دستیار رئیس‌جمهوری در امور شهروندی: اعتراض‌ها به اجرای طرح جمع‌آوری کودکان را در جلسه چهارشنبه هیأت دولت اعلام می‌کنم. قائم‌مقام معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری: ما تأکید کرده بودیم که به زور کودکان را با خود نبرند، اگر کودکی فرار کرد، تعقیبش نکنند.
به گزارش ، شهروند نوشت: دستگیری یا جذب؟ این عنوان نشستی بود که روز گذشته برای بررسی طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان برگزار شد؛ طرحی که حالا دوهفته‌ای از زمان اجرایش می‌گذرد و انتقادهای زیادی را به همراه داشته است.
مجری، فرمانداری است و بهزیستی و شهرداری و وزارت امور خارجه و... ازجمله ١١ دستگاهی‌اند که دستور فرمانداری تهران را اجرا کردند. انگشت اتهام اما زمانی به سمت اجراکنندگان و تصمیم‌گیرندگان این طرح نشانه رفت که کودکان کار و خیابان، ایرانی و غیرایرانی، بدون هیچ ضابطه‌ای، (به گفته فرماندار تهران) جمع و به سه مرکز یاسر، شهداء و بعثت بهزیستی شهر تهران منتقل شدند. مراکزی که ویژه نگهداری از کودکان کار و خیابان است. نحوه جمع‌آوری این کودکان، استفاده از واژه جمع‌آوری، انتقال آنها به مراکز بهزیستی و تهدید به رد مرز کودکان افغان که گروه بزرگی از آنها مدارک هویتی داشتند و به اسم غیرمجاز، به اردوگاه عسگرآباد ورامین منتقل شده بودند. در هفته گذشته، موضوع صحبت بسیاری از فعالان حوزه کودک بود.
دیروز هم تعدادی از این فعالان در نشستی برای بررسی همین طرح، در سالن کنفرانس مجموعه تئاترشهر گرد هم آمدند. مهناز افشار، سخنگوی پویش بدسرپرست تنهاتر است، شهیندخت مولاوردی، دستیار رئیس‌جمهوری در امور شهروندی، لیلا ارشد، رئیس موسسه زنان سرزمین خورشید، فاطمه قاسم‌زاده، رئیس هیأت‌مدیره شبکه یاری کودکان، مونیکا نادی، مشاور حقوقی پویش بدسرپرست تنهاتر است، زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر تهران، فاطمه اشرفی، مدیر انجمن حامی و مظفر الوندی، دبیر مرجع ملی کودک وزارت دادگستری و حسن غلامی، قائم‌مقام معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران از سخنران‌های این نشست بودند. نکته قابل تأمل در این نشست اما حضور مخالفان اجرای این طرح بود و بهزیستی به‌عنوان یکی از موافقان، دعوت برگزارکنندگان این نشست را نپذیرفته بود. همین هم شد تا سخنران‌ها تنها به تکرار مواضع خود نسبت به اجرای طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان بپردازند و خواستار توقف اجرای آن شوند.
هزینه اجرای این طرح‌ها از کجا تأمین می‌شود؟
لیلی ارشد، مدیرموسسه زنان سرزمین خورشید، یکی از همین سخنران‌ها بود. او آمارهایی از اجرای طرح‌های مشابه از سال ٨٤ تاکنون را ارایه داد و این سوال را مطرح کرد که اجرای این طرح‌ها چقدر نتیجه داشته است؟ «هرکدام از این طرح‌ها، برای چندمین‌بار است که اجرا می‌شوند اما هیچ نتیجه‌ای نداشته‌اند و کودکان همچنان درخیابان هستند. موضوع مربوط به امروز و دیروز نیست، این همه‌سال از اجرای این طرح‌ها می‌گذرد اما ما نمی‌دانیم هزینه اجرای آنها از کجا می‌آید؟ اگر کودکان در این طرح‌ها درست ساماندهی می‌شوند، چرا باز هم همان طرح‌ها تکرار می‌شوند؟ حق ماست که بدانیم این پول‌ها به کجا رفته است.»
