بررسی نگرش مذهبی دانش آموزان دختر دبیرستان های شهر تهران

چکیده

برای انجام این پژوهش 4 منطقه (در قسمت های شمال، جنوب، غرب و شرق) از مناطق 20 گانه آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی 83 82 با استفاده از نمونه گیری خوشه ای به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. از بین مناطق یادشده تعداد 609 دانش آموز دختر در پایه های تحصیلی مختلف (اول تا سوم) به پرسشنامه نگرش سنج پاسخ گفتند. هدف از تحقیق مزبور این بود که علاوه بر پدیده نگرش مذهبی، به بررسی رابطه وضعیت اقتصادی، پایه تحصیلی، میزان تحصیلات والدین، و الگوهای مورد ارائه با نگرش مذهبی نیز پرداخته شود.

در بخش شیوه های آماری از آمار توصیفی و استنباطی (T وابسته و تحلیل واریانس یک طرفه ANOVA) تجزیه و تحلیل استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده تفاوت معناداری بین پایه های تحصیلی و نگرش مذهبی، وضعیت اقتصادی خانواده و نگرش مذهبی، الگوهای مورد ارائه، میزان سواد والدین و دو نوع نگرش ذهنی و عملی مشاهده شد. بدین صورت که دانش آموزان پایه اول نسبت به پایه های دوم و سوم از نگرش مذهبی قوی تری برخوردار بودند. همچنین خانواده هایی که از طبقات اقتصادی و اجتماعی پایین جامعه محسوب می شدند نگرش مذهبی مثبت تری داشتند؛ چرا که دین را به صورت عملی وارد زندگی خود کرده اند، ولی طبقات اقتصادی بالا جز به صورت تشریفاتی با دین سر و کار ندارند و از نگرش مذهبی ضعیف تری نیز برخوردار می باشند.

در پایان سعی گردیده با ارائه توصیه های کاربردی نقش دین را در زندگی روزمره نوجوانان پر رنگ تر سازیم؛ زیرا به نظر می رسید بخش عمده کاستی ها مربوط به روش آموزش دینی می باشد که آنان را در ارائه طریق دچار سردرگمی می کند و از این رو، هر روز به ابزاری نو برای حل مشکلات خود متوسل می شوند.

مقدّمه

کدام فلسفه است که چرایی زندگی را توضیح می دهد؟ به تعبیر نیچه «هرکس چرایی زندگی را یافته است با هر چگونه ای خواهد ساخت.» روشن است که جز شناخت راهی که آفریدگار یکتا به انسان ارائه کرده است، همه مشمول نقصان خواهند بود و این فقط شعار ما نیست و در تحلیل بسیاری از روان شناسان مانند ویلیام جیمز، اریک فروم و یونگ نیز آمده است؛ به طور مثال، فروم (1950) در کتاب روان کاوی و دین می نویسد: «نیاز دینی یعنی نیاز به یک الگوی جهت گیری و مرجعی برای اعتقاد و ایمان. هیچ کس را نمی توان یافت که فاقد این نیاز باشد.»

فروم همانند یونگ در تحلیل عوارض ناشی از پیروی از مکاتب غیرخدایی اعتقاد دارد که جامعه صنعتی غرب، انسان را از فطرت خود دور کرده و پیدایش بسیاری از مشکلات را، که سالیوان آن ها را مشکلات زندگی می نامد، ناشی از نپرداختن به دین الهی می داند.⁽¹⁾

نقش الگوها در رشد و انسجام شخصیت انسان انکارناپذیر و یکی از ابزارهای مهم تربیتی است. انسان الگوطلب است، به دنبال الگوها حرکت می کند، می آموزد، تقلید می کند و به آن ها دل می بندد و چگونه بودن خود را رقم می زند. عناصر انسانی پیرامون او مثل والدین، مربیان، شخصیت های هنری، ورزشی، علمی و فرهنگی می توانند الگوی فرد در مراحل مختلف زندگی باشند. این الگوها نقش تربیتی مهمی دارند؛ زیرا اگر ضعیف و دروغین و یا دچار انحراف باشند نقش تخریبی غیرقابل انکاری را در ساختار روانی و شکل گیری شخصیت انسان خواهند داشت. از این رو، الگوهای سالم، کامل و پویا از نظر تربیتی و اخلاقی اهمیتی به سزا در رشد صحیح روانی، رفتاری و شخصیتی انسان دارند.

امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تفکر و اندیشه در باب تأثیرگذاری تقیّدات دینی بر تمامی امور انسانی، به ویژه مسائل عاطفی و روحی، هستیم. بسیاری از اندیشمندان و صاحب نظران بر این باورند که مذهب تأثیر انکارناپذیری بر سلامت روح و جسم و دیگر ابعاد زندگی بشر دارد.

