دومینویی برای پیوند کلیه

راهی تازه برای پایان یافتن انتظار پیوند
 

دنیای پزشکی چندان با ثبت رکورد میانه خوبی ندارد. در حقیقت فضای علمی و قواعد حاکم بر مراکز تحقیقاتی پزشکی اجازه استفاده تبلیغاتی از دستاوردهای تازه در این زمینه را نمی‌دهد. با وجود این، آخرین رکورد پر سر و صدای پزشکی بیش از آنکه بر تعداد باور نکردنی پیوندهای زنجیره‌ای کلیه تاکید داشته باشد نویدبخش راهی تازه است؛ راهی برای پایان دادن به انتظار غم‌انگیز آنهایی که در لیست بلند پیوند کلیه هستند.
پزشکان ایالات‌ متحده رکورد جدیدی در پیوند کلیه ثبت کرده‌اند: 26 عمل جراحی زنجیره‌ای برای پیوند 13 کلیه سالم به افراد بیمار. تام اوتن، افسر پلیسی در حومه سنت‌لوییس است. او مسافت درازی را تا دانشگاه جورج تاون طی کرده تا کلیه‌اش را به فرد ناشناسی اهدا کند. البته در ازای این عمل همسر او که مبتلا به بیماری کلیوی است، کلیه‌ای جدید دریافت خواهد کرد. تام اوتن می‌گوید این کار برای او دروازه‌ای به آرزویی دست نیافتنی است. همسر تام بارها برای دریافت کلیه اقدام کرده بود اما آزمایشات نشان دادند که بدن او قادر نیست کلیه پیوندی را از حدود 95 درصد جمعیت قبول کند.
رکسان‌بوید ویلیامز هم سرگذشت مشابهی داشت. در سال 2005 خواهر رکسان یکی از کلیه‌هایش را به او اهدا کرد اما این کلیه فقط 4 سال کار کرد و بدن رکسان آن را پس زد. درواقع سیستم ایمنی این مادر 30 ساله شروع کرد به واکنش غیرطبیعی نشان دادن نسبت به ارگان جدیدی که در بدن او وارد شده بود.
دکتر کایت ملانکون، رییس تیم پیوند دانشگاه جورج تاون پیشنهاد جالبی را برای این دو بیمار مطرح کرد: اگر هر دو بیمار می‌توانستند کلیه‌ای تقریبا هماهنگ با سیستم ایمنی خود پیدا کنند، او پادتن‌های موجود در خون آنها را تا حدی که به اعضای جدید آسیب نرسانند، تصفیه خواهد کرد. در واقع گاهی پیش می‌آید که یکی از دوستان یا بستگان بیمار تمایل دارد کلیه خود را به فرد بیمار اهدا کند اما سیستم ایمنی آنها سازگاری لازم را ندارد. اگر در این حالت بیمار دیگری هم در همین شرایط وجود داشته باشد، ممکن است کلیه اهدایی با بدن او سازگار شود، یعنی فرد اهداکننده کلیه خود را به بیمار غریبه می‌دهد و از یکی از بستگان او کلیه اهدایی برای بیمار خود دریافت می‌کند. این کار به عمل تعویض کلیه معروف شده است. این عمل در واقع حوزه اعضای قابل دسترس را گسترده می‌کند.
درواقع با کمک پزشکان دومینویی درست شد که هر یک از بیماران غیرقابل پیوند، کلیه‌ای سازگار با بدن خود به دست آوردند. کلیه تام به رکسان، کلیه پدر رکسان به پیرزنی از فلوریدا، کلیه زن جوانی از واشنگتن به ایرن و همین‌طور کلیه‌های دیگری به بیمارانی دیگر پیوند زده شد. به عقیده بیماران این کلیه‌ها بزرگ‌ترین هدایایی هستند که ممکن بود کسی دریافت کند.
