کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال‌های اخیر و پس از بحران در قیمت نفت که عمدتا ناشی از رکود اقتصاد یا کاهش فعالیت‌های اقتصادی در بسیاری از اقتصادهای مهم دنیا بود، به سمت سایر صنایع که بتواند تا حدودی آسیب‌پذیری آنها را کاهش دهد، حرکت کردند. البته برخی از این کشورها چنین اقداماتی را پیش از افت شدید قیمت نفت آغاز کرده بودند. یکی از مهمترین این صنایع را می‌توان صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن از جمله صنایع اقامتی و هتلداری دانست.
بهبود وضعیت زیرساخت‌ها، افزایش سرمایه‌گذاری در صنایع گردشگری و نقش فعال دولت‌ها برای رشد این بخش، از جمله اقداماتی بوده که در دستور کار این کشورها قرار گرفته است تا بتوانند از مزایای درآمدی این بخش‌ها به بهترین نحو استفاده کنند. بسیاری از کارشناسان چشم‌انداز صنعت اقامت در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را بسیار مثبت ارزیابی می‌کنند.
دورنمای گردشگری در حاشیه خلیج‌فارس
هلن مارانو، مشاور ارشد شورای جهانی سفر و گردشگری معتقد است بخش سفر و گردشگری به سرعت به رشد خود ادامه خواهد داد و کشورهای خاورمیانه و حاشیه خلیج‌فارس نیز از مزایای مثبت اقتصادی آن بهره‌مند خواهند شد. وی می‌گوید: «براساس پیش‌بینی‌هایی که برای 10 سال آینده صورت گرفته است، انتظار می‌رود خاورمیانه در کنار آسیا به یکی از مناطق پیشرو در رشد سفر و گردشگری جهانی در سال‌های آینده تبدیل شود.» به گفته مارانو، مشارکت کلی بخش سفر و گردشگری در اقتصاد جهانی در سال 2015 به حدود 2/ 7 تریلیون دلار و 284 میلیون شغل می‌رسد که حدودا 8/ 9 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص می‌دهد و 5/ 9 درصد مشاغل را نیز در بر می‌گیرد. همچنین این مشاور ارشد صنعت سفر برآورد می‌کند مشارکت این بخش در تولید ناخالص داخلی در سال 2016 با رشدی 5/ 3درصدی روبه‌رو باشد و تا سال 2026 هر ساله حدود 4درصد رشد کند.
مهمترین چالش‌های صنعت اقامت
طبق آماری که از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری منتشر شده است، مخارج دولتی در بخش سفر و گردشگری در خاورمیانه در سال 2016 حدود 6/ 2 درصد رشد کرده و گمان می‌رود طی 10 سال آینده نیز هر سال 5/ 3 درصد رشد کند. سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در این بخش نیز در سال 2016 حدود 2/ 5درصد افزایش یافته و احتمالا تا سال 2026 نیز هر سال 4/ 5 درصد رشد می‌کند. درحالی‌که این سطوح رشد کمی بالاتر از میانگین جهانی هستند، داده‌ها حاکی از آن هستند که این سطوح سرمایه‌گذاری حداقل مقدار مورد نیاز هستند تا گردشگری در این کشورها به‌طور پایدار رشد و ثبات آنها در اقتصادهای وابسته به نفت را تضمین کند. علاوه‌بر این، در سال گذشته دغدغه‌هایی در مورد رویدادهای تروریستی و موارد امنیتی ایجاد شد و این امر موجب شد بخش سفر و گردشگری نیز در بسیاری از کشورها تحت‌الشعاع این مسائل قرار بگیرد که می‌تواند برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز که در خاورمیانه واقع شده‌اند، تهدیدی باشد. از سوی دیگر فرصت‌هایی برای بخش گردشگری نیز در این منطقه وجود دارد. همان‌طور که گفته شد در پی نوسانات قیمت نفت دولت‌های این منطقه در جست‌وجوی تنوع بخشیدن به اقتصادهای خود هستند و در این راستا بخش سفر و گردشگری می‌تواند جزئی از استراتژی آنها باشد.
علاوه‌بر مطالب فوق، کاهش نرخ ارزهایی نظیر پوند، یورو و روبل در برابر دلار آمریکا نیز بر فعالیت‌های گردشگری کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در سال 2016 تا حدودی اثر گذاشت و این در حالی بود که اغلب کشورهای این منطقه به دلار آمریکا میخکوب شده بودند و ارزش ثابتی در برابر دلار داشتند. افزایش تعداد مراکز اقامتی در سال‌های اخیر در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به رقابت در میان کشورهای این منطقه به‌خصوص بین دبی و دوحه دامن زده است. در مجموع، توسعه هتل‌ها برای این کشورها نیازمند تعداد زیادی از پرسنل بامهارت است و استخدام افراد درست و مناسب در چنین تعدادی به یک چالش برای این کشورها تبدیل شده. در همین حال، چالش دیگری نیز وجود دارد و آن این است که پس و پیش از برگزاری یک رویداد کلان، گردشگران ورودی به آن سبب کاهش می‌یابند و در نتیجه ممکن است ساخت چنین مراکز اقامتی با امکاناتی خاص در برخی موارد چندان مقرون به صرفه نباشد.
