به طور معمول بیشترین آسیب‌های تغذیه‌ای در موارد خاص و بحرانی متوجه گروه‌هایی از جمعیت است که به آنها گروه‌های آسیب‌پذیر می‌گوییم. به همین دلیل شناسایی این گروه‌ها و تبیین و آماده‌سازی برنامه‌های حمایتی که در مواقع لزوم مورد استفاده قرار می‌گیرد از اولویت‌های نظام بهداشتی در هر کشور است. برای آشنایی با این گروه‌ها و نیز شناخت بیشتر نیاز تغذیه‌ای آنها در این مقاله به این گروه‌ها پرداخته‌ایم.
گروه‌های آسیب‌پذیر
اگر غذایی که یک نفر مصرف می‌کند، نیازمندی‌های تغذیه‌ای او را تامین نکند، فرد مبتلا به کمبودهای تغذیه‌ای می‌شود. علاوه بر این، بعضی از افراد جامعه به دلیل شرایط خاص (مانند بارداری، کودکی، سالمندی) در معرض خطر بیشتـــری برای ابتلا به کمبودهای تغذیــه‌ای هستند که به آنها گروه‌های آسیب‌پذیر می‌گویند. این گروه‌ها شامل کودکان، نوجوانان، زنان باردار و شیرده و سالمندان است.
علت آسیب‌پذیری آنها عبارتند از:
• کودکان: به علت رشد سریع و فعالیت زیاد و مقدار کم غذایی که در هر وعده می‌توانند بخورند.
نوجوانان: به خصوص دختران به دلیل جهش رشد دوران بلوغ
زنان باردار: به دلیل رشد سریع جنین
زنان شیرده: به دلیل شیر دادن
سالمندان: به علت تغییر در نیازمندی‌های تغذیه‌ای آنان
تغذیه کودکان
کودکان آینده هر کشوری را می‌سازند. هرگونه بی‌توجهی به نیازهای تغذیه‌ای آنها زمینه‌ساز آسیب‌های بعدی به آنها و از این طریق به جامعه خواهد بود. کودک زمان کوتاهی برای دستیابی به قابلیت‌های ذهنی خود دارد که چنانچه در این زمان کوتاه با کمبودهای تغذیه‌ای مواجه شود، قادر به دستیابی به آنها نیست.
شیر مادر از لحاظ تغذیه‌ای برای شیرخوار کامل است و تمام مواد مغذی مورد نیاز کودک را به مقدار مناسب برایش فراهم می‌کند. شیرخوار در شش ماه اول زندگی به هیچ چیز جز شیر مادر احتیاج ندارد که به آن تغذیه انحصاری با شیر مادر می‌گویند.
نکات مهم درباره تغذیه با شیر مادر
• باید بلافاصله بعد از تولد، تغذیه با شیر مادر آغاز شود و حتما شیر آغوز (ماک و یا کلستروم) به او داده شود.
• ابتدا شیر کم است، ولی مکیدن پستان مادر به وسیله نوزاد موجب زیاد شدن آن می‌شود.
• تغذیه با شیر مادر در هر ساعت از شب یا روز که شیرخوار احساس گرسنگی یا نیاز کند، باید انجام شود.
• به شیرخواری که شیر مادر می‌خورد، نبایـــد شیر بطری داده شود زیرا سبب کم شدن شیر مادر می‌شود.
• اگر کودک گریه می‌کند باید پستان بیشتر به دهان او گذاشته شود.
• در زمان شیر دادن، مادر باید از قرص ضدبارداری مخصوص این دوران استفاده کند و اگر حامله شد، نباید شیردادن را قطع کند. بهتر است مادر تا پایان دوره شیردهی حامله نشود.
• بهترین کار برای این که بفهمیم کودک به‌اندازه کافی شیر می‌خورد، اندازه گیری رشد او است. با وزن کردن منظم کودک به رشد او پی می‌بریم.
• کودکی که شیر کافی نمی‌خورد مقدار ادرارش کم می‌شود. (کمتر از شش بار در روز)
• نوزاد در روزهای اول پس از تولد به طور طبیعی کمی‌وزن از دست می‌دهد و نباید آن را به کمبود شیر مادر نسبت داد.
• مدفوع شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، شل‌تر و دفعات آن بیشتر از کودکانی است که شیر غیر مادر می‌خورند و این نوع دفع مدفوع را نباید با اسهال اشتباه کرد.
• مکیدن پستان بستگی به توان و نیاز شیرخـــوار دارد و در اوایل هر پستان را 10 تا 15 دقیقه می‌مکد.
• ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیرخوار تغییر پیدا می‌کند و همچنین چربی شیر مادر در شروع هر وعده شیر کمتر است و سپس میزان آن به تدریج بیشتر می‌شود. این تغییرها کمک بزرگی به سیر نگه‌داشتن شیرخوار می‌کند.
