در شماره پیشین، به سبب این که مقالات نشریه، ویژه بانوان بود، چاپ این بخش از مبحث «روش حفظ قرآن» قطع شد و یک وقفه تقریباً دوماهه در آن به وجود آمد. امیدواریم در این وقفه ایجاد شده، حداقل برنامه تکرار سوره های حفظ شده ی قبلی پیش رفته باشد.
برنامه حفظ در نشریه شماره 35به آیه40 از سوره احزاب منتهی شد و در این شماره، ادامه سوره احزاب و سوره های سبأ، فاطر و یس در نظر گرفته شده است.
هفته نخست: از آیه41 تا65 سوره احزاب حفظ شود. لازم به ذکر است که درباره حفظ آیات طولانی، در شماره های پیشین روشی ذکر شد که باید آن روش مجدداً مورد توجه قرار گیرد.
نکته دیگر این که در این قسمت از برنامه، معیار متعارف؛ یعنی روزی 5 آیه، اندکی تغییر می کند؛ چون آیات طولانی50 و 53 در این قسمت واقع شده است. بنابراین، مناسب است در صورت طولانی بودن بعضی از آیات ، 5 آیه مورد نظر، در دو روز حفظ شود.
هفته دوم: ادامه سوره احزاب؛ یعنی از آیات66تا 73 و همچنین از آغاز سوره سبأ تا آیه 20 حفظ شود.
هفته سوم: ادامه سوره سبأ، از آیه 21 تا پایان حفظ شود.
هفته چهارم: 30 آیه از سوره فاطر؛ یعنی از آیه نخست تا آیه 30 حفظ شود.
هفته پنجم: ادامه سوره فاطر، از آیه 31 تا پایان سوره و آیه نخست تا 15 سوره یس حفظ شود.
هفته ششم: از آیه 16 سوره یس تا پایان آیه 50 حفظ شود.
هفته هفتم: ادامه سوره یس حفظ شود.
برنامه تکرار سوره ها:
درباره تکرار سوره های حفظ شده، باید به دو نکته اساسی توجه کرد: نخست، فواید و آثار این کار و دوم، روش کار و میزان اشتغال به آن. درباره فواید تکرار، در شماره 34 توضیحاتی داده شد و حدیثی هم از وجود مقدس سیدالشهدا(ع) ذکر شد و در شماره های پیشین هم متذکر شدیم که فایده تکرار آیات حفظ شده، صرفاً تثبیت آنها در ذهن و جلوگیری از فراموش شدن نیست، بلکه تثبیت در ذهن و حفظ کامل و جلوگیری از فراموش شدن، یکی از فواید این کار است و آثار عظیم دیگری نیز دارد. در اصل هم، حفظ آیات به منظور نفوذ آنها در روح انسان و ایجاد تأثیرات روحی مطلوب و کشف معانی دقیق و فنّی ملحوظ در روابط آیات و همچنین تثبیت معانی سطحی و لفظی آیات در ذهن انسان است.
حال، وقتی آیات قرآن حفظ شود، امکان به خاطر آوردن مکرّر آنها و توجه به معانی و جریان آن معانی در روح انسان، فراهم می شود و همان طور که قبلاً اشاره شد، در صورت تکرار آیات حفظ شده، روح انسان در معرض بارانی از رحمت و برکات خداوند قرار می گیرد و در هر مرحله تکرار، عطر و نور جدیدی به قلب انسان افاضه می شود. البته مراد، عطر و نور معنوی و توحیدی است.
در این قسمت توصیه می شود بار دیگر، مقاله شماره 34 مطالعه و بدان توجّه شود؛ به خصوص کلام شریف سیدالشهدا (ع) که زینت بخش مقاله ی مذکور می باشد.
روش کار، همانند مقالات پیشین است؛ یعنی باید از آیه 45 سوره عنکبوت که در برنامه حفظ هفته ی نخست قرار دارد، هم در هفته نخست و هم در هفته دوم در دفعات زیادی تکرار شود؛ همین طور در هفته های بعدی.