دستورات اسلام پیرامون بهداشت جسم و روان و سایر امور، کامل ترین فرامین است، به گونه ای که طبقه بندی رفتار از نظر اسلام متأثر از مفاهیم بهنجار و نابهنجار است و تا زمانی که سلامت و بهنجاری اعتقادی حاصل نشود، سلامت روانی هم حاصل نمی شود و می توان گفت که این دو به طور اجمال رفتار فرد مقید و پایبند را نشان می دهند؛ یعنی رفتار سالم و بهنجار با تمامی معانی آن.

اهداف تحقیق

مهم ترین هدف این تحقیق بررسی نگرش مذهبی دانش آموزان دختر دبیرستان های شهر تهران و رابطه آن با طبقه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و نیز الگوهای مورد ارائه به دانش آموزان می باشد. به طور خلاصه می توان گفت که قصد بر این است تا رابطه بین نگرش مذهبی و عوامل مؤثر در این زمینه مورد بررسی قرار گیرد. در همین زمینه اهداف زیر مدّنظر می باشد:

1. بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و وضعیت اقتصادی خانواده؛

2. بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و میزان تحصیلات والدین؛

3. بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و پایه های تحصیلی دانش آموزان؛

4. بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و الگوهای مورد ارائه به دانش آموزان؛

5. بررسی رابطه بین نگرش مذهبی به صورت ذهنی و عملی.

فرضیات تحقیق

فرضیات تحقیق عبارتند از:

1. بین نگرش مذهبی به صورت ذهنی و عملی تفاوت وجود دارد.

2. بین میزان تحصیلات والدین و نگرش مذهبی رابطه وجود دارد.

3. بین نگرش مذهبی و پایه تحصیلی رابطه وجود دارد.

4. بین نگرش مذهبی و الگوهای مورد ارائه به دانش آموزان از طریق رسانه های گروهی رابطه وجود دارد.

5. بین وضعیت اقتصادی خانواده و نگرش مذهبی دانش آموزان رابطه وجود دارد.

پیشینه تحقیق

تغییر در نگرش

نگرش ها دو نقش اصلی دارند. از یک سو، نسبتا پایدارند؛ برای مثال، فردیت هر کس و اینکه او در تمامی عمر خویش همان است که هست ناشی از همین نقش می باشد. از سوی دیگر، نگرش ها می توانند دگرگون شوند، اما دگرگونی آن ها نسبتا به کندی و از طریق ساز و کارهایی که قابل بررسی هستند انجام می گیرد. بدین ترتیب، معلوم می شود که چگونه یک فرد در عین آنکه در همه عمرش خود را حفظ می کند می تواند دگرگون شده و با وضعیت های اجتماعی و شرایط تازه زندگی انطباق حاصل نماید؛ او می تواند در یک موقعیت عقیده ای داشته باشد و در موقعیتی دیگر عقیده ای متفاوت با آن. به عبارتی دیگر، در جامعه ای که به سرعت در حال تغییر است، افراد باید خود را با تغییر هماهنگ کنند و میان نگرش های عمیق خود و تغییرات سریع جامعه سازش پدید آورند؛ یعنی نسبت به موقعیتی آگاهی پیدا کرده و آن را بپذیرند.⁽²⁾

نظریه های تغییر نگرش

در روان شناسی اجتماعی موضوع تغییر نگرش در چارچوب چهار الگو مورد بحث قرار گرفته است. این چهار دسته عبارتند از: الگوهای یادگیری با جهت گیری محرک پاسخی، الگوهای شناختی شامل الگوی قضاوت اجتماعی، الگوهای هماهنگی شناختی و بالاخره الگوهای کارکردی که تا حدودی جنبه بینابین الگوهای یادگیری محرک پاسخی و شناختی را مورد توجه قرار داده اند.

مذهب و نوجوانی

در دوران نوجوانی رشد فکری و عقلی نوجوان افزایش یافته و آگاهی و جهان بینی او نسبتا وسیع تر می شود. اصولاً توجه نوجوان به مسائل ماوراء طبیعی بیشتر جلب شده و علاقمند می شود که از مسائل آن سوی پرده طبیعت آگاهی پیدا کرده و از دنیای معنویات، جهان آخرت و ایده آل های اخلاقی باخبر شود. از نظر قلبی و احساسی نیز، تمایل او متوجه زیبایی های معنوی می شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این رابطه می فرمایند: «به شما درباره نوجوانان به نیکی سفارش می کنم که آن ها دلی رقیق تر و قلبی فضیلت پذیرتر دارند.»⁽³⁾

فضیلت دوستی و خیرخواهی نوجوانان گاه دامنه گسترده تری پیدا می کند و میل به اصلاح جهان در آنان افزایش می یابد. در این هنگام ایده آل های اخلاقی تمام وجود نوجوانان را مسخر می کند. اگر این اراده و تمایل اخلاقی در جهت مطلوب هدایت شود زمینه ساز رشد و حرکت نوجوان می گردد.

