|
پرسش: آیا می توان تواناییهای روحی خاصی را از غیر طریق دینی مثل
«یوگا» به دست آورد؟
پاسخ: چنانکه می دانید، انسان مرکب از دو بعد است:
1. بُعد جسمانی.
2. بُعد روحانی.
«بُعد جسمانی» مربوط به همین جسم خاکی می باشد و در مقابلِ بعد روحانی ارزش و قدرت قابل توجهی ندارد.
اما «بُعد روحانی» ـ که همه تواناییهای معنوی به واسطه آن امکان پذیر است و ارزش والای انسانی به آن بستگی دارد ـ قدرت عجیبی دارد و انسان می تواند به واسطه تربیت روح، کارهای شگفت انگیزی را به نمایش بگذارد. منتها مهم آن است که انسان، روح خود را چگونه پرورش دهد و آن استعداد عجیب را در چه راهی مصرف کند.
البته از راههای غیردینی، مثل روش: یوگا، هیپنوتیزم، مرتاضی و غیر اینها نیز می توان به تواناییهای خاص روحی دست یافت و مانند مرتاضان، در اثر ریاضتهای خاص، قدرتهایی را پیدا کرده و چیزهای عجیبی که نمونه هایش را شنیده ایم انجام داد. ولی این نوع کارها موجب کمال و ترقی انسان نمی تواند باشد، مثلاً بعضی از مرتاضان، بر اثر تمرینهای فراوان و ریاضتهای عجیب، مانند: خوابیدن چند ساعت یا چند روز، روی میخهای آنچنانی، اذیتهای طاقت فرسا به بدن و ...، حبس کردن نفس را یاد گرفته و با این گونه ریاضتهای بی ارزش، خود را در معرض نمایش مردم قرار می دهند، مدتها نفس خود را در سینه حبس می کنند؛ حتی گاهی، مردم برخی از آنان را در تابوت گذاشته دفن می کنند و بعد از یک هفته یا ده روز، قبر را شکافته و آنان را زنده می یابند!
به این نوع اشخاص نمی توان گفت که به کمال معنوی رسیده اند؛ زیرا همه انسانها بدون استثنا؛ حتی بدترین و شقی ترین افراد و کافر مطلق هم می توانند بر اثر تمرین و ریاضت نَفْس به چنین کارهایی دست یابند. این نوع کارها فقط برای سرگرم کردن مردم ساده لوح است و الاّ هیچ گونه جنبه کمالِ معنوی و قرب الهی ندارد.
بنابراین، باید توجه داشت که صحیح ترین شیوه کسب تواناییها و پرورشِ استعدادهای روحی و ارزش آن، در صورتی است که این امور، در راستای اطاعت از امر پروردگار و کسب رضایت خداوند و تقرب به او بوده و در نهایت، موجب کمال و سعادت معنوی انسان گردد.
به عبارت دیگر، مطمئن ترین راه برای به فعلیت رساندن قوای روحی، همان ریاضتهای شرعی است که از طریق تعالیم اولیای الهی و معصومین علیهم السلام ترسیم شده و از هر گونه افراط، تفریط، گوشه نشینی و انزوا منزه است.
در واقع، همه انبیا و ائمه علیهم السلام ، برای شکوفا ساختن و از قوه به فعل رساندن همین استعداد شگفت انگیز انسانی و هدایت صحیح آن مبعوث شده اند. اساسا برنامه ها و تعالیم دین مقدس اسلام، برای تربیت و توانمند ساختن بعد روحانیِ بشریت می باشد و هدف نهایی از توانمند ساختن روح انسانی، تقرب معنوی به خداوند است و این تقرب، فقط با ریاضتهای شرعی امکان پذیر است.
ریاضت شرعی
ریاضت شرعی، همان انجام واجبات و ترک محرمات و مکروهات می باشد؛ نظیر نماز، جهاد با نفس، تقوا، زهد، ترک دنیا؛ که در آیات و روایات فراوانی به این ریاضتها تأکید شده است.
در اینجا لازم است قبل از بیان نمونه ای از روایات، به مفهوم ریاضت و اهداف آن اشاره ای داشته باشیم.
مفهوم ریاضت
«ریاضت» در لغت به معنای جلوگیری و بازداشتن حیوانات از حرکات آزاد و دلخواه است و در اصطلاح دینی عبارت است از: بازداشتن انسان از هواهای نفسانی خویش و فرمان دادن و وادار کردن آن برای اطاعت امر پروردگار.(1)
ریاضت شرعی همان ورزیدگی روحی، جهاد اکبر و خودسازی است. امام علی علیه السلام در نامه معروف به عثمان بن حنیف می نویسد: «وَ إنَّما هِی نَفسی أَرُوضُها بِالتَّقوی؛(2) و جز آن نیست که نفس خویش را با پرهیزکاری ریاضت می دهم.»
اهداف ریاضت
«ریاضت» برای به دست آوردن سه هدف است:
1. دورکردن غیر حق از سر راه: هدف اول از ریاضت، این است که عارف، برای رسیدن به حق، هر گونه مانعی را از بین ببرد که در اصطلاح «تزکیه» یا «تخلیه نفس» نامیده می شود؛ یعنی باید تلاش کرد تا هر آنچه که غیر از خدا در دل وجود دارد، از آن بیرون و دل را تخلیه کرد.