زنان و آسیب‌های تغذیه‌ای
همواره زنان به خصوص در سنین باروری به دلیل تغییرات فیزیولوژی و به تبع آن تغییر در میزان نیاز به مواد مغذی از آسیب‌پذیرترین گروه‌های جمعیتی به حساب می‌آیند. گذشته از نیاز فردی زنان، آنها به عنوان مادران جامعه حفظ سلامت نسل‌های آینده را به عهده دارند. در نتیجه وضعیت تغذیه‌ای زنان باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
تغذیه دوران بارداری
جنین رشد بسیار سریعی دارد و وزن او از یک گرم در هشت هفتگی به 3200 گرم در هفته چهلم می‌رسد. جنین برای چنین رشدی، احتیاج به انواع مواد مغذی دارد که باید از طریق تغذیه صحیح مادر تامین شود.
سوء تغذیه طولانی در دوران پیش از بارداری و بارداری، می‌تواند موجب سوءتغذیه جنین شود و در نتیجه ممکن است وزن نوزاد هنگام تولد از حداقل قابل قبول (2500 گرم) کمتر باشد. با وجود این، داشتن رژیم مخصوص و جداگانه برای زنان باردار لازم نیست و آنها می‌توانند از غذای خانواده به مقدار کمی بیشتر از برخی گروه‌های غذایی نسبت به دوران پیش از بارداری مصرف کنند.
در صورتی که مادر غذای کافی و مناسب بخورد، روند وزن گیری او در دوران بارداری مطلوب خواهد بود و افزایش اشتهای مادر در این دوران راهنمای خوبی است.
توجه به نیازهای تغذیه‌ای مادر شیرده:
• مادر را برای حفظ و مراقبت از کودک، سالم نگاه می‌دارد.
• انرژی کافی مورد نیاز را برای انجام کارهای دیگری غیر از مراقبت از کودک تامین می‌کند.
• از مصرف بافت‌های بدن برای ایجاد انرژی و تولید شیر جلوگیری می‌کند.
• مادر را برای حاملگی‌های بعدی همراه با سلامت و ذخیره کافی مواد غذایی آماده می‌کند.
تغذیه کودک از 6 تا 12 ماهگی
شیر مادر تا پایان شش ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی اسـت. پس از شـش ماهگـی نیازهای غذایی شیرخوار فقط با شیر برآورده نمی‌شود و باید علاوه بر شیر، غذاهای نیمه جامد را نیز برای او شروع کرد.
مناسب‌ترین غذاها برای تغذیه تکمیلی، غذاهایی هستند که:
• مقوی و مغذی باشند.
• متناسب با سن کودک تغییر کنند.
• تازه و بدون آلودگی باشند و پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.
• مواد اولیه آن در دسترس بوده و امکان تهیه آن برای خانواده وجود داشته باشد.
• ترتیب دادن غذاهای کمکی به شیرخوار بسیار مهم است و باید از هفته اول ماه هفتم تولد مرحله به مرحله غذاهای خاصی را به شیرخوار داد.
• پس از شروع غذای کمکی، به کودک آب سالم و بهداشتی بدهید.
• پیش از یک سالگی، تا آنجا که ممکن باشد، شکر، نمک و ادویه به غذای کودک اضافه نکنید.
• از روز پانزدهم تولد باید قطره ویتامین A به علاوه D یا مولتی‌ویتامین (25 قطره در روز) و هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی قطره آهن (15 قطره در روز) به کودک بدهید.
• برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان‌ها، توصیه می‌شود قطره آهن را در عقب دهان شیرخوار بچکانید و یا پس از مصرف، مقداری آب به او بدهید.
• پیش از یک سالگی از دادن اسفناج، عسل و سفیده تخم‌مرغ، شیر گاو، توت فرنگی، گیلاس، آلبالو، کیوی، خربزه به کودک خودداری کنید.
• هرگز به زور به کودک غذا ندهید.
• به ساعت‌های خواب و استراحت کودکان توجه کنید.
• به کودک مبتلا به اسهال و یا هر نوع بیماری عفونی دیگر، غذای کافی بدهید.
تغذیه نوجوانان
نوجوانان به خصوص دختران به دلیل جهش رشد و نیاز افزایش یافته به مواد مغذی همواره جزء گروه‌های آسیب‌پذیر تغذیه‌ای قرار می‌گیرند که باید به تغذیه آنها توجه ویژه کرد.
سنین میان 10 تا20 سالگی دوره نوجوانی نامیده می‌شود که مانند پل دوران کودکی را به بزرگسالی متصل می‌کند. تغییراتی که در این دوران از نظر جسمی‌و روحی ایجاد می‌شود، در نهایت بلوغ جسمی و احساس استقلال در زندگی را به دنبال دارد. اصطلاح بلوغ به رشد جسمی‌سریع، تغییر در ترکیب بدن و بلوغ جنسی که در نهایت باروری را بــه دنبال دارد اشاره می‌کند. تنظیم برنامه غذایی آنها با توجه به الگوی رشد سریع باید به گونه‌ای باشد که ضمن تامین نیاز برای جهش رشد نوجوانی، سلامت بدن را نیز حفظ کند.
نیاز به انرژی و مواد مغذی در دوران بلوغ به دلایل زیر افزایش می‌یابد:
• افزایش سرعت رشد جسمی
• تغییر در عادات غذایی
• ورزش، ازدواج و بارداری که ممکن است در این دوران اتفاق بیفتد.