شهرداری اعتقادی به اجرای طرح جمع‌آوری کودکان ندارد
حسن غلامی، قائم‌مقام معاون سازمان خدمات اجتماعی شهرداری سخنران دیگر بود. او همان ابتدای صحبت، تأکید کرد که شهرداری اعتقادی به اجرای این طرح‌ها ندارد: «من و همکارانم در حوزه خدمات شهرداری، اعتقادی به اجرای این طرح‌ها نداریم، اما زمانی که به ما می‌گویند باید اجرا شود، چاره‌ای جز اجرا نداریم. نه شهرداری موافق است نه حتی بهزیستی. این تصمیم را فرماندار تهران گرفته است و از ما خواسته تا ٥نفر از کارشناسان‌مان این طرح را همراهی کنند.» او ادامه داد: «فرمانداری گفته در قالب فوریت‌های اجتماعی باید این طرح اجرا شود، ما پافشاری کردیم که حتما باید مددکاران سازمان بهزیستی هم در اجرای طرح حضور داشته باشند. مددکارانی که شهرداری دارد برای افراد بزرگسال است نه کودکان. همین هم شد تا بهزیستی هم وارد کار شد، اما با این‌همه به همکاران خودم گفتم که تنها کودکانی را با خود همراه کنند که تمایل به همراهی دارند، یعنی اگر کودکی واقعا نخواست بیاید، دنبالش نروند. اگر فرار کرد، تعقیبش نکنند. حتی اگر فرماندار دستور جمع‌آوری داده باشد. ما می‌خواستیم بار این طرح را کم کنیم. این کودکان را به سه مرکز بهزیستی منتقل کردند، اما این‌که برای این کودکان در آن مراکز چه اتفاقی افتاد، دیگر به ما ارتباطی ندارد.» مجری نشست از او پرسید که در جریان اجرای این طرح، چه تعداد کودک دستگیر شده‌اند که او اظهار بی‌اطلاعی کرد. در ادامه هم او را مورد سوال قرار دادند که اگر اختیار اجرای این طرح را داشت، باز هم با این روش آن را اجرا می‌کرد که غلامی تأکید کرد: «من خودم این روش را انتخاب نمی‌کردم.»
٣٠ بار است طرح جمع‌آوری کودکان اجرا می‌شود
«برای انسان نمی‌شود از واژه جمع‌آوری استفاده کرد.» این نخستین انتقاد فاطمه قاسم‌زاده، رئیس هیأت‌مدیره شبکه یاری در این نشست بود: «ما درحال حاضر درگیر سوءتفاهم در بکارگیری الفاظ شده‌ایم. می‌گویند جمع‌آوری، می‌گویند ساماندهی اما همه اینها بازی با واژه‌هاست. نه ساماندهی معنی جذب می‌دهد و نه جمع‌آوری. دستگیرکردن کودکان در خیابان‌ها، به معنی جذب و ساماندهی نیست.» به گفته قاسم‌زاده «چهار‌سال است که آیین‌نامه‌های بهزیستی با وجود اصلاحیه، در وزارت کار خاک می‌خورد، در هیچ‌کدام از این آیین‌نامه‌ها توصیه نشده که کودکان کار و خیابان جمع‌آوری شوند: «خیلی ناراحت‌کننده است که سازمان‌هایی که موافق اجرای این طرح هستند، از آن تحت عنوان ساماندهی استفاده می‌کنند. این کودکان با این روش ساماندهی نمی‌شوند.»
او ادامه داد: «به ما می‌گویند چه کار کنیم؟ می‌گویند کار کودکان آسیب است؛ غافل از این‌که کار کودکان آسیب نیست، یک معضل است. تا به حال ٣٠بار این طرح‌های جمع‌آوری کودکان اجرا شده، اما هیچ فایده‌ای نداشته است. سوال ما اینجاست که چرا این طرح‌ها این‌قدر تکرار می‌شود؛ درحالی‌که این پول‌ها می‌توانست برای کاهش مشکلات خود کودکان به کار آید. نگاه مقطعی برای حل کار کودکان اصلا کاربرد ندارد. باید برای این مسأله، برنامه بلندمدت و کوتاه‌مدت داشت. مشکل ما با نگاه سازمان‌ها به مسأله کار کودکان است.» قاسم‌زاده کار این کودکان در خیابان را قابل قبول‌تر از کار کودکان در مراکز بازیافت شهرداری عنوان کرد: «کار کودکان در مراکز بازیافت شهرداری، یکی از بدترین اشکال کار کودک است. اگر می‌خواهیم مسأله را حل کنیم، کار کودکان در این مراکز را منع کنیم.» به گفته او «در شهر تهران، ٢٢مرکز دپوی پسماند وجود دارد که از سوی پیمانکاران شهرداری اداره می‌شود. شهرداری می‌گوید کار اینها تخلف است، می‌گویند خود «ان‌جی‌او»ها بروند و برخورد کنند. اما «ان‌جی‌او»ها اهرم قدرت ندارند. شهرداری خودش این پیمانکاران را به کار گرفته، خودش هم باید آنها را زیر نظر بگیرد.»