در این ماراتن 6 روزه در بیمارستان‌های جورج تاون و واشنگتن 13 پیوند کلیه انجام گرفت. این عمل نه تنها بزرگ‌ترین عمل پیوند هم زمان در دنیا بود بلکه باعث شد زمان انتظار بیماران برای دریافت کلیه جدید بسیار کوتاه شود، البته 5 نفر از این بیماران به تصفیه پادتن‌های خونی هم احتیاج داشتند. نکته قابل توجه این است که 10 نفر از این 13 بیمار، سیاه‌پوست، آسیایی یا اسپانیایی هستند. اهمیت این موضوع در این است که این افراد مشابهت ژنتیکی کمتری با سفیدپوستان آمریکایی دارند.
هدف دکتر ملانکون در واقع پایه‌گذاری دومینوی تعویض کلیه و سپس انجام پلاسما فرز برای پاکسازی پادتن‌های خون بود. دکتر ملانکون معتقد است: بیماران کلیوی که پیوند کلیه انجام می‌دهند عمر بسیار طولانی‌تری در مقایسه با بیمارانی دارند که دیالیز می‌شوند.
در ایالات متحده حدود 88 هزار نفر در لیست انتظار برای دریافت کلیه پیوندی هستند. از این میان بیش از یک سوم سیاه‌پوست هستند و سیاه‌پوستان بیش از سایرین مبتلا به درگیری کلیه در اثر دیابت و فشارخون می‌شوند. ولی تاکنون فقط 13 درصد از عمل‌های پیوند کلیه روی سیاه‌پوستان انجام شده است. اکثر آنها برای زنده ماندن مجبورند از دیالیز استفاده کنند. به‌طور متوسط سالانه 17 هزار عمل پیوند کلیه در آمریکا انجام می‌شود.
دکتر ملانکون می‌گوید: «این روش جدید تعداد پیوندهای قابل انجام را چند برابر خواهد کرد.» طبق تخمین او 4 هزار پیوند در سال به تعداد قبلی افزوده خواهد شد و به همین دلیل دکتر ملانکون به این روش راهی معجزه‌آسا می‌گوید. البته جفت و جور کردن این افراد در کنار هم کار آسانی به حساب نمی‌آمد و درست شبیه به ساختن یک پازل بود. دکتر ملانکون ماه‌های متوالی هر چهارشنبه جلسه‌ای خصوصی و محرمانه با اعضای تیم پیوند برگزار می‌کرد. در این جلسات تخته‌ای روی دیوار قرار می‌گرفت که اسم و خصوصیات ایمونولوژیک اهداکنندگان در برگه‌هایی سبز و اسم و خصوصیات بیماران در برگه‌هایی قرمز روی آن نصب شده بود. پس از مدت‌ها تلاش و برنامه‌ریزی بالاخره برای هر بیمار اهداکننده‌ای پیدا شد که کلیه او با بدن فرد بیمار سازگاری داشت.
لازم به ذکر است که چنین کاری قبلا ولی در ابعاد بسیار کوچک‌تر در سایر مراکز پیوند آمریکا انجام شده بود ولی این بار جفت کردن اهداکنندگان و بیماران از سرتاسر آمریکا صورت گرفت و عمل تعویض کلیه برای جمعیت بزرگی طرح‌ریزی شد.
در میان این بیماران 5 نفر نسبت به دریافت کلیه پیوندی حالتی شبیه به حساسیت شدید داشتند، یعنی پس از دریافت کلیه پیوندی بدن آنها واکنش شدیدی نشان می‌داد. پزشکان تیم پیوند با پاک‌سازی پادتن‌های خونی این 5 بیمار شانس پاسخ مناسب به پیوند را در آنها بالا بردند. اما اصولا نزدیک به یک سوم بیماران نیازمند به کلیه پیوندی در آمریکا این حساسیت شدید نسبت به ورود عضو جدید به بدن را دارند. البته این حالت بیشتر در سیاه‌پوستان دیده می‌شود اما پس از مواردی مثل بارداری، تعویض خون، پیوند اعضای دیگر و تعداد دفعات زیر دیالیز هم دیده می‌شود. به عبارت دیگر هر چه‌قدر پیوند کلیه به تاخیر بیفتد، احتمال رد پیوند بیشتر خواهد شد.