در قسمت دیگر؛ یعنی سوره های حفظ شده پیشین، تناسب زمان حفظ برای تکرار در نظر گرفته شود؛ یعنی سوره های مرحله پیشین( عنکبوت، لقمان، سجده و 40 آیه از آغاز سوره احزاب) در دفعات بیشتری تکرار شود و سوره هایی که زمان زیادی از حفظ آنها گذشته است، در دفعات کمتری نیاز به تکرار دارد.
البته طبق آنچه در همین بحث ذکر شد، می شود برای فواید و آثار پر برکت قرائت آیات و حتی به ذهن آوردن آنها، تکرارها و قرائتها در حد کشش روح و استقبال قلب انسان، در دفعات بیشتری انجام گیرد؛ مثلاً هر تکرار، می تواند تقریباً روزی یک جزء از قرآن و حتی بیشتر از آن باشد.1
روابط بین آیات قرآن:
در شماره پیشین، موضوع روابط بین آیات قرآن مطرح شد و قبل از توضیح مفصّل آن، مطلبی ذکر شد که جهتی از موضوع کلی روابط بین آیات است؛ یعنی یک نوع از روابط آیات، به آن موضوع ارتباط پیدا می کند و آن، رابطه بین آیات یک سوره است. در این زمینه، سوره کهف را که قبلاً در برنامه حفظ قرار گرفته بود، مورد توجه و دقت قرار دادیم و مشخص شد که « توحید» محور اصلی مباحث آن سوره است و در این زمینه، مشیت خداوند در آیات سوره، موقعیت استثنایی خاصی دارد و بنا بود مباحث دیگری از محور موضوعات سوره را در این شماره ذکر کنیم که فعلاً از آن صرف نظر می کنیم و موضوع را با مثال دیگری در این زمینه روشن تر می کنیم.
در این قسمت، سوره «مریم» را به روش مذکور، مورد توجه و تدبّر قرار می دهیم: این سوره با حروف مقطّعه شروع شده است ـ که فعلاً بحث درباره این حروف را به فرصت دیگری موکول می کنیم ـ اما آیه دوم سوره؛ یعنی نخستین آیه بعد از حروف مقطعه، مشتمل بر ذکر رحمت پروردگار عالمیان است؛ به طوری که می فرماید:
« ذکرُ رَحمَتِ رَبِّکَ عَبدَهُ زکَریا» از این آیه و موقعیت آن ـ که در آغاز سوره قرار گرفته است ـ به نظر می رسد که « رحمت پروردگار عالمیان» یکی از محورهای مباحث این سوره است و وقتی آیات سوره را بررسی می کنیم، این نظریه ی محتمل که در آغاز توجه به سوره به ذهن رسیده، تأیید می شود.
در این سوره، 16بار کلمه «الرحمن» به کار رفته است (در آیات 18 ، 26 ، 44 ، 45 ، 58 ، 61 ، 69 ، 75 ، 78 ، 85 ، 87 ، 88 ، 91 ، 92 ، 93 ، 96) و از این لحاظ، موقعیتی خاص و منحصر به فرد در بین سوره های دیگر قرآن دارد؛ به طوری که در سوره هایی با حجم چند برابر این سوره، باز هم تعداد کلمه «الرحمن» به این حد نمی رسد. برای مثال، در سوره بقره فقط یک بار کلمه «الرحمن» به کار رفته است ( آیه 163) البته با صرف نظر از کلمه «الرحمن» در آیه «بسم الله الرحمن الرحیم».همچنین در سوره های طولانی آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و… حتی یک بار هم این کلمه به کار نرفته است.
علاوه بر کلمه «الرحمن»، مشتقّات دیگر از این ریشه «رحم» در سوره مریم به کار رفته است؛ مثل «رحمتنا» که در آیات 50 و 53 و «رحمة» دو بار در آیات 2و 21. علاوه بر کلمات مذکور که صراحت در موضوع رحمت پروردگار در این سوره دارد، در موارد دیگری نیز به موضوع مذکور اشاراتی شده است؛ مثل جریان حضرت زکریا که از خداوند عالمیان تقاضای فرزند می کند، در حالی که همسرش عقیم بود، و دارای فرزند نمی شد و خودش هم به سن پیری رسیده بود، اما با دعای او، خداوند فرزندی به نام یحیی به او عطا کرد.