اهمیت تغذیه در دختران در سنین بلوغ
به طور کلی، مطالعات نشان داده است دخترانی که از زمان تولد تا بلوغ غذای متعادل و کافی مصرف کرده‌اند در هنگام بارداری و زایمان با مشکلات کمتری روبه رو هستند. اندازه لگن بستگی به قد دارد ولکن در دخترانی که خوب تغذیه شده‌اند، به شکلی است که وضع حمل آسان‌تر انجام می‌شود.
به علت کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن در دختران نوجوان، ذخایر آهن بدن آنها تخلیه می‌شود. این دختران اغلب پـس از ازدواج و در دوران بـــارداری از کمبود شدید آهن رنج می‌برند و در این مادران نه تنها خطر مرگ و میر به علت خون‌ریزی هنگام زایمان افزایش می‌یابد بلکه نوزادانی که به دنیا می‌آورند کم وزن یا نارس بوده وذخایر آهن کافی ندارند. کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری و دو سال اول زندگی آثار جبران‌ناپذیری بر رشد و تکامل مغزی کودکان دارد و موجب کاهش بهره هوشی به میزان 5 تا 10 امتیاز می‌شود.
آمــوزش تغذیه در این دوران بسیار اهمیت دارد. آنها باید به نیازهای تغذیه‌ای خود در دوران‌های متفـاوت رشــد، بلوغ، حاملگی و شیردهی آشنا شوند، تغییرات فیزیولوژیک زنان در دوران‌های زندگی تفاوت آشکاری با مردان دارد از طرف دیگر به عنوان مادران آینده دختران باید به نقش خود به عنوان مادر در شکستن زنجیره عادات نادرستی که ممکن است خانواده را معرض کمبودها و عوارض ناشی از آن قرار دهد، آگاه باشند.
تغذیه سالمندان
سالمندان گروه دیگری هستند که در شرایط خاص در معرض آسیب قرار می‌گیرند. سالمندان با توجه به وجود بیماری‌های مختلف، مصرف داروها و ناتوانی‌های جسمی و محدودیت‌های اجتماعی مساعد بروز انواع سوءتغذیه هستند.
افراد سالمندی که از رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی می‌کنند، احتمال بیشتری دارد که در طولانی‌مدت سالم‌تر و فعال‌تر باقی بمانند. احتیاجات افراد سالمند به طور معمول کمتر از میان‌سالان است اما آنان حداقل از نظر میزان نیاز به پروتئین و ریزمغذی‌ها مشابه جوان‌ترها هستند. افراد سالمند ممکن است اشتهای کمتری داشته باشند از این رو نیاز به غذاهای غنی از مواد مغذی نیاز دارند. با افزایش سن افراد تمایل به کمتر غذا خوردن پیدا می‌کنند، این امر به‌خصوص هنگامی مهم است که افراد سالمند غذاهای غنی از مواد مغذی را انتخاب می‌کنند در این صورت با غذای کمتر می‌توانند مواد مغذی کافی به دست آورند.
تعدادی از افراد سالمند به‌اندازه کافی غذا نمی‌خورند در نتیجه لاغر و کم‌خون باقی می‌مانند زیرا آنها:
• ممکن است دندان مناسب نداشته باشند یا دارای زخم‌های روی لثه باشند یا تنها، ناراحت و بیمار باشند.
• فقیر و یا ناتوان باشند و کسی برای کمک به آنها در خرید و تهیه غذای کافی وجود نداشته باشد.
• در مراکزی زندگی می‌کنند که غذاهای نامناسب طبخ می‌شود.
• از نوه‌های خود با حداقل امکانات مالی حمایت می‌کنند.
• تعدادی از افراد سالمند دارای اضافه وزن یا چاقی هستند چون قادر به فعالیت نیستند.
افراد سالمند ممکن است قادر به تغذیه بهتر و بهتر خوردن باشند اگر شما:
• با آنها درباره چگونگی پخت آسان غذا و راحت خوردن غذاها با استفاده از غذاهای متنوع غنی از موادمغذی که ارزش خریداری دارند، صحبت کنید.
• آنها را تشویق به ورزش کنید. ورزش اشتها را افزایش می‌دهد و به سلامت بیشتر و شاد شدن بیشتر افراد و نیز به پیشگیری از افزایش وزن و چاقی کمک می‌کند.
• به آنها در درمان زخم‌های لثه و سایر بیماری‌هایی که اشتها را کاهش می‌دهد کمک کنید.
• از افرادی که تامین مخارج افراد سالمند را برعهده دارند، بخواهید ترتیبی دهند تا فردی به آنها در خرید و تهیه غذای سالم در صورت لزوم کمک کند.
• از سایر افراد بخواهید که به افراد سالمند نیازمند و تنها در انجام امور خانه، خرید و پخت و پز کمک کنند.
• فعالیت‌های درآمدزای جامعه را به افراد سالمند اختصاص دهید تا فرصتی برای کسب پول و احساس مفیدبودن داشته باشند یا اینکه پول را برای خرید غذاهای مغذی در اختیار آنها قرار دهید.
منبع: http://www.salamat.com
ae
