» و یا بگویید: «أعوذ باللَّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم» و بعد بگویید: «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم»؛ سپس تلاوت را شروع کنید تا با عنایت خدای متعال، از دخالت های شیطانی در نفس خود محفوظ بمانید.
قرآن می فرماید: «وقتی قرآن را تلاوت می کنی، پناه ببر به خدای متعال از شیطان رانده شده؛ البته شیطان را بر آنانی که ایمان آورده، به پروردگارشان توکل می کنند، تسلّط و سیطره ای نیست».2
8. ترتیل را مراعات کنید. آن چنان تند نخوانید که حروف، کلمات، وقف ها و فاصله ها به خوبی ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیرصحیح در میان حروف و کلمات ندهید؛ به صورتی که حروف و کلمات، جدا از هم و غیرمرتبط باشد. در مجموع، باید حروف و کلمات را خوب، روشن و در عین حال، متّصل و مرتبط به هم ادا کنید و وقف های آیات را هم مراعات کنید. قرآن، خطاب به رسول اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید: «و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان».3
آن حضرت در توضیح و تفسیر این آیه فرمود: «قرآن را روشن تلاوت کن و حروف و کلمات آن را جدا از هم و پراکنده مساز؛ مانند پراکنده ساختن دانه های ریگ از یکدیگر و آن را سریع و تند تلاوت نکن؛ همانند تند خواندن شعر. وقتی به عجایب قرآن رسیدید، توقف کنید و به تدبّر و تأمّل بپردازید و با تلاوت آن، دل ها را به حرکت آورید و با شتاب و بی تأمّل نخوانید؛ به صورتی که بخواهید زود به آخر سوره برسید».4
9. به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگری فکر نکنید و متوجه آیات آن باشید.
10. در آیات قرآن تدّبر بکنید که در این صورت، از انوار، حقایق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهره مند خواهید شد.
تلاوتی که در آن تدبّر نباشد، آن چنان که بایسته است، فایده ای نخواهد داشت؛ البته این بدان معنا نیست که اگر کسی اهل تدبّر نباشد و یا معانی آیات را حتّی در حدّ ترجمه هم نداند، از تلاوت قرآن نتیجه ای نخواهد برد؛ بلکه چنین کسی هم با مراعات قسمتی از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
11. حقّ آیات را مراعات کنید؛ به این معنا که به هنگام تلاوت قرآن، وقتی از رحمت و یا بهشت یاد می شود، خود را از آن محروم نپندارید و از بهشت قُرب، خود را دور نسازید و وقتی به آیات عذاب، آتش و غضب می رسید، بترسید و به خدای متعال پناه ببرید که از اهل دوزخ و آتش نباشید و مشمول سخط و غضب نگردید و از او بخواهید تا شما را از نجات یافتگان قرار دهد و وقتی به آیات تکبیر، تعظیم، تسبیح و تحمید می رسید، خدا را به اینها یاد کنید و هنگامی که به آیات استغفار، طلب عفو و بخشش می رسید، طلب آمرزش و مغفرت کنید و آن جایی که به ذکر صالحان می رسید، از خدا بخواهید تا شما را از آنان و در جمع ایشان قرار دهد و آن گاه که به ذکر گمراهان و غافلان می رسید، از خدا بخواهید تا شما را از ورود در جمع آنان، حفظ کند.
امام صادق علیه السلام فرمود: «به هنگام تلاوت قرآن، وقتی به آیه ای رسیدی که در آن ذکر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتی به آیه ای رسیدی که در آن ذکر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش».5
«حقیقت قرآن»، تجلّیات حقّ است که در ورای این الفاظ و مفاهیم ظاهری می باشد و در کتاب مکنون و نزد حضرت محبوب است و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم، ظاهر و جلوه گر شده است. آن که از «حقیقت قرآن» دور مانده، از «حقیقت خود» دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب مانده اند.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربی، دلایل و حکمت های گوناگونی دارد که برخی عبارتند از:
1. ایجاد زبانی مشترک در میان همه پیروان و فراهم سازی نوعی وحدت و پیوند جهانی.
2. روح و محتوای هر پیام و سخنی، در قالب زبان خاص خود، عمیق تر درک می گردد تا زمانی که به زبان های دیگر برگردانده شود و قرآن که دارای مضامین بسیار بلند و عالی است، قابل ترجمه دقیق و کامل به هیچ زبانی نیست. همه ترجمه های قرآن، برای رسیدن به معارف بلند و درک زیبایی متن اصلی، نارساست. کافی است اندکی در مباحث مربوط به زبان شناسی و فن ترجمه، مطالعه کنید تا بدانید که فرق بین قرآن و ترجمه هایش، همان فرق بین کتاب الهی و بشری است.
3. قرآن، علاوه بر محتوای مطالب، از لطافتی ویژه و نکاتی ادبی برخوردار است که خود، بخشی از اعجاز قرآن است و در قالب هیچ ترجمه ای بیان شدنی نیست.
4. تشویق و ترغیب بر استفاده از همان الفاظی که جبرئیل بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نازل کرده، یکی از شیوه های حفظ قرآن از تحریف است. وقتی مطلبی نزد همگان با یک قرائت معیّن ثابت شود، تحریف آن، مشخص خواهد شد؛ از این رو، در تاریخ اسلام، وقایعی نقل شده که مسلمانان حتی نسبت به جابه جایی یا حذف یک «واو»، حساسیت نشان داده اند.
بنا بر آن چه گفته شد، تلاش و همت ما، باید بر آن باشد که تلاوت قرآن را به زبان عربی پی گیری کنیم و هر چه بیشتر با ترجمه آن آشنا شویم. اگر کمتر هم قرآن بخوانیم، اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت کنیم، بهره ما بیشتر خواهد بود و رفته رفته، تسلّط ما بیشتر خواهد شد.