پای درس علی(ع) (زنگ یازدهم)/حدیث خوش پارسایی

زهد چیست؟ زاهد کیست؟ حتماً وقتی واژه زهد به ذهنت می اید، ناخودآگاه چند تکه نان خشک، کوزه آب، لباس مندرس و کهنه، پیرمردی که از همه کس و همه چیز خسته شده و... در باورت مجسم می شود! شاید هم با واژه زهد، سختی طاقت فرسا و سستی و کرختی و گوشه گیری به یادت می اید، اما با عرض معذرت باید بگویم تصور تو درباره زهد اشتباه است!

زهد نه منحصر به چند تکه نان و آب و لباس کهنه بودن است و نه گوشه گیری و عزلت و ریاضت طاقت فرسا! زهد حقیقتی فراتر از این هاست و دست کم در نگرش اسلامی معنای دیگری دارد. کاری ندارم که زهد در میان پیروان ادیان دیگر به چه معناست، اما همین قدر می گویم که زهد در اسلام به معنای ریاضت و گوشه گیری و فرار از جامعه نیست. مؤمن باید در جامعه حضور داشته باشد و فعالانه در کارهای عمومی شرکت کند و از عزلت بی جا پرهیز نماید. نیز مؤمن باید اهل قناعت باشد نه ریاضت! ریاضت به معنای بهره مند نبودن از نعمت های خدا و به خود سخت گرفتن افراطی است اما قناعت به معنای اسراف نکردن و استفاده صحیح از نعمت های خداوند است. زهد حقیقی، زهدی زنده و پر نشاط و بالنده است؛ همان گونه که مولای من و تو، علی(ع) نمونه کامل آن بود. آن حضرت از اسراف و تبذیر جلوگیری می کرد، بهره او از زندگانی مادی اندک و به قدر کفاف بود، در جامعه حضوری پر رنگ داشت، حتی حضور پرنشاط او باعث خلق حماسه ها، درایت ها، احسان ها و... شد. حضرت امیر، زهد و پارسایی را با این سه نشانه تعریف کرده اند: نخست اندیشیدن به این که عمر آرزوها کوتاه است؛ دوم شکرگزاری نعمت های پروردگار، و سوم دوری از حرام ها.

اینک این تو و کلام مولایت امیرمؤمنان علی(ع) «ای مردم، پارسایی، دامن آرزو برچیدن است، و شکر نعمتِ حاضر، گزاردن، و از ناروا پارسایی ورزیدن، و اگر از عهدة این کار برنیایید (با آن که این کار ممکن است) خود را از حرام واپایید و شکر نعمت موجود فراموش منمایید، که راه غدر بر شما بسته است، با حجت های روشن و پدیدار، و کتاب های آسمانی و دلیل های آشکار».1

در اندیشه امیرمؤمنان(ع) زهد معنای ژرفی دارد. زهد در اندیشه او، نداری نیست بلکه ثروت است. زاهد نباید گمان کند که هیچ ندارد، بلکه باید باور داشته باشد که همه چیز دارد. چنان که آن حضرت خود فرموده است:

«الزُّهدُ ثروه؛2 زهد ثروت است»؛ چراکه زهد باعث می شود آدمی از گرفتاری های دنیا راحت شود و با آرامش فراوان زندگانی کند. بسیاری از گرفتاری های من و تو، ساخته و پرداخته خود ماست. گاهی آن قدر افراطی به دنیا رو می آوریم که همه چیز را برای خود می خواهیم، و سپس وقتی به آن چیزها می رسیم، همان ها وبال گردن ما می شود! گاهی وقت ها برای رسیدن به مال دنیا از عزت نفس خود می گذریم و خود را ذلیل و خوار می کنیم، با آن که اگر کمی زهد ورزیده بودیم به این گرداب در نمی افتادیم. این به دلیل آن است که به زهد یقین نداریم و آن را باور نکرده ایم. چنان که مولا علی(ع) خود فرموده است «اصل زهد، یقین به خداست و میوه آن نیک بختی».3

اگر دنیا را به خوبی بشناسیم و به حقیقت زهد ایمان و باور و یقین داشته باشیم، هرگز روی بیچارگی را نمی بینیم.