فرق بین نسخ و تبدیل آیه در چیست؟

علامه طباطبایی می نویسد:

کلمه (نسخ) به معنای "زایل کردن" است، وقتی می گویند: (نسخت الشمس الظل)، معنایش این است که آفتاب سایه را زایل کرد. پس از این جهت نسخ و ناسخ و منسوخ گویند که با آمدن آیه دوم و ناسخ ، حکم آیه اول (منسوخ) به وسیله آن زایل می شود و از بین می رود.

معنای دیگر کلمه نسخ، نقل محتوای کتاب به نسخه‏ای دیگر است. این عمل را از این جهت نسخ می گویند که گویی کتاب اولی را از بین برده،  کتابی دیگر به جایش آورده‏اند. به همین جهت در آیه ای از قرآن به جای کلمه "ننسخ" ، کلمه "بدلنا" آمده،  یعنی تا به حال حکم دین این بود، ولی حکم بودن را از آن برداشتیم و به دومی  دادیم و دومی را به جای آن قرار دادیم.(1)

پس این عبارات مختلف برای بیان یک حقیقت است که در هر کدام به یک وجه آن عنایت شده است. در نسخ به زایل شدن حکم اول نظر بوده و در تبدیل ، به بدل شدن حکم از اول به دوم.

یکی از مفسران تبدیل را غیر از نسخ و تغییر حکم ، معنا کرده و می نویسد:

وَ إِذا بَدَّلْنا آیَةً رسولیة أو رسالیة محمدیة مَکانَ آیَةٍ قبلها، رسولا إسماعیلیا بدیل الإسرائیلی السالف، و آیة قرآنیة بدیل التوراة، و معجزه هی القرآن نفسه بدیل سائر المعجزات؛

تبدیل ممکن است در مورد رسول باشد، یعنی تا به حال رسول اسرائیلی بود (موسی و عیسی) و حالا رسول اسماعیلی (محمد) را جایگزین خاندان کردیم یا آیه و معجزه و کتاب وحی تا به حال تورات بود (که الواح نازل شده آسمانی بودند) و حالا قرآن را جایگزین ساختیم .

بنا بر این تفسیر، تبدیل آیه غیر از نسخ است ،گر چه دربردارنده نسخ است.

پی نوشت :

1.   طباطبایی ،المیزان، ترجمه موسوی همدانی ،چ پنجم ، قم ، انتشارات اسلامی ، 1374ق ،  ج‏1، ص 105.