مصرف گرایی از دیدگاه امام خمینی(ره)

دین اسلام، نظام جامعی برای سعادت دنیا و آخرت دارد که به جنبه های گوناگون زندگی فرد و جامعه توجه می کند. یکی از اصول نظام اقتصادی اسلام، الزام و پای بندی فرد به رعایت اخلاق اقتصادی است که مصرف، یکی از مصداق های آن است.
 
امام خمینی(ره) که یکی از پرورش یافتگان مکتب انسان ساز اسلام بود، در سیره عملی خود، رفتار و منش اخلاقی داشت. این ویژگی امام(ره) نه تنها در امور اجتماعی و سیاسی وجود داشت، بلکه ایشان در امور اقتصادی، چه در جنبه فردی و چه اجتماعی نیز به اصول اخلاقی پای بند بودند.
 
امام خمینی(ره) که از اوضاع دنیای معاصر به خوبی آگاه و به مسائل آن دقیق بود، یکی از علت های توسعه نیافتگی جوامع مسلمان را وابستگی اقتصادی آنان می دانست. ایشان برای رهایی مسلمانان از این بند و بحران ذلت آور، عمل به آموزه های اسلامی را که متضمن زندگی شرافتمندانه است، چاره ساز می دانست.
 
از دیدگاه امام خمینی(ره) ایجاد فرهنگ مصرف زدگی، نقشه ای حساب شده و استعماری برای غارت و چپاول ثروت های دنیای اسلام است که به تبع آن، جوامع اسلامی از رشد و پیشرفت بی نصیب می مانند.
 
در ایران پس از انقلاب اسلامی، به برکت وجود رهبران دل سوز و هدایت خردمندانه آنان و خودباوری مردم و حضور آنها در صحنه های گوناگون کشور از نظر اقتصادی با وجود مشکلات فراوان، رشد بسیاری یافته است. با این همه، رسوبات فرهنگ های غیراسلامی به طور مطلق از بین نرفته است. مثلاً در مصرف، جامعه و مردم به لحاظ اقتصادی خسارت های سنگینی می بینند.
 
هدایت و هوشیاری رهبران و رهنمودهای آنان به جامعه در زمینه رعایت الگوی مصرف، امری راهگشا و ضروری است. ازاین رو، دیدگاه های امام خمینی(ره)، بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران را درباره مصرف زدگی و مصرف گرایی که برگرفته از وصیت نامه و سخنان ایشان است، مرور می کنیم.
ایجاد فرهنگ مصرف زدگی، نقشه استعماری
 
«از جمله نقشه ها، که مع الاسف تأثیر بزرگی در کشورها و کشور عزیزمان گذاشت و آثار آن باز تا حد زیادی به جا مانده، بیگانه نمودن کشورهای استعمارزده از خویش، و غرب زده و شرق زده نمودن آنان است. ...
 
قصه این امر غم انگیز طولانی و ضربه هایی که از آن خورده و اکنون نیز می خوریم، کُشنده و کوبنده است؛ و غم انگیزتر اینکه آنان ملت های ستم دیده زیرسلطه را در همه چیز عقب نگه داشته و کشورهایی مصرفی بار آوردند. ... وارد کردن کالاها از هر قماش و سرگرم کردن بانوان و مردان، خصوصاً طبقه جوان، به اقسام اجناس وارداتی، از قبیل ابزار آرایش و تزئینات و تجملات و بازی های کودکانه، و به مسابقه کشاندن خانواده ها و مصرفی بار آوردن هر چه بیشتر، که خود داستان های غم انگیز دارد، و سرگرم کردن و به تباهی کشاندن جوان ها، که عضو فعال هستند... و ده ها از این مصائب حساب شده، برای عقب نگه داشتن کشورهاست».[1][142]
اسلام تنها راه نجات از فرهنگ مصرف زدگی و ستم پذیری
 
«وصیت مشفقانه می کنم که از اسلام، که یگانه استقلال و آزادی خواهی است و خداوند متعال همه را با نور هدایت آن به مقام والای انسانی دعوت می کند، چنانچه امروز وفادارید، در وفاداری استقامت کنید، که شما را و کشور و ملت شما را از ننگ وابستگی ها و پیوستگی ها به قدرت هایی که شما را جز برای بردگی خویش نمی خواهند و کشور و ملت عزیزتان را عقب مانده و بازار مصرف و زیر بار ننگین ستم پذیری نگه می دارند، نجات می دهد؛ و زندگی انسانی شرافتمندانه را، ولو با مشکلات، بر زندگانی ننگین اجانب، ولو با رفاه حیوانی، ترجیح دهید و بدانید مادام که در احتیاجات صنایع پیشرفته دست خود را پیش دیگران دراز کنید و به دریوزگی عمر را بگذرانید، قدرت ابتکار و پیشرفت در اختراعات در شما شکوفا نخواهد شد؛ و به خوبی و عینیت دیدید که در این مدت کوتاهِ پس از تحریم اقتصادی، در همان ها که از ساختن هر چیز خود را عاجز می دیدند و از راه انداختن کارخانه ها آنان را مأیوس می نمودند، افکار خود را به کار بستند، و بسیاری از احتیاجات ارتش و کارخانه ها را خود رفع نمودند».[2]
وظیفه جوانان و دولت ها در برابر فرهنگ مصرف زدگی
 
«بر دولت ها و همه دست اندرکاران است، چه در نسل حاضر و چه در نسل های آینده، که از متخصصین خود قدردانی کنند و آنان را با کمک های مادی و معنوی تشویق به کار نمایند؛ و از ورود کالاهای مصرف ساز و خانه برانداز جلوگیری نمایند؛ و به آنچه دارند بسازند تا خود همه چیز بسازند.
 
و از جوانان، دختران و پسران، می خواهم که استقلال و آزادی و ارزش های انسانی را، ولو با تحمل زحمت و رنج، فدای تجملات و عشرت ها و بی بندوباری ها و حضور در مراکز فحشا، که از طرف غرب و عمال بی وطن به شما عرضه می شود، نکنند، که آنان، چنان که تجربه نشان داده، جز تباهی شما و اغفالتان از سرنوشت کشورتان و چاپیدن ذخایر شما و به بند استعمار و وابستگی کشیدنتان و مصرفی نمودن ملت و کشورتان به چیز دیگر فکر نمی کنند؛ و می خواهند با این وسایل و امثال آن، شما را عقب مانده و به اصطلاح آنان «نیمه وحشی» نگه دارند».[3]
کالاهای دشمنان در بازار مسلمانان
 
«اکنون بازارهای کشورهای اسلامی، مراکز رقابت کالاهای غرب و شرق شده است، و سیل کالاهای تزیینی مبتذل و اسباب بازی ها و اجناس مصرفی به سوی آنها سرازیر شده است. همه ملت ها را آن چنان مصرفی بار آورده اند که گمان می کنند بدون این اجناس امریکایی و اروپایی و ژاپنی و دیگر کشورها زندگی نمی توان کرد. مع الاسف، مکه معظمه و جده و مشاهد مشرفه حجاز، ... مملو از کالاهای بیگانگان و بازار برای دشمنان اسلام و پیامبر بزرگ شده است».[4]