کودکان دستگیر می‌شوند نه جذب و ساماندهی
در ادامه این نشست، مجری، مونیکا نادی، مشاور حقوقی پویش بدسرپرست تنهاتر است را خطاب قرار داد و از او پرسید: «آیا واژه جمع‌آوری برای این کودکان درست است؟» که او پاسخ داد: «از نظر من به‌عنوان یک حقوقدان، اتفاقی که برای این کودکان در خیابان رخ داده، نه جذب است و نه شناسایی. این کودکان دستگیر و بعد در محلی مانند زندان نگهداری می‌شوند. آنها اجازه آزادی ندارند، حتی می‌گویند از خانواده این کودکان بعد از سه‌بار دستگیری، سلب صلاحیت برای نگهداری می‌شود. مگر چنین چیزی ممکن است؟ مگر می‌شود با یک مصوبه یا آیین‌نامه، قانون مدنی را دور زد؟» در همین‌جا بود که مجری نشست، از مسئولان بهزیستی که حاضر به حضور در این جلسه نشدند، انتقاد کرد.
به منشأ تولید کودک خیابانی توجهی نکرده‌ایم
مظفر الوندی، دبیر مرجع ملی کودک وزارت دادگستری هم در بحث شرکت کرد و گفت اقدامی که صورت گرفته، حتی از دستگیری هم فراتر بوده است: «در بعضی مواقع، تعقیب و گریز برای دستگیری این کودکان هم صورت گرفته است. ما چه توجیه قانونی برای این کار داریم؟ متاسفانه ما علاقه داریم که همه کارهایمان آزمون و خطا باشد. ما به منشأ تولید کودک خیابانی توجهی نکره‌ایم. این‌طور نیست که یک کودک خودش دوست داشته باشد ١٠، ١٢ساعت در خیابان کار کند.» به گفته او، رویکردی که در ارتباط با این کودکان وجود دارد، رویکرد درستی نیست: «ما در ابتدای دولت یازدهم به وزیر رفاه گفتیم که آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی را اجرا کند. رویکرد این آیین‌نامه مددکارانه است نه دستگیری. ما اول باید ببینیم چه برنامه‌ای برای این کودکان داریم. استان‌های دیگر خیلی بهتر از تهران در این زمینه توانسته‌اند ورود پیدا کنند. ما باید تمام انرژی‌مان را به سمت محله‌های آسیب‌دیده ببریم.» او ادامه داد: «ما می‌گوییم مشکل ما افغانستانی‌هاست، اما در بعضی از استان‌ها تعداد پاکستانی‌ها از افغانستانی‌ها بیشتر بود. آنها که دیگر کشورشان مشکلات افغانستان را ندارد. چرا آن را پیگیری نمی‌کنیم؟ متاسفانه موضوع کودک را به سمت آسیب‌های اجتماعی برده‌اند و از هیچ نهادی هم نظر نخواستند.»