موریس دبس (M. Debes) روان شناس و مربی معروف فرانسوی می گوید: در حدود 15 تا 17 سالگی جوانان با ندای تقدیس به لرزه درمی آیند و آرزو دارند که جهان را از نو تشکیل داده و عدالت مطلق را حکمفرا نمایند. به نظر وی سن 16 سالگی سنی است که معمولاً آدمی در آن یا ایمان خود را از دست می دهد و یا آن را نگاه می دارد.⁽⁴⁾

در همین زمینه تحقیقات کوهن (Kohen) و آرنولد (Arnold) نشان داد که میزان اعتقادات مذهب در سنین 12 تا 15 سالگی بیشتر است و در سن 18 سالگی کاهش می یابد. به عقیده این محققان خانواده و اجتماع در تثبیت اعتقادات مذهبی نقش بسیار مهمی به عهده دارند و نوجوانان به شدت تحت تأثیر خصوصیات اخلاقی خانواده، محیط و گروه همسالان قرار می گیرند. بیابانگرد در این رابطه پس از بررسی 623 خانواده تهرانی نتیجه ای مانند تحقیقات کوهن و آرنولد به دست آورد. از نتایج این پژوهش استنباط می شود که نوجوانان بیش از جوانان به مذهب علاقه دارند و هر چه طبقه اقتصادی، اجتماعی بالاتر می رود عقیده مذهبی سست تر می شود.⁽⁵⁾

اگر متخصصان بخواهند در بهداشت روانی انسان و سرانجام در کمک به آسایش، آرامش و خوشبختی وی قدمی مثبت بردارند راهی جز یاری گرفتن از دین، در پیش رو ندارند. رشد و پیشرفت علم و تکنولوژی بر وحشت، اضطراب و نگرانی های انسان خواهد افزود و بی اعتمادی و بدبینی و ضعف روحی و شخصیت همواره او را در عذاب و شکنجه های روانی قرار خواهد داد و بشر روی آرامش و خوشبختی را نخواهد دید.⁽⁶⁾

از آن رو که اساسی ترین مسئله در شخصیت انسان سالم تعهد دینی و مذهبی است، کوئینگ (Koening) معتقد است: دینداری درونی (قلبی) در هنگام اضطراب و افسردگی به کمک وی می شتابد.⁽⁷⁾

داشتن معنا و هدف در زندگی، احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواری به کمک به یاری خداوند در شرایط مشکل زای زندگی، برخورداری از حمایت های اجتماعی و حمایت روحانی همگی از جمله منابعی هستند که افراد مذهبی با برخورداری از آن ها می توانند در مواجهه با حوادث فشارزای زندگی آسیب کمتری را متحمل شوند. به طور کلی، مذهب در تمام عواملی که می توانند نقش مؤثری در استرش داشته باشند از قبیل: ارزیابی موقعیت، ارزیابی شناختی خود فرد، فعالیت های مقابله و منابع حمایتی نقش کاهش دهنده دارد.

طرح تحقیق

در کل، طرح تحقیق یک روش توصیفی را دنبال می کند. ابتدا منظور بررسی نگرش مذهبی می باشد که با استفاده از یک روش پیمایشی این کار صورت پذیرفت. سپس در مرحله دوم با در نظر گرفتن هدف تحقیق که به دست آوردن علل این گرایش و یا عدم گرایش است، از یک طرح تحقیق علّی استفاده شده است.

جامعه آماری

جامعه مورد تحقیق عبارت است از کلیه دانش آموزان دختر دبیرستان های شهر تهران در پایه تحصیلی اول تا سوم که در سال تحصیلی 8382 مشغول به تحصیل بوده اند.

روش نمونه گیری و انتخاب نمونه

در این تحقیق از شیوه نمونه گیری خوشه ای استفاده شده است؛ بدین صورت که از بین مناطق 20 گانه آموزش و پرورش شهر تهران، ابتدا به صورت تصادفی 4 منطقه در قطب های شمال، جنوب، شرق و غرب انتخاب گردیدند (مناطق 1، 2، 8 و 16). سپس از بین دبیرستان های موجود در هر منطقه 2 دبیرستان به طور تصادفی انتخاب شد و از هر دبیرستان 2 کلاس در پایه های اول تا سوم انتخاب و در بین دانش آموزان کلاس ها پرسشنامه اجرا شد و در مجموع از هر منطقه 152 دانش آموز انتخاب شدند که کل نمونه مورد آزمایش 608 نفر می باشند.

