تصویربرداری پزشکی در گستره تکنولوژی و بالینی دستخوش تغییرات چشمگیری بوده است. از جمله این پیشرفت‌ها می‌توان به سی‌تی‌اسکن یا توموگرافی کامپیوتری اشاره کرد که خدمات ارزنده‌ای در تشخیص بیماری‌ها ارائه می‌دهد و از این رو کاربری آن هم به طور قابل‌ملاحظه‌ای رو به افزایش است. بدیهی است این تکنولوژی از لحاظ به کارگیری پرتوهای یونیزاسیون ایکس روی بدن، ممکن است آسیب‌ها و خطرهایی را هم در پی داشته باشد.
به‌طورکلی آسیب بافتی در اثر تابش‌گیری با پرتوی یونیزاسیون به دو شکل دیده می‌شود یا اشعه از تولیدمثل سلول ممانعت می‌کند یا نتیجه سلول زنده تغییریافته‌ای است که دچار جهش شده است به این ترتیب برای شخصی که تحت‌تاثیر اشعه قرار گرفته است دو نتیجه کاملا متفاوت را ایجاد خواهد کرد. بیشتر اندام‌ها یا بافت‌های بدن با از دست دادن چند سلول تاثیر نمی‌پذیرند اما اگر تعداد سلول‌های از‌دست‌رفته زیاد باشد، عملکرد صحیح بافت به هم می‌خورد و عارضه ایجاد می‌شود. احتمال بروز آسیب در دوزهای کم‌اشعه، صفر است اما با بالا رفتن دوز از حد معینی افزایش می‌یابد. آسیب ناشی از اشعه در دوزهای بالا دو نوع است؛ قطعی و احتمالی. آریتمی (قرمزی پوست) یا عقیمی ناشی از تشعشع، مثال‌هایی از آثار قطعی محسوب می‌شوند اما تغییرات داخل سلولی (جهش ژنتیکی) جزو آثار احتمالی هستند.
در سی‌تی‌اسکن احتمال آثار قطعی بسیار اندک است یا اصلا وجود ندارد اما بروز آثاری مانند تمام تابش‌گیری‌ها وجود دارد، بنابراین با توجه به به‌کارگیری آزمون‌های سی‌تی‌اسکن، نگرانی مرتبط با بروز آثار احتمالی ناشی از تابش‌گیری افزایش یافته است. برای جلوگیری از بروز اثرات قطعی و محدودکردن آثار احتمالی مهم‌ترین نکته کاهش دوز تابشی و مواجه‌شدن غیرضروری بیمار با اشعه است. این نگرش به‌خصوص در ارتباط با تابش‌گیری کودکان جدی‌تر دنبال می‌شود و یکی از مهم‌ترین بحث‌های آژانس انرژی اتمی است. زیرا احتمال بروز بعضی بیماری‌ها از جمله لوسمی در کودکانی که تحت اشعه قرار می‌گیرند، بسیار بیشتر از بزرگسالان تاثیرگرفته از اشعه است. از این رو، انجام آزمون‌های پرتوی به‌خصوص سی‌تی‌اسکن به خصوص در کودکان باید توجیه‌پذیر باشد. اگر چه جایگاه ارزشمند آن در تصویربرداری پزشکی انکارناپذیر است، اما دقت و احتیاط در زمینه درخواست سی‌تی بر مبنای ضرورت و منفعت تشخیصی و رعایت اصول حفاظتی از جمله تعیین عوامل صحیح تابش همراه جلوگیری از تکرار آزمون، می‌تواند نقشی حیاتی در کاهش دوز تابشی به بیمار در کنار دستیابی به تصاویر با قدرت تشخیصی بالا داشته باشد.
پی‌نوشت‌ها:
* کارشناس ارشد رادیوبیولوژی
منبع:هفته نامه سلامت