مجله همشهری دیپلماتیک - عاطفه شمس: زبیگنیو برژینسکی در 28 مارس 1928 میلادی در شهر ورشو لهستان به دنیا آمد. وی در جوانی به عنوان یک ناسیونالیست افراطی وارد دستگاه دیپلماسی لهستان شد و زمانی که هیتلر و استالین لهستان را میان آلمان و شوروی سابق تقسیم کردند، به عنوان نماینده لهستان در کانادا انتخاب شد.
برژینسکی سپس در سال 1945 وارد دانشگاه مونترال کانادا شد و پس از فارغ التحصیلی به آمریکا رفت و در سال 1953 هم از دانشگاه هاروارد مدرک دکترای علوم سیاسی گرفت. برژینسکی در سال 1958 شهروند آمریکا شد اما در عین حال، تابعیت لهستانی خود را هم حفظ کرد.
وی پس از دریافت تابعیت آمریکایی، عضو حزب دموکرات آمریکا شد و در انتخابات ریاست جمهوری 1960 آمریکا به حمایت از جان اف کندی پرداخت و پس از پیروزی وی در انتخابات به عنوان مشاور سیاست خارجی او انتخاب شد. در انتخابات 1964 هم از ریاست جمهوری لیندون جانسون حمایت کرد و در دولت دموکرات او هم به فعالیت و سیاستگزاری راهبردی علیه شوروی سابق پرداخت تا این که در نهایت در سال 1977 در دولت جیمی کارتر به دلیل اشراف بر مسائل خارجی و روابط بین المللی به عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید انتخاب شد.
در آوریل 1980 پس از آن که متوجه شد عملیات آزادی گروگان های آمریکایی در تهران بدون هماهنگی و اطلاع او انجام شده از مقام خود استعفا داد. برژینسکی با وجود این که دموکرات بود، در دولت جمهوریخواه رونالد ریگان به عضویت کمیته تسلیحات شیمیایی آمریکا در آمد و تا سال 1989 هم همچنان مناصبی را در دولت های مختلف بر عهده داشت. وی پس از بازنشستگی از سیاست به دانشگاه جان هاپکینز رفت و تا پایان عمرش به تدریس سیاست خارجی در این دانشگاه پرداخت. در این متن ضمن معرفی برخی از آثار برژینسکی که به فارسی ترجمه شده، نگاهی اجمالی بر کلیه آثار او خواهیم داشت.
* سقوط شاه، جان گروگان ها و منافع ملی، زبیگنیو برژینسکی، ترجمه: منوچهر یزدان یار، 1362، انتشارات: کاوشبرژینسکی که در سال های 1976 تا 1980 به عنوان مشاور امنیتی کارتر در صحنه سیاست، حضور فعالی داشت، در این کتاب طی دو فصل، سقوط شاه و ماجرای گروگانگیری را مورد بررسی قرار می دهد. او در خاطرات خود، حوادث و ماجراهای ایران و نیز برداشت مقامات حکومت آمریکا از این حوادث را از درون کاخ سفید، مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
وی در این زمینه، بیش از هر فرد دیگری قادر است از مسائل پشت پرده ای که در کاخ سفید، درباره انقلاب ایران و موضع گیری آمریکا در قبال حکومت شاه در طول بحران رخ می داد، سخن به میان می آورد. نوشتار برژینسکی همچنین بازگو کننده تضادهای موجود در کاخ سفید درباره حوادث ایران است.
وی در بخشی از کتاب خود می نویسد در خلال چند هفته مذاکرات به جای بحث بر سر چگونگی کمک به شاه برای نجات خودش، شکاف و تفرقه در کاخ سفید رخ داد و قضیه چگونگی نجات ایران برای منافع آمریکا حتی بدون وجود شاه مطرح شد. برژینسکی ارائه دهنده آن نوع طرز تفکری است که خواهان حل مسائل از طریق خشونت و توسل به سرکوب نظامی است. او در نوشته های خودش بارها از این مسئله شکایت می کند که چرا دست اندرکاران بلندپایه کاخ سفید به جای دادن امتیازات بیشتر به مخالفان شاه، با یک کودتای نظامی کار را یکسره نکردند.
او در گفتگوها و ملاقات های خود با کارتر، مسئله حمایت بی چون و چرا از شاه و تشویق او در دست زدن به اقدام قاطعانه علیه مخالفان را مورد تاکید قرار می داد. برژینسکی پس از ذکر خاطرات خود از سال های بحرانی رژیم دیکتاتوری شاه و سال های انقلاب، یکی از مهم ترین حوادث قرن اخیر، یعنی ماجرای تسخیر سفارت آمریکا و گروگانگیری را از دید هیئت حاکمه آمریکا از ابتدا تا پایان بررسی می کند و به ذکر واکنش های کاخ سفید در قبال این حادثه می پردازد.
* بینش راهبردی، زبیگنیو برژینسکی، ترجمه سید محمود هاشمی، فاطمه شعیبی، چاپ اول آذر 1392، انتشارات: کتاب سبز
از مهم ترین فعالیت های سیاسی زبیگنیو برژینسکی ترتیب دادن پیمان کمپ دیوید بین مصر و اسرائیل و دور کردن مصر از اردوگاه شوروی، ترتیب سفر کارتر به چین و عادی سازی مناسبات با این کشور، و تشکیل و تجهیز گروه هایی با عنوان مجاهدان مسلمان در افغانستان علیه شوروی با کمک عربستان و پاکستان بود که نتیجه آن القاعده و طالبان شد.
تنها شکست برژینسکی در حوزه سیاست، مورد ایران بود که سبب سقوط شاه و خروج ایران از جرگه کشورهای دوست آمریکا و تصرف سفارت این کشور در تهران بود که تا آن زمان سابقه نداشت. این کتاب به تجزیه و تحلیل سیاست های جهانی و پیش بینی سیر تحولات در دهه های آینده می پردازد.
* انتخاب: سلطه یا رهبری، زبیگنیو برژینسکی، ترجمه: امیرحسین نوروزی، چاپ اول 1386، ناشر: نشر نی
نقش جهانی ایالات متحده در قرن بیست و یکم چیست و آمریکا چگونه می تواند آن را ایفا کند؟ معضلات آمریکا در ایفای این نقش چیست؟ آیا ایالات متحده می تواند از نقش جهانی خود دست بکشد؟ اگر به هدف غایی این نقش چیست؟
متحد استراتژیک آمریکا در این راه کیست؟ چگونه می توان میان امنیت ملی دموکراسی، جهانی شدن، فرهنگ جهانی و هژمونی تعادل برقرار کرد؟ پرسش هایی از این دست پرسش هایی به ظاهر ساده اند که برژینسکی در این کتاب با توجه به جهان بینی خود – که البته یک جهان بینی آمریکایی است – در آنها غور می کند و در راه پاسخ به آنها ظرایف و دقایق فراوانی را پیش روی می نهد.
* توطئه در ایران: دو برداشت از یک متن، سایروس ونس، برژینسکی، ترجمه: محمود مشرقی، 1362، ناشر: هفته
سابقه استفاده از تحریم در تاریخ آمریکا به قرن هجدهم میلادی بر می گردد. این میان، بهانه آمریکا در بهره گیری از تحریم در دهه 1970، حقوق بشر بود. با پایان جنگ سرد توجه آمریکا معطوف به مبارزه با تروریسم مواد مخدر و اشاعه تسلیحات شد. بدین ترتیب تحریم به عنوان ابزاری قدرتمند در سیاست خارجی آمریکا اهمیت بیشتری پیدا کرد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تصرف سفارت آمریکا در تهران، ایران هم هدف تحریم های آمریکا قرار گرفت، که همچنان هم ادامه دارد.
آنان با استناد به این که ایران از تروریسم بین الملل حمایت می کند، در روند صلح خاورمیانه اخلال ایجاد می کند و تلاش برای دستیابی به سلاح های کشتار جمعی را مد نظر دارد و همچنین به بهانه نقص حقوق بشر در ایران، از ابزار تحریم استفاده کرد. هدف آمریکا از این امر، تغییر رژیم «اتروا» یا تغییر رفتار در رژیم اسلامی ایران است. در کتاب حاضر نخست، به پیشینه روابط ایران و آمریکا پرداخته شده است. سپس، قانون تحریم در آمریکا و موارد اعمال تحریم علیه ایران مطرح می شود. در پایان هم نتایج و پیامدهای تحریم بر دو کشور ایران و آمریکا بررسی شده است.
* قدرت و اصول: خاطرات مشاور امنیت ملی، 1981-1977، زبیگینو برژینسکی، ترجمه: مرضیه ساقیان، تهران 1379، وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات
در این کتاب، خاطرات سیاسی زبیگینو برژینسکی، مشاور امنیت ملی 1981-1977 کاخ سفید در دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر به تفصیل منتشر شده است. مترجم کتاب خاطرنشان می کند: به نظر می رسد هدف اصلی برژینسکی از تدوین خاطرات خود در کتاب «قدرت و اصول»، افزون بر بیان خاطرات سیاسی و اجرایی خود در کاخ سفید – که می تواند برای تاریخ دیپلماسی آمریکا، منبعی مهم و قابل استناد باشد – دفاع از سیاست های دوران ریاست جمهوری جیمی کارتر به ویژه در زمینه روابط خارجی است.
وی دستاوردهای مهم زمان کارتر مانند پیمان کانال پاناما، عادی سازی روابط با چین، کمپ دیوید، بازسازی ناتوروند حقوق بشر را بسیار مهم ارزیابی می کند. برخی از مباحث کتاب از این قرار است: قدرت و سیاست، بیت المقدس و نه ژنو، حقوق بشر و نقش جهانی آمریکا، به سوی کمپ دیوید، سرنگونی شاه ایران، دکترین کارتر، جان گروگان ها و منافع ملی و درس ویتنام.
* شکست بزرگ؛ تولد و مرگ کمونیسم در قرن بیستم، زبیگینو برژیسکی، ترجمه: سیروس سعیدی، تهران 1369، نشر: اطلاعات
«شکست بزرگ» کتابی است درباره بحران نهایی کمونیسم. نگارنده پس از توصیف و تحلیل زوال تدریجی و احتضار فزاینده نظام و اصول کمونیسم به این نتیجه می رسد که انحطاط تاریخی برگشت ناپذیر کمونیسم موجب خواهد شد تا در قرن آینده، نظام و اصول کمونیسم به شدت با وضع جامعه بشری، منافات پیدا کند.
کمونیسم که تنها در صورت چشم پوشی از ماهیت حقیقی خویش ولو با حفظ برخی از برچسب های ظاهری، رونق می یابد، در آینده تا حد زیادی به عنوان خارق العاده ترین انحراف سیاسی و فکری قرن بیستم به یاد آورده خواهد شد.
* بینش استراتژیک؛ آمریکا و بحران قدرت جهانی، زبیگینو برژینسکی، ترجمه: علی بهفروز، 1392، انتشارات: صمدیه
کتاب «بینش استراتژیک آمریکا و بحران قدرت جهانی» ضربه ای بیدار کننده است در مورد بازتابی که شکست آمریکا در رابطه با حل بحران های داخلی خود – در صورتی که موفق به حل این مشکلات نشود – در سطح بین المللی به وجود خواهد آورد.
برژینسکی که فردی است واقع گرا و نه بدبین، کتابی عرضه کرده که همانند دیگر تالیفاتش محرک و به موقع است. تمام کسانی که نگران و در عین حال علاقه مند به آینده آمریکا هستند – چه در داخل و چه در سطح جهانی – لازم است این کتاب را بخوانند.
* پس از سقوط نظام مونیستی، زبیگینو برژینسکی، ترجمه: امیرحسن توکلی، 1392، انتشارات: سبزان
آگاهی از سیاست های راهبردی قدرت های بزرگ، می تواند در تصمیم گیری قدرت های منطقه ای تاثیرگذار و مثمر به ثمر واقع شود، به طوری که قدرت های کوچک تر می توانند با شناخت واقعی از جایگاه خود در صحنه بین المللی و اشراف کامل بر آن ضمن تاثیرگذاری بر آن معادلات، به دنبال کسب منافع ملی بیشتری برای مردم خود باشند.
البته این امر مشروط به آن است تا این سیاست ها را به درستی شناسایی کرده و حتی درستی آنها را بیازمایند؛ چرا که گاه اعلام سیاست های راهبردی از سوی قدرت های بزرگ، شاید خود «سیاستی برای قریب بیشتر دیگران» است. مطالعه و دقت در نقطه نظرات ژبیگنیو برژینسکی به عنوان یکی از دست اندرکاران و نظریه پردازان سیاست های ایالات متحده در دهه های اخیر، می تواند گره گشای معادلات و معماهای بسیاری در ذهن خوانندگان ایرانی باشد؛ چرا که ایرانیان آشنا به تاریخ معاصر هیچ وقت نقش و تاثیر برژینسکی را به عنوان مشاور امنیت ملی جیمی کارتر و در تحولات سه دهه اخیر کشورمان، هرگز فراموش نخواهد کرد.
برخی دیگر از آثار و تک نگاری های برژینسکی:* فرصت دوباره رؤسای جمهور و بحران ابرقدرتی آمریکا
* آمریکا و جهان: گفتگویی در باب آینده سیاست خارجی آمریکا
* تصفیه همیشگی، سیاست در توتالیتاریسم شوروی
* بلوک شوروی: اتحاد و منازعه
* میان دو عنصر: نقش آمریکا در عصر تکنوترونیک
* نقشه بازی: چهارچوبی ژئواستراتژیک برای راهبرد منازعه آمریکا – شوروی
* چگونه ایران را از دست دادیم؟