ابزار تحقیق

آزمون نگرش سنج مذهبی

این آزمون در سال 78 1376 توسط دکتر خدایاری و چند تن از همکاران ایشان با 44 ماده با مقیاس 5 درجه ای لیکرت ساخته شده بود. ولی بر اساس اهداف پژوهش و بر اساس یک Pilot انجام شده، تغییری در این مقیاس ها داده شد؛ به این صورت که مقیاس 5 گزینه ای به 4 گزینه تغییر یافت (گزینه حد وسط حذف گردید.) علاوه بر این، در پایان نگرش سنج نیز با توجه به اهداف تحقیق سؤالاتی اضافه گردید تا بر اساس آن بتوان به ارزیابی عوامل مؤثر در تقویت یا کمرنگ شدن نگرش مذهبی پرداخت.

نحوه اجرای پرسشنامه

برای اجرای پرسشنامه از دانش آموزان خواسته شد تا بر اساس میل و رغبت خود در این طرح شرکت نمایند. به این دلیل از هر کلاس 40 نفری حدود 20 نفر به طور داوطلب در امر پاسخگویی به پرسشنامه ها همکاری کردند و هیچ پرسشنامه خالی دیده نشد.

در این پژوهش برای شناخت روابط بین متغیرهای مورد مطالعه، از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد؛ آمار توصیفی همچون: فراوانی، درصد، نمودارها و ضریب همبستگی؛ و آمار استنباطی همچون: آزمون t وابسته، تحلیل واریانس یک راهه Anova و آزمون تعقیبی شفه.

تجزیه و تحلیل آماری

جدول شماره (1) درصد فراوانی دانش آموزان گروه نمونه مناطق مختلف

مناطق مختلف آموزشی	فراوانی	درصد
1	144	6/23
2	169	4/27
8	150	4/24
16	138	7/22
بدون شرح	7	9/2
کل	609	0/100

بر اساس نتایج به دست آمده دانش آموزان منطقه 2 با 169 نفر و 4/27% دارای بیشترین تعداد و دانش آموزان منطقه 16 با 138 نفر و 7/22% دارای کمترین تعداد بوده اند.

جدول شماره (2) فراوانی و درصد پایه های تحصیلی دانش آموزان گروه نمونه

رشته تحصیلی	فراوانی	درصد
سال اول	124	0/22
سال دوم	237	38
سال سوم	248	40
کل	609	0/100

رابطه بین تحصیلات والدین و نگرش مذهبی

جدول شماره (3) آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین دانش آموزانی که پدرانشان دارای تحصیلات مختلف می باشند و تفاوت در نگرش مذهبی

منابع واریانس شاخص های آماری	درجه آزادی	مجموعه مجذورات	میانگین مجذورات	نسبت F	احتمالF
واریانس بین گروهی	4	5933/5	3983/1	9276/6	/000/0
واریانس درون گروهی	574	8605/115	2018/0
مجموع	578	4538/121

چون F محاسبه شده (92/6=F) از (24/3= F) جدول با 578 و 4= df بزرگتر است، بنابراین نتیجه می گیریم که سطح تحصیلات پدر می تواند عامل تفاوت در گرایشات مذهبی باشد.

سایر گروه ها تفاوت معناداری در عامل نگرش مذهبی با یکدیگر نداشته اند.

جدول شماره (4) نتایج تحلیل واریانس یک طرفه بین دانش آموزان دارای مادر با تحصیلات مختلف در عامل نگرش مذهبی

منابع پراکندگی	درجه آزادی	مجموعه مجذورات	میانگین مجذورات	نسبت F	احتمال P
واریانس بین گروهی	4	7930/3	9483/0	6342/4	0011/0
واریانس درون گروهی	578	2708/118	2046/0
کل	582	0639/122

بر اساس نتایج به دست آمده چون مقدار (63/4=F) محاسبه شده از (24/3=F) جدول با 578 و 4=df بزرگتر است، بنابراین بین میانگین های دانش آموزان فوق الذکر در عامل نگرش مذهبی متفاوت معناداری وجود دارد.

جدول شماره (5) (به منظور سنجش دقیق تر اختلاف بین گروه ها از آزمون تعقیبی شفه استفاده شده است.)

میانگین	گروه ها	4	5	3	2	1
6528/2	4
7384/2	5
8677/2	3	*
9291/2	2	*	*
9626/2	1	*

بر اساس نتایج به دست آمده بین میانگین دانش آموزان دارای پدر با تحصیلات لیسانس، فوق لیسانس و فوق دیپلم با دانش آموزان دارای پدر دیپلم، سیکل و بی سواد در عامل نگرش مذهبی تفاوت معناداری وجود داشته است.