عوامل رشد
صنعت اقامت در امارات متحده عربی و قطر با پیش‌بینی ورود شمار زیادی از گردشگران بین‌المللی به رویدادهای بزرگی که در این دو کشور برگزار می‌شود، در حال رشد است. از جمله این رویدادهای بزرگ می‌توان به برگزاری نمایشگاه جهانی اکسپو در سال 2020 در دبی و برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال در سال 2022 در قطر اشاره کرد. دبی امروزه یکی از مهمترین و محبوب‌ترین شهرها برای برگزاری رویدادها و ملاقات‌ها محسوب می‌شود. با توجه به چنین فرصت‌هایی، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در حال شکل دادن مراکز بزرگی برای میزبانی رویدادهای مختلف هستند و قصد دارند بیش از پیش میزبانی نشست‌های مهم بین‌المللی را در دست بگیرند. عربستان سعودی نیز بزرگ‌ترین بازار اقامتی را به خود اختصاص داده و مرکز گردشگری مذهبی در بین کشورهای این منطقه به شمار می‌رود که به شدت در حال توسعه مراکز مربوط به این صنعت به‌خصوص در شهرهای مکه و مدینه است. از آنجا که بخش گردشگری به عنوان یکی از زمینه‌های تنوع‌بخش درآمد و خلق شغل در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس ارزیابی می‌شود، دولت‌ها استراتژی‌های بلندمدتی برای توسعه این بخش و ایجاد زیرساخت‌ها تهیه کرده‌اند که سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه را تشویق و سرمایه‌گذاری‌های خارجی گسترده را نیز به این مناطق جذب می‌کند. در این میان، دبی احتمالا تا سال 2020 شاهد تقریبا 57 هزار اتاق هتل و آپارتمان‌های خدماتی خواهد بود. علاوه‌بر چنین ظرفیت گسترده‌ای انتظار می‌رود فعالیت بخش اقامتی در این کشورها به‌شدت افزایش یابد.
تداوم سیاست‌های تسهیل ویزا نیز یکی دیگر از مواردی است که گردشگران را به کشورهای این منطقه جلب کرده و این امر در کنار ظرفیت خوب فرودگاه‌ها و زیرساخت‌های ارتباطی، عاملی مهم برای تشویق افزایش ظرفیت هتل‌ها فراهم می‌کند.
چشم‌انداز بازار اقامت
طبق گزارش شرکت سرمایه‌گذاری «الپن کاپیتال»، پیش‌بینی می‌شود اندازه بازار بخش‌های اقامتی در این کشورها سالانه با رشد 6/ 7 درصدی روبه‌رو شود و حجم درآمدهای صنعت اقامتی در سال 2020 به 7/ 36 میلیارد دلار آمریکا برسد. به‌رغم برخی مشکلاتی که برای بازار اقامت این منطقه در سال 2016 به وجود آمد، پیش‌بینی‌ها مبنی بر این است که احتمالا در بلندمدت وضعیت این‌گونه صنایع بهبود یابد و هتل‌ها و آپارتمان‌های خدماتی در کنار افزایش ورود گردشگران به رویدادهای کلان و تلاش‌های روزافزون دولتی در خصوص توسعه گردشگری بیشتر شوند. علاوه‌بر این انتظار می‌رود در طول سال‌های آینده، بازارهای اقامتی در کشورهای امارات و قطر حتی رشد سالانه بیش از 10 درصدی در زمینه رشد درآمدهای بخش اقامت را تجربه کنند. بحرین نیز احتمالا رشد متوسطی (در قیاس با میانگین کشورهای این منطقه) در این‌خصوص تجربه خواهد کرد. سایر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز رشدی در حدود 5 تا 6 درصد را تجربه می‌کنند. سهم عربستان سعودی نیز در بازار اقامتی این منطقه تا سال 2020 احتمالا حدود 4 درصد کاهش یافته و به حدود 63 درصد می‌رسد. این در حالی است که امارات متحده‌عربی با افزایش 4 درصدی، حدود 27 درصد از بازار اقامتی منطقه را در اختیار خواهد داشت و در رده دوم قرار می‌گیرد. در رتبه‌های بعدی نیز کشورهای قطر، عمان، بحرین و کویت قرار خواهند گرفت.