اولین پیوند
 

قدیمی‌ترین مدارک مربوط به پیوند کلیه مربوط به17 ژوئن 1950 است. این پیوند در ایالات متحده آمریکا و روی یک زن 44 ساله به نام روت توکر انجام گرفت. خانم توکر مبتلا به بیماری کلیه پلی‌کیستیک بود. جراحی در بیمارستان مری واقع در ایلینویز صورت گرفت. در ابتدا این عمل موفقیت‌آمیز بود ولی پس از مدتی کلیه جدید توسط بدن خانم توکر بازپس زده شد. علت این اتفاق در واقع عدم استفاده از داروهای سرکوب‌کننده ایمنی بود. البته کلیه دیگر خانم توکر عملکرد خود را حفظ کرده بود و او توانست به زندگی ادامه دهد اما پس از 5 سال علتی غیر از بیماری کلیوی باعث مرگ این زن شد. در سال 1954 دو پیوند کلیه موفقیت‌آمیز به طور هم‌زمان در بوستون و پاریس انجام شد. در بوستون عمل پیوند بین دو دوقلوی همسان انجام گرفت. استفاده از دوقلوهای همسان خطر واکنش ایمنی را از بین می‌برد. در همین زمان بود که دکتر موری و دکتر هارول برای اولین بار کلیه فردی را به بیماری بدون هیچ نسبت فامیلی ولی با ژنتیک مشابه با موفقیت پیوند زدند. در سال 1990 دکتر موری به دلیل همین عمل جراحی جایزه نوبل در رشته پزشکی را دریافت کرد. در کشور انگلستان پیوند کلیه برای اولین بار در سال 1960 توسط دکتر مایکل وودراف روی دوقلوهای همسان صورت گرفت. کلیه در واقع آسان‌ترین عضو برای پیوند بود: بافت‌شناسی ساده ای داشت. برداشت عضو از جایی و کاشت آن در جایی دیگر جراحی نسبتا ساده‌ای محسوب می‌شد و همچنین در صورت رد پیوند، با انجام دیالیز بیمار زنده می‌ماند.

رد پیوند
 

وقتی عضوی جدید به بدن فردی پیوند زده شود و بدن فرد آن عضو را غیرخودی تشیخص دهد پیوند پس‌زده می‌شود. در واقع سیستم ایمنی بدن به عضو یا بافت جدید حمله می‌کند. البته این امر غیرطبیعی محسوب می‌شود چون وظیفه سیستم ایمنی شناسایی عوامل بیگانه و مقابله با آنهاست. پس‌زدن پیوند در هر شرایط یا هر زمانی ممکن است اتفاق بیفتد اما عموما در ماه‌های اول پس از پیوند دیده می‌شود. در سال 1964 داروهایی وارد بازار شدند که عمل آنها سرکوب سیستم ایمنی بود. این داروها با مهار ایمنی بدن باعث می‌شوند عضو جدید به عنوان عامل خارجی شناسایی شود. در نتیجه دفع عضو پیوندی هم اتفاق نمی‌افتد. البته این داروها همیشه هم موثر نیستند و تعدادی از پیوندها پس‌زده می‌شوند. البته برای کم کردن احتمال رد پیوند روش‌های دیگری هم وجود دارند. روی هر یک از سلول‌های بدن مولکول‌هایی وجود دارند که باعث شناسایی سلول می‌شوند. از همین راه است که وقتی عضوی جدید وارد بدن می‌شود سلول‌های آن توسط بدن شناسایی می‌شوند و علیه آنها پادتن ساخته می‌شود. این پادتن‌ها روی عضو جدید نشسته و آن را از بین می‌برند. امروزه پزشکان از طریق پاک‌سازی این پادتن‌ها موفق شده‌اند از تخریب و دفع عضو پیوند شده به بدن جلوگیری کنند.
منبع:http://www.salamat.com
/ج