رابطه بین وضعیت اقتصادی خانواده و نگرش مذهبی

جدول شماره (6) تحلیل واریانس یک طرفه مربوط به سطح درآمد و عامل نگرش مذهبی

منابع پراکندگی	درجه آزادی	مجموعه مجذورات	میانگین مجذورات	نسبت F	احتمال P
واریانس بین گروهی	3	4345/2	8115/0	0686/4	0071/0
واریانس درون گروهی	534	5058/106	1994/0

 بر اساس نتایج به دست آمده چون (06/4=F) محاسبه شده از (24/3=F) جدول با 534 و 3= df بزرگتر است، بنابراین نتیجه می گیریم که تفاوت معناداری بین گروه ها مشاهده می شود؛ یعنی اینکه عامل درآمد می تواند سبب تغییر نگرش مذهبی شود.

جدول شماره (7) (بر اساس تست تعقیبی شفه)

میانگین	گروه ها	3	4	2	1
7586/2	3	-	-	-	-
7741/2	4	-	-	-	-
8688/2	2	-	-	-	-
9188/2	1	*	-	-	-

بین درآمد گروه 3 و 1، یعنی سطح درآمد 10070 هزار تومان و 160 به بالاتر تفاوت معناداری در عامل نگرش مذهبی وجود دارد. در سایر گروه ها تفاوت معناداری مشاهده نشده است.

رابطه بین الگوهای مورد ارائه و نگرش مذهبی

جدول شماره (8) همبستگی بین الگوهای مورد ارائه و نگرش مذهبی

همبستگی بین الگوهای موردارائه و میزان مذهبی بودن	سطح معنی داریP	میزان همبستگیr
الگوهای مورد ارائه و مذهبی بودن	001/0	65%

با توجه به نتایج به دست آمده و سطح معناداری 001/0 و 65%=r می توان نتیجه گرفت که همبستگی معناداری بین الگوهای مورد ارائه به دانش آموزان و میزان مذهبی بودن وجود دارد و فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته می شود.

بحث و نتیجه گیری

در کل با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش و پژوهش های مشابه می توان نتیجه گرفت که تعارضات موجود بین آموزش و تربیت دینی خانواده ها با جامعه بزرگ تر (مدرسه، صدا و سیما و سینما) سبب تغییر نگرش و بعضا سبب فاصله گرفتن و یا بیراهه رفتن دانش آموزان می گردد. منطبق و همسو شدن تربیت دینی خانواده ها با جامعه بزرگ تر برای همرنگ شدن با جامعه در بسیاری اوقات موجبات سردرگمی نوجوان را فراهم می سازد؛ زیرا نوجوان و خانواده او معتقدند نباید از اجتماع فاصله بگیرند؛ چرا که در غیر این صورت جزء اقلیت می شوند. در همین زمینه پیشنهاد می گردد اطلاع رسانی صورت گیرد و سعی شود تا جایی که ممکن است از ارائه شیوه های دوگانه و متضاد پرهیز گردد، تکالیفی مناسب با سن دانش آموز از او انتظار داشته باشند و از سخت گیری بیهوده اجتناب گردد. تربیت دینی با ملاطفت و نرمش و نه خشونت و اجبار صورت بگیرد. سعی شود تا دانش آموز و نوجوان از خاطرات و تجارب خوب و مثبتی در زمینه تربیت و آموزش دینی برخوردار گردد، به علایق نوجوان توجه و احترام کافی شود و در موقع مناسب به اصلاح طرز تفکر و نگرش او پرداخته شود، ابتدا طرز تفکر او مورد پذیرش قرار گیرد و سپس در صورت نیاز، به اصلاح و یا نفی نگرش او پرداخته شود. نوجوان راه لذت بردن از نعمات دنیوی را بیاموزد تا از این طریق به لذایذ معنوی نیز معتقد گردد. به دانش آموزان کمک شود تا معتقدات دینی خود را با عمل همسو سازند و این جمله بهترین راهنمای آنان باشد که انسان های سعادتمند افکار و کردارشان با هم همسو و هم جهت است و از تظاهر و ریا پرهیز می کنند و ذلیل ترین انسان ها کسانی می باشند که آن طورعمل می کنند که نیستند.

به نوجوان آموزش داده شود که باور دینی یعنی شناخت کل عناصر دین و اعتقاد داشتن به مؤثر بودن قضا و قدر الهی در زندگی و اینکه انسان موجود شریفی است (لقد کرمنا بنی آدم) که خداوند او را آفرید و راه سعادت و شقاوت را به وی الهام نمود (فالهمها فجورها و تقویها) و هم اینکه همه هستی را برای او آفرید که تسبیح او گویند (خلقت الجن و الانس الا لیعبدون).

