خمس و زکات یکی از مالیات های ثابت اسلامی است که حکومت اسلامی بخش مهمی از بودجه خود را از این منبع تأمین و در موارد معین و مشخصی مصرف می کند. زکات، یعنی طاهر و پاکیزه کردن مال و صلاحیت یافتن آن برای بهره برداری که از ضروریات و فروع دین اسلام است.
در اهمیت زکات همین بس که در قرآن کریم، دوشادوش نماز به آن اشاره می شود: «و نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید.» حکمت های وجوب خمس و زکات، مشابه هم است. شاید یکی از مهم ترین فلسفه وجودی آنها، تأمین زندگی محرومان و مستمندان باشد، به گونه ای که فشار و سختی زندگی آنان را برطرف کند. چنان که امام رضا علیه السلام می فرماید: «همانا علت وجوب زکات، تأمین قوت نیازمندان است.» امام صادق علیه السلام نیز «علت وجوب آن را آزمایش اغنیا و کمک به فقیران بیان می کند».
گاهی از زکات به عنوان وسیله ای برای پاک کردن افراد و اموالشان یاد شده است، آنجا که خداوند در قرآن می فرماید: «از اموال آنان صدقه ای [به عنوان زکات] بگیر تا به وسیله آن، آنان را پاکیزه کنی.» دادن خمس و زکات مال، آن را از تباهی و کاستی حفظ می کند. در واقع، با پرداخت این حقوق الهی، اموال فرد بیمه خداوند می شود. پیامبر گرامی اسلام دراین باره فرموده است: «اموال خود را با دادن زکات حفظ کنید.» امام صادق علیه السلام نیز سبب نابودی و تباه شدن مال را نپرداختن زکات می داند. می گویند «در سالی که بیشتر نواحی فارس به آفت ملخ مبتلا شده بود، قطعه زمینی در وسط مزرعه ای بود که محصول آن سالم و دست نخورده باقی مانده بود، در حالی که محصول زمین های اطراف آن به کلی از بین رفته بود. هنگامی که از صاحب زمین پرسیدند: چرا ملخ ها محصول همه مزارع را خورده اند، ولی به مزرعه تو آسیبی نرسیده است؟ در پاسخ گفت: من مال کسی را نخورده ام تا ملخ مال مرا بخورد و نیز من همیشه زکات محصولم را سر خرمن خارج می کنم و به نیازمندان می رسانم، آن گاه بقیه محصول را به خانه ام می برم.» بدین ترتیب، پرداخت حقوق الهی همچون خمس و زکات موجب حفظ و افزایش اموال می گردد.
پیام متن:
1. خمس و زکات، از مالیات های ثابت اسلامی است که در زدودن فقر از جامعه تأثیر بسزایی دارد و بر هر فرد مسلمانی واجب است آن را با شرایط خاص خود بپردازد.
2. پرداخت خمس و زکات، موجب حفظ و افزایش مال پرداخت شده و پاکی شخص پرداخت کننده می شود و عبادت های او را به درگاه حق مقبول می سازد.
مصداق این مطلب را می توان ادای حقوق مالی (اعم از خمس و زکات) عنوان کرد . روایتی از امام باقر علیه السلام در این زمینه ملاحظه فرمایید:
«خداوند متعال، زکات و نماز را همراه قرار داده است و فرمود: نماز را به پا دارید و زکات بپردازید . پس کسی که نماز بخواند و زکات ندهد، مثل آن است که نماز نخوانده است; زیرا این دو با هم هستند»
از آن جا که زکات از ضروریات اسلام است، هرگاه کسی ضمن اعتقاد به زکات و خمس; اما به خاطر سهل انگاری و کم اهمیت دانستن احکام الهی از پرداخت آن ها خودداری ورزد، فاسق است و مرتکب گناه کبیره شده است; اما هرگاه عدم پرداخت حقوق مالی به دلیل عدم اعتقاد به این ضرورت اسلامی باشد; از زمره کافران به حساب می آید . روایاتی که ترک کننده زکات را کافر دانسته، این قسم از ترک کنندگان زکات را منظور داشته است .
چکیده آنچه گذشت این که:
فقر از جمله مسائلی است که عموم مردم جهان با آن مواجهند . زشتی این پدیده، چهره جامعه را تحت تاثیر قرار داده است . تعالیم و آموزه های اسلام، از یک سو حکومت اسلامی را موظف کرده است که با برنامه ریزی های اقتصادی از بروز و شیوع این پدیده جلوگیری کند، و از سوی دیگر پیروان خود را موظف کرده است که با پرداخت حقوق مالی (خمس و زکات) به یاری مستمندان و فقیران همت ورزند و اصولا آن مقدار از اموال که بر اساس احکام فقهی خمس یا زکات به حساب می آید حق فقیران است که در اموال ثروتمندان قرار داده شده است; لذا نبایستی پرداخت خمس و زکات، عطا و بخشش ثروتمندان به فقیران قلمداد شود.
عدم پرداخت این حقوق مالی در دنیا رفع برکات از اموال، تلف شدن آن ها و عدم نزول باران را به دنبال دارد و در آخرت عذاب الهی را شامل حال فرد می کند.
