خوزستان؛ رنگین کمان آیین‌ها [مراسم ازدواج در بین عشایر بختیاری‌ خوزستان]

در قسمت اول این سلسله مطالب که به مقدمه و معرفی اختصاص داشت برخی از آیین‌ها و سنت‌های عرب‌ها و بختیاری‌های خوزستان را فهرست‌وار برشمردیم و درباره‌ی هر یک به اختصار توضیحاتی دادیم. در قسمت دوم درباره‌ مراسم خواستگاری و ازدواج عرب‌های خوزستان برای شما صحبت کردیم. اکنون بنا داریم  در این مطلب به آیین ازدواج در میان بختیاری‌های خوزستان بپردازیم. 

Credit: wisgoon

آب و هوا و زندگی کوچ‌نشینی بر روی مردم استان خوزستان تاثیر بسزایی گذاشته است. بخشی از مردم این استان مشغول به دامداری و ییلاق و قشلاق هستند. شهرهای شمالی و شمال شرقی استان خوزستان شامل شهرستان‌های شوش، مسجدسلیمان، دزفول، شوشتر و ایذه محل زندگی ایلات بختیاری و برخی از مردمان استان‌های لرستان و ایلام است.

Credit: heyjar

ازدواج‌های سنتی در میان طوایف بختیاری خوزستان هنوز رواج دارد و به زیباترین و ساده‌ترین شکل برگزار می‌شود. با این همه، زندگی‌های شهری و مدرن در حال گسترش هستند که باعث شده‌اند این شکل از ازدواج‌های سنتی دیگر مانند گذشته برگزار نشوند. تنها راه حفظ آداب و رسوم گذشته این است که به آنان احترام بگذاریم و اجازه ندهیم که چنین آداب و رسومی تحت تاثیر زندگی‌های مدرن قرار بگیرند. برای حفظ آداب و رسوم، مردمان ایل بختیاری وظایف سنگینی برعهده دارند که اگر این وظایف به خوبی برعهده گرفته شوند می‌توانیم سال‌ها و چه بسا قرن‌ها شاهد چنین مراسم‌ و آداب و رسوم‌ زیبایی باشیم. دلیل نوشتن این مطلب این است که بگوییم ازدواج در میان مردمان ایل بختیاری رسمی بسیار زیبا و باشکوه است و اگرچه ممکن است ازدواج‌های مدرن امروزی بر ازدواج‌های سنتی گذشته برتری پیدا کرده باشند، اما هرگز دلیل نمی‌شود تا چنین آداب و رسومی به بوته فراموشی سپرده شوند.

همسرگزینی

Credit: karnaval

در تمام جوامع سنتی اجبارهای اجتماعی وجود دارد و ازدواج نیز از این قاعده جدا نیست. در گذشته پدر و مادر دختر برای ازدواج دخترشان دست به کار می‌شدند و اگر از خواستگاری به قول معروف خوش‌شان می‌آمد دختر را مجبور به ازدواج می‌کردند اما در جوامع امروزی دیگر مانند گذشته خانواده‌ها نقش پررنگی در شکل‌گیری ازدواج‌ها ندارند. این نوع ازدواج‌ها بر روی زندگی جوامع سنتی نیز تاثیر زیادی گذاشته است و پدر و مادر دختر تصمیم نهایی را بر عهده دختر می‌گذارند.

خواستگاری

Credit: irankhabar

در گذشته هنگامی که در ایل بختیاری برای یک دختر خواستگار می‌آمد پدر دختر موضوع را با ریش سفیدان و بزرگان در میان می‌گذاشت و از آنان درخواست می‌کرد که در روز خواستگاری در مراسم حضور داشته باشند و تمام تصمیمات در حضور آنان گرفته می‌شد. در زندگی سنتی کنونی تا حدودی این مراسم برگزار می‌شود اما نه به شکل گذشته.

مهریه، شیربها و جهیزیه

Credit: vakonesh

مهریه را بیشتر به شکل زمین و یا سکه پرداخت می‌کنند. مردمان بختیاری به جای کلمه مهریه «پشت قباله» می‌گویند. شاید شیربها در ازدواج‌های شهری دیگر معنایی نداشته باشد اما در بسیاری از ازدواج‌های ایل بختیاری هنوز هم شیربها می‌دهند و این کار به شکل پول نقد شکل می‌گیرد. در ایل بختیاری مراسم عروسی در خانه داماد برگزار می‌شود. البته این گونه مراسم درشهر جایگاهی ندارد و مراسم‌ این چنینی در تالارها برگزار می‌شوند. 