باور دینی امری نیست که گوشه ای از وجود آدمی را پرکند و سایر گوشه ها را خالی بگذارد. ایمان باور دینی زمانی خود را نمایان می سازد که در سراسر زندگی بشر حضور داشته باشد. باور دینی یعنی حضور همه جانبه معنویت در زندگی فردی واجتماعی که دارای دو نقش سلبی و ایجابی است. نقش سلبی آن یعنی اینکه انسان از لذات حرام و مکروه کناره گیری کند و به خود بقبولاند که برای هدفی برتر خلق شده است.

وظیفه خانواده از این جهت بسیار خطیر می باشد. والدین باید از دوران کودکی به کودک طوری آموزش مذهبی دهند که کودک تصورات دقیق و صحیحی از خداوند داشته باشد؛ بدین صورت که او نسبت به ما مهربان است و عین نیکی و لطف است. آموزش های متناسب دوره کودکی موجب افزایش آگاهی در فرد شده، قدرت تصمیم گیری و مقاومت در برابر ناهنجاری ها را در او میسّر می سازد. اریکسن معتقد است که روان نوجوان روانی عقیدتی است که همواره در جست وجوی وحدت بخشیدن به ایده ها و عقاید مختلف است. بنابراین، نوجوانی که قادر به یافتن ارزش های مثبت پایدار در فرهنگ، مذهب یا ایدئولوژی خود نیست ایده آل هایش به هم می ریزد و کسی که از درهم ریختگی هویت رنج می برد نه قادر به ارزیابی ارزش های گذشته است و نه می تواند آزادانه به انتخاب ارزش های جدید بپردازد، از این رو، دچار فروریختگی می شود و به تدریج به سوی ضد ارزش ها گرایش می یابد. پس بر عهده خانواده و تمامی گروه های دست اندرکار رشد و تعالی نوجوانان است تا به آنان کمک نمایند اعتماد به نفس، شجاعت، توفیق، سرزندگی و پیشتازی، را از آن خود سازند و از قبول پستی، ضعف، شکست، ناامیدی، یأس و تسلیم بپرهیزند. وظیفه مسئولان علوم تربیتی این است که آنان را دریافته و از منحرف شدن آنان به سمت و سوی دیگر جلوگیری به عمل آورند؛ زیرا نگرش مذهبی عامل اعتماد متقابل بین فرد و افراد خانواده و رشته مؤثر پیوند و قرابت بین افراد است.

خانواده مذهبی، مدرسه مذهبی و به طور کلی جامعه مذهبی از انسجام بهتری برخوردار است و به افراد خود اطمینان لازم را دارد و از اعضای خود حمایت به عمل می آورد و این رمز نگهداری و حمایت از نوجوان و جوان است. خانواده و مدرسه ای که از بینش مذهبی درست برخوردار باشد برای واقعیت وجودی نوجوان و جوان خود تعریف درستی ارائه می دهد و سعی می کند تجربیاتی را برای آنان فراهم سازد که متناسب با ظرفیت وجودی آن ها باشد. از این طریق به پویایی فکری و عملی آنان کمک می نماید تا دیگر نوجوان احساس خلأ و تهی شدگی نکند. برای تربیت دینی نوجوانان بهتر است جاذبه های دینی را تقویت و دین را بدون اوهام، خرافه و ترس به آنان معرفی نماییم تا فردایی با زنان و مردان دیندار، با نشاط، امیدوار و مصمم داشته باشیم و از این طریق بتوانیم آینده روشنی را ترسیم کنیم.

پرسشنامه

مشخصات فردی

سن:جنس:دانش آموزسال:

منطقه:رشته تحصیلی:

شغل پدر:میزان تحصیلات پدر: بیسواد: سیکل دیپلم فوق دیپلم لیسانس و بالاتر

شغل مادر:میزان تحصیلات مادر: بیسواد: سیکل دیپلم فوق دیپلم لیسانس و بالاتر

تعداد فرزندان خانواده:

وضعیت منزل مسکونی: اجاره ای رهن و اجاره شخصی آپارتمان حیاط دار

تعداد افرادی که در منزل با شما زندگی می کنند:

میزان درآمد خانواده در ماه: 10070 هزار تومان 130 100 هزار تومان 160130 هزار تومان 160 هزار تومان به بالا

پاسخ دهنده گرامی

با مطالعه دقیق یک یک سؤال ها، پاسخ خود را درباره هر سؤال با گذاردن علامت × در گزینه ای که با عقیده خود منطبق می بینید بیان فرمایید. لطفا هیچ یک از سؤال ها را بی پاسخ نگذارید.

