فهرست نسخه های عکسی مرکز احیاء میراث اسلامی

فهرست نسخه های عکسی مرکز احیاء اسلامی / زیر نظر سیداحمد حسینی اشکوری، نگارش سیدجعفر حسینی اشکوری، سیدصادق حسینی اشکوری. قم، مرکز احیاء میراث اسلامی، 1377 1382 4 جلد.

مرکز احیاء میراث اسلامی به سال 1374 در قم به همت و تلاش استاد فرزانه سیداحمد حسینی اشکوری تأسیس شد و از اهداف اصلی آن مرکز، فراهم آوردن نسخه های عکسی خطی از کتابخانه های داخل و خارج کشور به منظور دستیابی محققان به نسخه های چاپ نشده کتابها و نسخه های قدیمی تصحیح شده یا به خط مؤلفین قرار گرفت. این مرکز در طریق جمع آوری نسخه های عکسی برای کتابخانه های شخصی یا شبه شخصی در داخل کشور اهمیت خاصی قائل شد چرا که دسترسی محققین به کتابهای موجود دراین کتابخانه دشوارتر است. ازخارج کشور نیز تعدادی از نسخه های مهم کتابخانه های ایتالیا، انگلستان، روسیه، آلمان و برخی از کشورهای عربی برای این مرکز تهیه گردید. در قسمت عکسی، برای هر کتاب فیلمی تهیه و در دو نسخه چاپ شده است. نسخه ای جلد شده و به صورت کتاب برای مراجعین حضوری و نسخه دیگری به صورت برگه برای زیراکس و عکس برداری مجدد برای داوطلبان عکس نسخه ها می باشد.

اگر چه در برخی دیگر از مخازن خطی کشور نیز نسخه های عکسی یا میکروفیلم هایی از کتابخانه های دیگر تهیه و جمع آوری شده است لکن اولاً تعداد آن تصویرها یا میکروفیلم ها چندان قابل ملاحظه نبوده و ثانیا اطلاع رسانی از آنها جزء اهداف فرعی و رده دوم آن مخازن است. بدین لحاظ، از ویژگی های برجسته و متمایز مرکز بوده، خصوصا آنکه این مقوله جزء اولی ترین و اساسی ترین اهداف این مرکز است.

فهرست نسخه های عکسی مرکز احیاء میراث اسلامی توسط سید جعفر و سید صادق حسینی اشکوری و با نظارت والدفاضلشان سید احمد حسینی اشکوری تاکنون در 4 مجلد تهیه وتدوین شده است. مجلد اول به سال 1377، مجلد دوم و سوم به سال 1380 و مجلد چهارم به سال 1382 چاپ و منتشر و در دو مجلد 400 نسخه عکسی معرفی شده است. در این مقاله ضمن بررسی ویژگی ها و امتیازات این فهرست به نقاط ضعف آن از دیدگاه نگارنده نیز اشاره می گردد.

الف. ویژگی ها و امتیازات

1. چون معرفی نسخه ها بر مبنای نسخ عکسی است بنابراین از ذکر نوع جلد و نیز به جهت رعایت اختصار از ذکر عبارات پایانی نسخه ها وانواع تملک و مهرهای موجود در نسخ خودداری شده است. و در بخش نسخه شناسی به بیان نام کاتب، زمان و محل کتابت، نوع خط، نشانی بلاغ و اجازه و سایر خصوصیات نسخه بسنده شده است.

2. در بخش کتابشناسی، معرفی هر کتاب با دقت و باتفصیل لازم انجام شده است و به بعضی از مصادر و منابع که نام کتاب و مشخصات آن در آنها ذکر گردیده، اشاره شده و در پانویس صفحات، قدیمی ترین چاپ و برخی از چاپهای بعدی آن کتاب تبیین شده است.

3. در پایان معرفی هر کتاب، نام کتابخانه ای که تصویر نسخه از آنجا تهیه شده و نیز شماره نگهداری نسخه در آن کتابخانه، ذکر شده است.

ب. نقاط ضعف

1. در مقدمه فهرست، ضمن آنکه اهداف تشکیل مرکز و بخشهای مختلف آن بیان شده، این نکته مشخص نشده که جمع آوری میکروفیلم و عکس ازنسخه های خطی کتابخانه های دیگر بر چه مبنایی بوده است؟

2. در بخش کتابشناسی، برخی از کتابهای شناخته شده و مشهور، به تفصیل معرفی و یا ابواب و فصول آنها به تمامی ذکر شده است همچون: وسائل الشیعه (شماره 131)، الروضة البهیة (شماره 187)، من لایحضره الفقیه (شماره 231)، الاثناعشریة فی الصلاة شیخ بهائی (شماره 155)، الاثناعشریة فی الزکاة (شماره 3/230) و الاثناعشریة فی الصوّم (شماره 4/230). در این قبیل موارد تفصیل تا بدین حد ضروری بنظر نمی رسد.