2. مطیع ساختن نفس اماره: از آنجا که انسان ترکیبی از عقل و شهوت است، برای اینکه بتواند بدون مزاحم و مانع، به سوی خدا سیر کند، باید کاری کند که نفس اماره را مطیع و تسلیم نفس مطمئنه سازد. در نتیجه، نفس شیطانی را تحت امر و اختیار نفس رحمانی قرار دهد.
3. لطیف و رقیق کردن روح: یعنی انسان به کمک این دو مورد یاد شده، با زهد در عمل و حضور قلب در عبادت، روح خود را برای قبول انوار خوشا به حال کسی که برای تقرب به خداوند با نفس خود جهاد کند و هر کس سپاه نفس و هوای خویش را شکست دهد، به رضایت الهی دست یافته است
الهی آماده سازد.(3)
حال با عنایت به مطالب گذشته، توجه خوانندگان عزیز را به نمونه هایی از روایات وارده از معصومین علیهم السلام در زمینه ریاضت شرعی جلب می کنیم:
1. امام امیرالمؤمنین علیه السلام درباره مبارزه با نفس (که در واقع همان ریاضت شرعی است) می فرماید:
«رَحِمَ اللّه ُ امْرَأً نَزَعَ عَنْ شَهْوَتِهِ، وَقَمَعَ هَوَی نفسهِ، فَانَّ هذِهِ النَّفْسَ اَبْعَدُ شَیْ ءٍ مَنْزعا، وَاِنَّهَا لاتَنْزَعُ اِلَی مَعصیَةٍ فِی هَوی. وَاعْلَمُوا ـ عِبادَاللّه ِ ـ انّ الْمُؤمِنَ لایُصْبحُ وَلاَیُمْسِی الاَّ وَنَفْسُهُ ظَنُونُ عِنْدَهُ، فَلاَ یَزالُ زَارِیا عَلَیْها وَمُستَزِیدا لَهَا؛(4)خداوند رحمت کند بر کسی که شهوت خود را مغلوب و هوای نفس را سرکوب کند؛ زیرا این نفس دورترین چیز از نظر مغلوب شدن بوده که پیوسته خواهان نافرمانی و معصیت است. بندگان خدا! بدانید که انسان با ایمان، شب را به روز و روز را به شب نمی رساند، جز آنکه نفس خویش را متهم می داند، همواره نفس را سرزنش می کند و گنهکارش می شمارد.»
2. در کتاب مصباح الشریعه آمده است: «طُوبی لِعَبْدٍ جاهد للّه نَفْسَهُ وَهَواهُ وَمَنْ هَزَمَ جُنْدَ نَفْسِهِ وَهَواهُ ظَفِرَ بِرِضَا اللّه ِ وَمَنْ جَاوَزَ عَقْلُهُ نَفْسَهُ الامّارَةَ بِالسُّوْءِ بِالْجُهدِ وَالاِسْتِکانَةِ وَالْخُضُوع عَلی بِساطِ خِدْمَةِ اللّه تَعالی فَقَدْ فازَ فَوْزا عَظیما وَکانَ رَسُول اللّه صلی الله علیه و آله یُصَلّی حَتّی یَتَوَرَّمَ قَدَماهُ وَیَقُولُ: اَفَلا اَکُونُ عَبْدا شَکُورا!؟ اَرادَ بِهِ أَنْ تَعْتَبِرَ بِها أُمَّتُه وَلا یَغْفَلُوا عَنِ الاِْجْتِهادِ وَالتَّعَبُّدِ وَالریاضَةِ بِحالٍ؛(5) خوشا به حال هر چند از راه های غیردینی، مثل روش: «یوگا» یا «مرتاضی» انسان می تواند به بعضی از تواناییهای روحی دست یابد، ولی این نوع تواناییها موجب معرفت، کمال و تقرب به خداوند نمی گردد
کسی که برای تقرب به خداوند با نفس خود جهاد کند و هر کس سپاه نفس و هوای خویش را شکست دهد، به رضایت الهی دست یافته است و هر کس عقلش بر نفس امّاره او ـ با تلاش و سکونت گرفتن و خضوع در پیشگاه خداوند متعال ـ غالب شود، به رستگاری بزرگی رسیده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله از کثرت نماز، پاهای مبارکش متورم می شد و با این حال می فرمود: آیا بنده شکرگزار نباشم؟! مقصود پیامبر صلی الله علیه و آله از آن عمل این بود که امت او در عبادت به او اقتدا و تأسی کنند و از تلاش و کوشش، تعبد و ریاضت نفس در هیچ حالی غافل نشوند.»
خلاصه سخن
هر چند از راه های غیردینی، مثل روش: «یوگا» یا «مرتاضی» انسان می تواند به بعضی از تواناییهای روحی دست یابد، ولی این نوع تواناییها موجب معرفت، کمال و تقرب به خداوند نمی گردد؛ زیرا مقصود از ریاضت شرعی و دینی آن است که انسان، برخلاف هواها و خواسته های نفسانی خویش عمل کند و نفس خود را به اطاعت خداوند وادار سازد.
مقصود از این نوع ریاضتها (یوگا و مرتاضی) معمولاً برای تشخص، جلب توجه مردم به سوی خود و یا ارتزاق می باشد، لذا این نوع ریاضتها، نوعی پیروی از هوای نفس و دوری از خداوند است، ولی در مقابل، از راه ریاضتهای شرعی می توان به بالاترین درجه کمال و معرفت و در نتیجه، تقرب به خداوند نایل گشت.
|