با تشکر

1. سستی ایمان و اعتقادات مذهبی سرچشمه فساد اخلاقی است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

2. سعادت آدمی از راه پیشرفت علم فراهم می شود و دین مانع پیشرفت علم است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

3. نگرش مذهبی، جامعه را به سوی زندگی اخلاقی سوق می دهد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

4. من احساس می کنم در زندگی چیزهای مهم تر از مذهب هم وجود دارد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

5. مذهب به انسان کمک می کند که توازن و ثبات را در رفتار خویش حفظ کند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

6. مذهب بسیاری از سؤالاتی را که در زندگی مطرح است پاسخگو می باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

7. اندیشه های مذهبی انسان کارهای روزانه اوراتحت تأثیرقرارمی دهد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

8. حضور خدا در همه صحنه های زندگی محسوس است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

9. در راه اعتقادات دینی ومذهبی باید همه چیز حتی جان خود را فدا کرد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

10 لزومی ندارد که در ضمن اعتقاد به خداوند، به زندگی پس از مرگ نیز معتقد باشیم.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

11. اعتقادات دینی آرامش روانی ایجاد می کنند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

12. تفکر دینی روحیه نوع دوستی را تقویت می کند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

13. مراکز دینی اصیل جایگاه مناسبی برای رشد شخصیت افراد هستند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

14. جامعه انسانی به تعلیم و تربیت دینی نیازمند است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

15. قوانین و احکام دینی با طبیعت انسانی تناسب و توافق دارند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

16. اگر افرادی که در رأس کارهای مهم قرار دارند پایبند به دین باشند، بسیاری از مشکلات اجتماعی حل خواهد شد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

17. هدف های اساسی زندگی باید مبنای مذهبی داشته باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

18. در حوادث زندگی باید تسلیم مشیت و راضی به رضای خدا بود.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

19. عبادت خداوند بالاترین لذات زندگی است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

20. انسان باید قلبش پاک باشد، انجام فرایض مذهبی شرط نیست.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

21. در همه امور زندگی به دعا و توسل نیازمندیم.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

22. انسان باید به وعده های خداوند در قرآن ایمان داشته باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

23. مسلمانان به خاطر تبعیت از دین عقب مانده اند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

24. انسان ها باید همواره به خاطر نعمت هایی که خداوند به آن ها داده است شکرگزار باشند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

25. همواره گردش های توریستی را به سفرهای زیارتی ترجیح می دهم.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

26. به خاطر امر به معروف و نهی از منکر انسان باید آماده قبول خطرات و فداکاری باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

27. کتاب های آسمانی باید راهنمای مردم قرار گیرند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

28. اولیای دین زندگی خود را برای سعادت واقعی انسان ها فدا کرده اند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

29. تقید به دین در همه شرایط زندگی لازم نیست.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

30. باید اعتقادات دینی را در زندگی روزمره به کار گرفت.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

31. برای اینکه آدم خوبی باشیم لازم نیست حتما مذهبی باشیم.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

32. افرادی که کارهای نیک انجام می دهند، تأیید خداوند را احساس و تجربه می کنند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

33. دعا و طلب هدایت خداوند انسان را از وسوسه هوای نفس باز می دارد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

34. دین باعث گسترش خرافات در ذهن انسان ها می شود.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

35. هنگام اخذ تصمیمات مهم باید از خداوند کمک خواست.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

36. مؤمن باید علاوه بر نمازهای روزانه، در خلوت نیز به دعا و نیایش بپردازد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

37. تلاوت آیات قرآن حتی بدون فهم معنای آن نیز مهم است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

38. لزومی ندارد همسر مورد انتخاب انسان مذهبی باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

39. نذورات و صدقات باعث رفع مشکلات و پیشگیری از خطرات زندگی می شوند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

40. قوانین اجتماعی متکی بر دین بهترین الگوی حکومت است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

41. چه کسی بیشترین تأثیر را در گرایش شما به طرف مذهبی شدن داشته است؟

والدین خواهر و برادر بزرگتر

دوستان معلمان رسانه های گروهی

42. چه کسی بیشترین تأثیر را در عدم گرایش شما از ارزش های مذهبی داشته است؟

والدین خواهر و برادر بزرگتر

دوستان معلمان رسانه های گروهی

43. قاطعیت و عدم عذرپذیری والدین علت عدم گرایش به مذهب می باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

44. عدم عضویت در گروه های ورزشی و مذهبی ممکن است یکی از عوامل فاصله گرفتن از اعتقادات مذهبی باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

45. گرایش های مذهبی نیاز به بیان آزادانه افکار، عقاید و احساسات را مانع می شود.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