3. در بخش مؤلف به جهت عدم پذیرش مستند مؤلف و بکار نبردن آن، در مواردی نام کامل مؤلف، بسیار طولانی شده است همچون: شیخ جبرائیل بن حسن بن عثمان بن محمود بن عثمان کنجائی (شماره 5)؛ ابو یحیی زکریا بن محمد بن زکریا انصاری شافعی مصری (شماره 2/76)؛ تقی الدین ابوالحسن علی بن عبدالکافی انصاری خزرجی سبکی (شماره 4 و 3/76)؛ ابوالفضل یوسف بن محمد توزری معروف به ابن النجوی (شماره 73)؛ ابوالحسن علی بن حسین بن علی اصفهانی باقولی معروف به جامع (شماره 4 و 1/151) و نجم الدین ابوالقاسم بن محمد بن احمد بن محمد مهدی کاشانی نراقی (شماره 289) مستند کردن نام مؤلف، این نقیصه را بر طرف می کند.

4. در بخش موضوع، کتابهایی که به چند موضوع پرداخته اند، موضوع متفرقه گرفته اند همچون: الطرائف الظرائف مشتمل بر فوائدی در علوم مختلف (شماره 100)؛ نفائس العلوم در بیان اقسام علوم (شماره 163)؛ جوامع الکلم در تفسیر آیاتی از قرآن و شرح روایات و توضیح مسائل لغوی، اصولی و ادبی (شماره 192). حتی در مواردی که کتاب مشتمل بر یک موضوع بوده، موضوع متفرقه گرفته است همچون: قسطاس المقادیر در اوزان شرعی (شماره 143) و حیاة الحیوان مشتمل بر معجم نام حیوانات (شماره 158). در این مواضع موضوع داده شده دقیق و صحیح نیست.

برخی از کتابهانیز نیاز به موضوع دوم و یا حتی سوم دارند در صورتی که فقط به آنها یک موضوع داده شده است همچون: الذخیرة الابدیة با موضوع «پاسخ» مشتمل بر 40 مسأله فقهی (شماره 278)؛ اجوبه مسائل الامام احمد با موضوع «پاسخ» مشتمل بر جواب 20 سؤال فقهی زیدی (شماره 1/321)؛ و اجوبة المسائل الاوالیه با موضوع «پاسخ» در بردارنده پاسخ فقهی به مسائل تقلید (شماره 2/48). همینطور کتابهایی با موضوع «تاریخ معصومین» همچون: وسائل النجاح در بیان مقتل سیدالشهداء و شهدای کربلا و شهادت حضرات معصومین (شماره 224)؛ مجالس مفجعة للغراء دراحوال حضرت سیدالشهداء و واقعه کربلا و شهادت آن حضرت (شماره 368)؛ التهاب نیران الاحزان در تاریخ وفات پیامبر و حجة الوداع (شماره 375). و نیز کتابهایی با موضوع ادب همچون: نثر اللآلی در بیان کلمات قصار امام علی(ع) (شماره 33)؛ و مصباح السالکین شرح نهج البلاغه (شماره 382).

5. تاریخ داخل پرانتز در جلوی نام مؤلف که به عنوان تاریخ وفات به سال قمری انتخاب شده، علامت مشخصه ای دالّ بر این انتخاب ندارد. مضاف بر آنکه در مواردی که قرن حیات مؤلف ذکر شده با علاماتی همچون (ق 8) در شماره 163؛ (ق 2) در شماره 242 و (ق 10) در شماره 243 ذکر شده است.و تغییر این موارد به صورت (قرن 8 ق.)؛ (قرن 2 ق) و (قرن 10 ق) کامل تر و دقیق تر است. سال چاپ نسخه ها در پانویس آنها که علامت ه . ش یا ه . ق ندارد به عنوان سالهای هجری قمری قرارداده شده که این قرارداد نیز غیر استاندارد و بدون علامت مشخصه است.

6. در برخی از مواضع، قواعد ویراستاری در نوشتار کلمات رعایت نشده است همچون: خلاصه ایست (شماره 163)؛ آنحضرت (شماره 368)؛ بگونه ای (شماره 72 و 289)؛ برشته، بپایان (شماره 1/160) و بجهت (شماره 74) در این قبیل موارد جدا نوشتن کلمات، صحیح تر است.

7. نمایه پایانی فهرست، فقط نمایه الفبایی نسخ معرفی شده در فهرست است. علاوه بر نمایه مؤلف و موضوعات، نمایه الفبایی اسامی کتابخانه هایی که تصویر نسخه های آنها در فهرست آمده، ضروری است و احاله این نمایه ها به جلد پایانی فهرست به لحاظ تداوم جمع آوری تصویرهای جدید اطلاع رسانی این مجموعه را ناقص می گرداند.

در آخر ضمن پذیرش اینکه این فهرست در نوع خود بی نظیر و جامع و دقیق بوده، نکات یاد شده که صرفا نظرات نگارنده بوده به محضر استاد دانشمند سید احمد حسینی اشکوری و دیگر فهرستنگاران محترم عرضه می گردد تا زمینه تبادل آراء و نظرات مختلف بیش از پیش فراهم آید.

*. عضو هیأت علمی و مدیر بخش خطی و فهرستنگار نسخ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی.