متین پدرام
وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
یکی از کنشگران در حوزه ارائه خدمات گردشگری و مسافرتی که نقش عمده‌ای را در برنامه‌ریزی، ارائه تور و جابه‌جایی گردشگران بازی می‌کنند، دفاتر ارائه‌دهنده خدمات مسافرتی و جهانگردی هستند.
در بسیاری از کشورها مقرراتی برای تاسیس، مسوولیت‌ها و نظارت بر این دفاتر تصویب و اجرایی شده است. نظام حقوقی ایران نیز مقرراتی برای نحوه فعالیت و نظارت بر این دفاتر در نظر گرفته که در «آیین‌نامه نظارت بر تاسیس و فعالیت دفترهای خدمات مسافرتی، سیاحتی، جهانگردی و زیارتی» منعکس شده است. این نوشتار به اختصار به بررسی شرایط صدور مجوز برای این دفاتر پرداخته است.
مرجع تصویب آیین‌نامه نظارت
هیات وزیران در سال 1380 بنا به پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مستند به تبصره 6 ماده هفت اصلاحی قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی که اشعار می‌دارد «آیین‌نامه اجرایی این ماده و سایر آیین‌نامه‌هایی که به تبع آن باید اصلاح شوند ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این قانون به پیشنهاد وزارتخانه‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی و راه‌وترابری و دادگستری به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.» آیین‌نامه نظارت بر تاسیس و فعالیت دفترهای خدمات مسافرتی، سیاحتی، جهانگردی و زیارتی را تصویب کرد. این آیین‌نامه متشکل از 34 ماده است که مسوولیت‌هایی را برای دو وزارتخانه فرهنگ‌وارشاد اسلامی و راه‌وترابری (مسکن و شهرسازی کنونی) در نظر گرفته است.
دفاتر خدماتی موضوع این آیین‌نامه
در ماده یک آیین‌نامه یادشده، سه نوع دفتر خدماتی تعریف شده است که موضوع این آیین‌نامه قرار می‌گیرند:
الف- دفتر خدمات مسافرتی: این نوع دفاتر در زمینه تنظیم برنامه‌های مسافرتی، فروش بلیت، ذخیره مکان و هرگونه اقدام دیگر مربوط به خدمات ترابری مسافر به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم با رعایت قوانین و مقررات راه‌وترابری فعالیت می‌کنند.
ب- دفتر خدمات سیاحتی- جهانگردی: این دفاتر در زمینه اخذ روادید، تنظیم و انجام مسافرت گروهی داخلی و خارجی، ذخیره مکان و هرگونه خدمات ایرانگردی و جهانگردی با رعایت قوانین و مقررات ایرانگردی و جهانگردی فعالیت می‌کنند.
پ- دفتر خدمات زیارتی: این نوع دفاتر به فعالیت در زمینه ثبت‌نام، تنظیم و انجام مسافرت‌های زیارتی به داخل و خارج از کشور، ذخیره مکان و هرگونه خدمات زیارتی با رعایت قوانین و مقررات حج و زیارت می‌پردازند.
مرجع صدور مجوز دفاتر
براساس قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی، صدور یا تمدید هرگونه مجوز تأسیس و ایجاد دفاتر خدمات سیاحتی و زیارتی و تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی و نیز تعلیق یا لغو آن به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. اما با تصویب قانون تشکیل سازمان در سال 1382، این اختیار به رئیس سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری محول شده است. (کلیه وظایف و اختیارات وزیر و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور میراث فرهنگی و ایرانگردی و جهانگردی به رئیس سازمان منتقل می‌شود).
شرایط اشخاص حقیقی و حقوقی متقاضی صدور مجوز
بر اساس ماده 4 آیین‌نامه اخذ مجوز برای دفاتر ارائه‌دهنده خدمات مسافرتی، سیاحتی- جهانگردی و زیارتی از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی ممکن است. در بند الف این ماده، ضوابط کلی به شرح زیر درج شده است:
• ارائه محل مناسب برای دفترکار
• معرفی مدیر فنی
• ارائه نام و نشان دفتر
• سپردن تضمین (بر اساس ماده 10 آیین‌نامه، متقاضی مجوز باید تضمین معتبر معادل دست‌کم پنجاه میلیون ریال برای هر مجوز به مرجع صدور مجوز به‌عنوان حسن انجام کار و تضمین تعهد تسلیم کند. تبصره این ماده نیز تاکید می‌کند این مبلغ هر دو سال یک‌بار با توجه به شاخص تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی توسط مرجع صدور مجوز افزایش می‌یابد).
در بند ب ماده 4 دو شرط برای اشخاص حقوقی که می‌توانند مبادرت به اخذ مجوز کنند وجود دارد:
1- تابعیت ایران
2- ارتباط با موضوع فعالیت شخص حقوقی با فعالیت‌های موضوع آیین‌نامه.
باید اشاره شود که بر اساس تبصره ماده 4 صدور مجوز برای اتباع خارجی متقاضی تاسیس دفتر در ایران، صرفا در قالب اشخاص حقوقی پذیرفته می‌شود.
در بند پ ماده 4 نیز 9 شرط برای اشخاص حقیقی متقاضی دریافت مجوز دفاتر در نظر گرفته شده است: تابعیت ایران، متدین به دین اسلام یا ادیان دیگر به رسمیت شناخته‌شده در قانون اساسی، عدم اعتیاد به مواد مخدر بنا به تایید مراجع ذی‌صلاح، ارائه گواهی عدم سوء پیشینه کیفری، داشتن کارت پایان خدمت نظام وظیفه یا معافیت از آن برای متقاضیان مرد، داشتن حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی، نداشتن اشتغال دیگر که مانع فعالیت مورد نظر باشد، داشتن حداقل 25 سال سن، داشتن حداقل 3 سال سابقه کار مفید مرتبط با فعالیت مورد نظر و صلاحیت شغلی.
در «آیین‌نامه نظارت بر تاسیس و فعالیت دفترهای خدمات مسافرتی، سیاحتی، جهانگردی و زیارتی» ضوابطی درباره شرایط و لوازم صدور مجوز دفاتر خدمات مسافرتی، سیاحتی جهانگردی و زیارتی در نظر گرفته شده است. در نوشتار قبلی به شرایطی که شخص متقاضی باید داشته باشد اشاره شد؛ در این نوشتار تلاش شده است موادی از آیین‌نامه که مربوط به شرایط دیگر از جمله وضع فیزیکی دفاتر خدماتی است، پرداخته شود.
براساس ماده 14 آیین‌نامه پس از آنکه مرجع صدور مجوز شرایط متقاضی طبق بندهای «ب» و «پ» ماده 4 آیین‌نامه را احراز کرد، موافقت اولیه‌ای را برای تاسیس دفتر خدماتی صادر می‌کند. متقاضی از تاریخ صدور موافقت اولیه سه ماه فرصت دارد مکان، نام، نشان و مدیر فنی واجد شرایط را به مرجع صدور مجوز اعلام کند. در غیراین صورت موافقت اولیه منقضی خواهد شد.
بر اساس ماده 7 آیین‌نامه، متقاضیان تاسیس دفتر باید محلی را تعیین کنند که دارای شرایط زیر باشد:
الف- مساحت دفتر باید 40 الی 70 مترمربع باشد. این امر بستگی به میزان تقاضا و موقعیت دفتر دارد که توسط مرجع صدور مجوز تعیین می‌شود.
ب- دفتر خدماتی باید کاربری تجاری یا اداری داشته باشد.
ج- ارائه مدرک معتبر رسمی دال بر اینکه تصرف متقاضی مشروع و قانونی است؛ به عبارت دیگر، مشخص شود تصرف متقاضی مالکانه یا استیجاری است.
بر اساس ماده 16 آیین‌نامه، تغییر محل بدون اخذ موافقت مرجع صادرکننده مجوز ممنوع است و متخلف حسب مورد به تعطیلی دفتر جدید و تعلیق مجوز تا اخذ موافقت مرجع صادرکننده مجوز محکوم می‌شود.
بر اساس ماده 13 آیین‌نامه، متقاضی باید نام دفتر و نشان آن را به مرجع صدور مجوز ارائه دهد. تغییر نام و نشان دفتر نیز بدون اخذ تاییدیه از مرجع صدور مجوز ممنوع است. طبق تبصره ماده 13 آیین‌نامه، نام و نشان باید مفهومی متناسب بافعالیت دفتر داشته باشد و از نام‌های غیرفارسی یا غیرمتعارف استفاده نشود. به نظر می‌رسد متناسب بودن نام و نشان با فعالیت دفتر را مرجع صدور مجوز با توجه به عرف کسب‌وکار مشخص می‌کند.
براساس ماده 8 آیین‌نامه، متقاضی صدور مجوز باید یک نفر را به عنوان مدیر فنی به مراجع مربوطه حسب مورد معرفی کند. طبق مواد 8 و 9 آیین‌نامه فردی که به عنوان مدیر فنی انتخاب می‌شود باید علاوه بر احراز شرایط بند پ ماده 4 آیین‌نامه (تابعیت ایران، متدین به دین اسلام یا ادیان دیگر به رسمیت شناخته‌شده در قانون اساسی، عدم اعتیاد به مواد مخدر بنا به تایید مراجع ذی‌صلاح، ارائه گواهی عدم سوء پیشینه کیفری، داشتن کارت پایان خدمت نظام وظیفه یا معافیت از آن برای متقاضیان مرد، داشتن حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی، نداشتن اشتغال دیگر که مانع فعالیت مورد نظر باشد، داشتن حداقل 25 سال سن، داشتن حداقل 3 سال سابقه کار مفید مرتبط با فعالیت مورد نظر و صلاحیت شغلی)، شرایط زیر را نیز داشته باشد:
الف-آشنایی کامل به یکی از زبان‌های خارجی ترجیحا انگلیسی و درباره متقاضیان دفاتر خدمات زیارتی ترجیحا عربی.
ب- ارائه گواهینامه فارغ‌التحصیلی از آموزشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و مدارس حرفه‌ای خدمات مسافرتی و سیاحتی- جهانگردی یا مراکز آموزشی وزارتخانه‌های مرتبط.
ج- مدیر فنی باید به صورت تمام‌وقت در یک دفتر خدماتی مشغول به کار باشد و نمی‌تواند همزمان در دو یا چند دفتر مشغول به فعالیت شود.
تبصره ماده 8 آیین‌نامه، فعالیت اتباع خارجی به عنوان مدیر فنی را مجاز دانسته مشروط بر اینکه پروانه معتبر اشتغال داشته باشند و صلاحیت فنی آنها به تایید مرجع ذی‌صلاح برسد. لازم به یادآوری است طبق ماده 9 آیین‌نامه، فعالیت دارنده مجوز یا مدیرعامل شخص حقوقی متقاضی مجوز به عنوان مدیر فنی در همان مجموعه منعی ندارد، مشروط بر اینکه صلاحیت یادشده در ماده 8 را دارا باشند.
منبع : روزنامه دنیای اقتصاد