46. نیاز به حمایت های مالی و اقتصادی یکی از علل گرایش های مذهبی می باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

47. شادابی و جذابیت از خصوصیات افراد مذهبی است.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

48. اشتغال به امور مذهبی سبب خستگی جسمانی و روانی می شود.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

49. آموزش های مذهبی زودهنگام و اجباری سبب بیزاری افراد از مذهب می شود.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

50. ترجیحا به تماشای فیلم هایی می پردازم که مروج و بیانگر حماسه های مذهبی باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

51. هنرپیشه های مورد علاقه ام افرادی می باشند که مطابق مد روز عمل نمایند.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

52. برای اینکه مورد تمسخر همکلاسی هایم قرار نگیرم سعی می کنم تا حد امکان با آن ها همرنگ شوم.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

53. اگر می توانستم کارگردان فیلم باشم بیشتر به ساختن فیلم های مذهبی همچون تنهاترین سردار، امام علی (ع) و روایت عشق می پرداختم.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

54. اگر صدا و سیما می توانست وضعیت یک خانواده سالم و منسجم را به نمایش درآورد تماشاگران بیشتری را به خود اختصاص می داد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

55. اگر به الگوهای علمی و عملی دسترسی بیشتری داشته باشم، احتمال تجدیدنظر در گرایش های مذهبی ام وجود دارد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

56. امکان دسترسی به عالم و عامل مذهبی به راحتی میسر نمی باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

57. اکثریت برنامه های تلویزیونی تکرار مکررات می باشد؛ به همین دلیل نقش مثبت و سازنده آن ها کم می باشد.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

58. گرایش های مذهبی مانع رشد همه جانبه فرد و عدم برخورداری از لذایذ دنیوی می شود.

کاملاً موافقم تا حدی موافقم

تا حدی مخالفم کاملاً مخالفم

··· پی نوشت ها

1 ر.ک: فریبا جمالی، «بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و احساس معنابخشی در دانشجویان دانشگاه»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا، 1381.

2 ر.ک: غلام عباس توسلی، نظریه های جامعه شناسی، انتشارات سمت، 1369.

3 الی 5 به نقل از: زهرا رازفر، «بررسی نقش باورهای دینی در خویشتنداری نوجوانان تهران»، دانشگاه الزهرا، 1379.

6و7 ر.ک: فریبا جمالی، «بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و احساس معنابخشی در دانشجویان دانشگاه»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا، 1381.

··· منابع

غلام عباس توسلی، نظریه های جامعه شناسی، چ اول، تهران، سمت، 1369؛

فریبا جمالی، «بررسی رابطه بین نگرش مذهبی و احساس معنابخشی در دانشجویان دانشگاه»، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا، 1381؛

ویلیام جیمز، دین و روان، ترجمه مهدی قائمی، انتشارات آموزش و پرورش انقلاب اسلامی، 1372؛

محمد خدایاری فر، «تهیه پرسشنامه نگرش سنج مذهبی در بین دانشجویان دانشگاه»، 1378؛

زهرا رازفر، «بررسی نقش باورهای دینی در خویشتنداری نوجوانان تهران»، دانشگاه الزهرا، 1379؛

طاهره سهرابیان، «بررسی تأثیر نگرش مذهبی بر سازگاری فردی و اجتماعی دانش آموزان استان لرستان»، دانشگاه الزهراء، 1379؛

علی اصغر صباغ پور، «بررسی نگرش مذهبی جوانان ذکور تهران (2217 ساله) و عوامل مؤثر بر شکل گیری آن»، دانشگاه تربیت مدرس، 1379؛

فصلنامه اندیشه و رفتار، شماره 8، زمستان 80.

نیما قربانی، «روان شناسی دین، یک رویکرد عملی چند تباری»، فصلنامه قبسات، سال سوم، ش 2، تابستان و پاییز 1377.

عبدالعظیم کریمی، رویکرد نمادین به تربیت دینی با تأکید بر روش های اکتسابی، انتشارات قربانی، 1374؛

یوسف کریمی، روان شناسی اجتماعی، چ چهارم، دانشگاه پیام نور، 1372؛

مهری محمودی، «رابطه قشربندی اجتماعی و رفتارهای مذهبی»، دانشگاه تربیت مدرس، 1378؛

رضا ناظمیان، انسان و دین، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1369؛

- G.W. Alport, (1959), Relgion and Pregudice (crane Reviwe 2).

- J.M. Burger (1997), Psycho and Lytic theory and Religian in hand book of personality Grove. Books/colepub.

- Tread Way. K.m(1995) Religion and optimism models of the relationship student Jurnal of psychology.