در نظام‌های جمهوری و یا دموکراتیک که اهم شاخصه آنها عبارتند از «انتقاد و نظارت پذیری، پاسخگویی، موقت بودن دوره قدرت و چرخشی بودن آن با خواست و اراده مردم»، قاعده بازی "رقابت" است. رقابت در همه زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بویژه سیاسی است و لذا از شروط سلامت امور، رقابتی بودن کارهاست.
شرایط یک رقابت سالم عبارتند از: مشخص بودن اهداف و برنامه درست و قابل اجرا و مورد پدیزش طرف‌ها- ساختار مناسب- دستور العمل عادلانه- برابری فرصت ها و رعایت آن- بی طرفی مجریان و ناظرین کاردان و رعایت قاعده بازی توسط طرف‌ها
آفتهای یک رقابت سالم نیز از این قرار است: وجود انحصار و در نتیجه ایجاد رانت برای بعضی طرف‌ها- ذینفع بودن در بازی و یا وابستگی مجریان و ناظران به یک طرف رقابت- عدم رعایت قاعده بازی- عدم آگاهی به شرایط رقابت.
با عنایت به موارد فوق، تا حدودی دلایل عدم رقابت سالم احزاب و تشکل‌های سیاسی کشور مشخص می شود. اما با عنایت به اینکه احزاب ابزار سازمان دهی آرا و برگزاری هدفمند انتخابات و سهیم شدن در قدرت هستند، دلیل عمده دیگر برای عدم سامان یابی احزاب و رقابت سالم با همدیگر در کشور وجود دارد. از جمله اینکه احزاب دلیلی برای رقابت و تحمل هزینه نمی بینند. چرا که معمولا در لیست کاندیداها، نامزدهای مورد نظر خود را نمی یابند. یعنی وجود انحصار و رانت، امکان رقابت را از آنها سلب کرده است. احزاب و تشکل‌های مستقل و منتقد در تنگنا و مضیقه قرار گرفته ولی احزاب حامی قدرت، بسط ید خواهند یافت. به عبارت دیگر وسیله سنجش عیار میزان قدرت مردم در حق تعیین سرنوشت و بطور خلاصه جمهوریت نظامها، وضعیت احزاب کشور است.
اگرچه نحوه تشکیل، اساسنامه و مرامنامه، رعایت دموکراتیک در شکل گیری سلسله مراتب و تامین مالی، در میزان استقلال و فعالیت احزاب نقش مهمی دارد، اما فراهم شدن امکان حضور در صحنه و دستیابی به قدرت از ارکان بعد دموکراتیک نظام ها است. از دلایل عمده وجود بیش از 240حزب و تشکل‌های سیاسی و تعارض داشتن با یکدیگر، موارد سابق الذکر است. لذا زمانی که احزاب نتوانند در حد قابل قبول در چرخش قدرت سهم داشته باشند از فلسفه وجودی خود دور خواهند شد.
*عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران
29219