زون گشون (بله گفتن)

Credit: vakonesh

مردمان بختیاری به بله گفتن «زون گشون» می‌گویند. خانواده داماد برای بله گرفتن از خانواده عروس به مادر و پدر عروس هدیه می‌دهند و در صورت قبول کردن هدیه پدر و مادر به همراه پسر به خواستگاری دختر می‌روند. هدایا مختلف هستند و بعد از مراسم ازدواج این هدایا به عروس داده می‌شود. بعد از این که خانواده پسر بله را گرفتند یک پارچه لباس را به عنوان هدیه به دختر می‌دهند که به آن «بله بندون» می‌گویند.

دست بوسون (شیرینی خوردن)

Credit: tripyar

پس از این که خانواده داماد اجازه صحبت کردن را از خانواده عروس گرفتند به اتفاق هم روز مراسم ازدواج را تعیین می‌کنند که به آن «دست بوسون» یا «شیرینی خورون» می‌گویند. پس از آن، خانواده داماد با بزرگان فامیل با ساز و دهل به سمت خانه عروس روانه می‌شوند. داماد و تمام همراهان داماد در بین راه شادی‌کنان و با شلیک تیر هوایی آوازهای بختیاری می‌خوانند. پس از آن که خانواده داماد به منزل عروس می‌رسند با سلام و احوالپرسی وارد خانه پدر عروس می‌شوند. نزدیکان و بزرگان عروس و داماد با یکدیگر وارد مذاکره می‌شوند. حق شیر و یا همان شیربها  باید به صورت نقد به خانواده عروس پرداخت شود و پس از آن قباله و یا همان مهریه مطرح می‌شود و پس از توافق نهایی داماد دست پدر عروس را می‌بوسد که به همین دلیل به این مرحله «دست بوسون» می‌گویند. در دوران نامزدی هنگامی که داماد به منزل عروس می‌رود باید با خود هدایایی ببرد و به عروس تقدیم کند. 

پس از این که داماد مراسم ازدواج را تدارک دید برادران داماد مراسم ازدواج برادرشان را به گوش تمام ایل می‌رسانند و مردمان ایل به داماد هدایایی می‌دهند. این کار باعث می‌شود که داماد در شروع زندگی مشترک با مشکل و سنگینی بار زندگی مواجه نشود.

در روز عروسی تمام فامیل‌ و مردمان مرتبط با طایفه خانواده داماد با یکدیگر و با در دست داشتن هدایا به سوی خانه عروس می‌روند. بعد از صرف شام و دیگر مراحل ازدواج به هنگام بازگشت برادر داماد به عنوان هدیه یک شاخه نبات به عروس می‌دهد و بعد از آن عروس را سوار بر اسب مادیان می‌کنند و بر سر عروس یک تکه پارچه از جنس ابریشم می‌گذارند. قبل از به راه افتادن اسب، پسر خردسالی سوار بر اسب می‌کنند. این کار با این نیت انجام می‌شود که اولین فرزند عروس پسر باشد!

جهیزیه

Credit: harfenab

مادر عروس به عنوان جهیزیه به عروس مقداری ظروف و لوازم آرایشی هدیه می‌دهد و پدر عروس نیز یک راس قاطر و یا یک مادیان اصیل به عروس می‌دهد. همچنین پدر عروس برای فراهم کردن خوراک دخترش به عنوان جهیزیه یک راس گاو ماده به عروس هدیه می‌کند تا از شیر آن استفاده کنند. باده و یا همان بادیه نوعی ظرف مسی است که برای حمام کردن عروس از طرف پدر عروس هدیه داده می‌شود. البته این رسم هم به مرور زمان در دست فراموشی است و دیگر کمتر پیش می‌آید که چنین رسومی به جا آورده شود.

پا گشون

Credit: rangvarehayeyekrang

چند روز پس از مراسم عروسی فامیل عروس و داماد آن‌ها را به صرف شام دعوت می‌کنند و پس از صرف شام به داماد و عروس هدایایی می‌دهند. هدایا در خور توانایی فامیل داده می‌شود و برای عروس و داماد نفس عمل مهم است و نه نوع هدیه داده شده.

در گذشته مراسم‌ ازدواج بسیار ساده و آسان برگزار می‌شد ولی برگزاری مراسم ازدواج به شکل سنتی دیگر در دنیای امروزی جایگاه چندانی ندارد. حتی در بین طوایف بختیاری دیگر کمتر پیش می‌آید که جوانانی به این شکل مراسم ازدواج را به جا آورند اما هستند کسانی که هنوز به شکل گذشته مراسم ازدواج را برگزار می‌کنند که جای بسی امیدواری است.

منبع: بنیتا، misandbakhtiyari