همچنین داستان تولد حضرت عیسی(ع) و مادرش مریم ذکر شده است که خداوند عالم، تولد آن حضرت را که به صورت غیر عادی و با اراده مستقیم پروردگار به وجود آمده بود ـ بدون طریق متداول و متعارف ازدواج و تولد فرزند ـ آیتی برای انسانها و رحمتی از جانب خود معرفی کرده، می فرماید: «ولِنَجعَلَهُ آیة للناسِ و رحمةً مِنّا و کان أمراً مقضیا» (آیه21) و برای ظهور این آیه و بر طرف شدن حزن حضرت مریم سلام اللّه علیها اراده فرمود تا آن نوزاد که ساعتی از تولدش گذشته بود، در مهد به تکلم آید و نبوّت خود را به مردم اعلام کند.
باز در این سوره در ذکر موضوع نبوّت حضرت موسی(ع) اشاره ای به رحمت پروردگار نسبت به او کرده و آن، جریان نبوّت برادرش حضرت هارون بود که به عنوان وزیر و پشتیبان برای حضرت موسی(ع) به او مقام نبوّت عطا شد؛ به طوری که فرمود: «ووَهَبنا له من رَحمَتِنا أخاه هارونَ نبیاً» (آیه53)
رحمت پروردگار عالمیان به صورتهای دیگری نیز در آیات این سوره مورد توجه قرار گرفته است؛ از جمله، موضوع استجابت دعا که از ناحیه رحمت پروردگار است و زمینه و شرایط استجابت آن درباره دعای حضرت زکریا فرمود: «قال ربِّ إنّی وَهَنَ العَظمُ منّی وَ اشتَعَلَ الرأسُ شَیباً و لم أکن بدعائکَ رَبِّ شَقیاً»(آیه4) و در همین زمینه، کلام حضرت ابراهیم در جهتی که به موضوع دعا مربوط می شود، ذکر شده و فرموده است: «واعتزلُکُم وما تَدعونَ من دون اللّهِ و أدعوا ربّی عسی ألاّ أکونَ بدعاء ربّی شَقیاً» (آیه 48). در مواردی هم کلمه «جبّار» در آیات به کار رفته که مقابل رحمت است و این که رحمت خداوند، مانع جبّاریت حضرت یحیی(ع) و حضرت عیسی(ع) شده است؛ به طوری که فرمود:
«وَ برا بوالِدَیه و لم یکن جبّاراً عَصِیاً» (آیه 14)، «وَ برا بوالِدَتی و لم یجعلنی جبّاراً شقیاً» (آیه32).
نکته آخر این که در سوره، عتاب پروردگار عالم را هم به «رحمانیت» او نسبت داده است؛ به طوری که از حضرت ابراهیم(ع) در خطاب آذر بت پرست نقل کرده است که فرمود:
«یا أبت إنّی أخافُ أن یمَسّکَ عذاب مِنَ الرّحمنِ فتکونَ للشیطان وَلیاً» (آیه 45).
در آیات سوره، علاوه بر موضوع رحمت پرورگار، موضوع عبودیت و ربوبیت نیز مورد توجه خاصی قرار گرفته است که امید است به خواست خداوند متعال، در شماره بعدی متذکر آن جهات بشویم.
برنامه حفظ فوق العاده:
در شماره پیشین از تعیین سوره هایی برای برنامه حفظ فوق العاده خودداری شد. در این مرحله، تکرار سوره های فوق العاده پیشین؛ یعنی سوره های ذاریات، طور، نجم، قمر، رحمن و واقعه توصیه می شود و سوره های حدید، مجادله، حشر و ممتحنه تعیین می شود.
1. برخی که اشتغال به حفظ و تکرار آیات دارند، گاهی موفق به تکرار بیش از یک جزء در یک روش می شوند. برای عنوان نمونه، آقای محمد تقی نیشابوری، مشهور به بهلول که از 7 سالگی موفق به حفظ قرآن شده، حدود صد سال است که هر شب ( سحرها) سه جزء از قرآن را از حفظ تکرار می کنند و هر ده روز، یک بار قرآن مجید را به طور کامل از حفظ دوره می کنند. سن ایشان بیش از صد سال است.