راه‌حل موجود برای رفع معضل کودکان، گفتوگوست
زهرا نژادبهرام، یکی از اعضای شورای شهر تهران، هم از دیگر سخنران‌ها بود. سخنرانی که با انتقاد حاضران مواجه شد. او گفت: «زمانی که از عملیات دستگیری استفاده می‌شود، واژه‌های قرارگاه و... هم به میان می‌آید، باید توجه داشت که چه بخش از این کودکان نگرانی ایجاد کرده است. تا جایی که من بررسی کردم، مسأله آسیب‌های اجتماعی بوده است، چون این موضوع همراه با اضطرار بود، منجر به اتفاقاتی شد که در سطح خیابان‌ها رخ داد. اما آیا مسأله ما خود خیابان‌ها بود؟ آسیب‌های اجتماعی بود؟ باید بررسی شود که اشکال کار کجاست. دیدگاه مسئولی که در شهرداری است، این است که این شیوه را نمی‌پذیرند و باید طرح‌ها با رویکرد بهتری انجام شود. نکته اینجاست که به دیدگاه‌های بهزیستی و شهرداری بی‌توجهی شده است، مسأله، کودک نبوده.
قرار بود این کودکان جمع شوند و به خانواده‌ها تحویل داده شوند و بگویند اینها دیگر در خیابان نیستند؟» به گفته او، در شورای اجتماعی کشور مصوبه‌ای درباره ساماندهی کودکان وجود داشت که خروجی آن منجر به شرایط فعلی شد: «نکته‌ای که در اجرای این طرح وجود دارد این است که وقتی این کودک را به خانواده می‌دهیم، آیا آنها توانایی مراقبت از این کودکان را دارند؟ به جز مددکار کسی نمی‌تواند تعیین کند این کودک بدسرپرست است یا نیست.
سوال اینجاست که چه منبع کمکی از سوی آن ستاد یا قرارگاه در اختیار خانواده قرار می‌گیرد. سوال دیگر این است که آیا مددکار ارتباط لازم را با خانواده دارد؟ متاسفانه بعد از دستگیری کودک، هیچ اقدامی برای این کودکان انجام نمی‌شود. ما هیچ کاری با این کودکان نداریم. وقتی دراین‌باره از مسئولان سوال کردم، گفتند که ما یک مبلغی را به‌عنوان کمک‌هزینه به خانواده‌ها می‌دهیم.» او بر این نظر است که باید با سازمان‌های اجرا‌کننده این طرح، به گفت‌وگو نشست: «راه‌حل موجود برای رفع معضل کودکان گفتوگوست.» همین صحبت‌ها اما با انتقاد فراوان حاضران در این نشست همراه شد که نژادبهرام تأکید کرد: «مسئول توقف طرح، شهرداری و شورای شهر نیست.» حاضران در این نشست که از فعالان اجتماعی بودند، از این عضو شورای شهر تهران، خواستند که درباره فقر این کودکان صحبت کند و این مسأله را مورد توجه داشته باشد که برای قشنگ‌شدن چهره شهر، نباید این کودکان را جمع‌آوری کرد.
نگاه امنیتی و فیزیکی به یک مسأله اجتماعی حاکم شد
فاطمه اشرفی، مدیرعامل انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده (حامی) هم درباره نحوه اجرای این طرح، به‌ویژه برای کودکان افغانستانی صحبت‌هایی کرد: «متاسفانه در روند اجرای این طرح، با یک بی‌تدبیری و بی‌سلیقگی، کودکان افغانستانی را جدا می‌کنند و به اردوگاه می‌فرستند. ما در حد بضاعت خودمان موضوع را پیگیری کردیم. به‌هرحال ایران، کنوانسیون حقوق کودک را پذیرفته و این بچه‌ها محفوظیت بین‌المللی دارند. بعد از پیگیری‌های ما بچه‌هایی که در این طرح جمع‌آوری شده بودند، تحویل خانواده داده شدند.» او بر این موضوع تأکید کرد که طی اجرای این طرح، هیچ کودک افغانستانی رد مرز نشده است: «هفت‌یا هشت نفر از این کودکان هیچ خانواده‌ای نداشتند که وضع آنها درحال پیگیری است.»
او از نحوه انتقال این کودکان به مراکز بهزیستی و اردوگاه انتقاد کرد: «دیروز در جلسه‌ای که در شورای شهر برگزار شد، بهزیستی اعلام کرد که این کودکان با وسایل استاندارد منتقل شده‌اند، درصورتی که آنها با ون درحالی‌که سربازی هم آنها را همراهی می‌کرده، منتقل شده‌اند. این اقدام نقض قوانین حقوق بشر و حقوق کودکان است. متاسفانه این طرح بدون در نظر گرفتن و بررسی زیرساخت‌ها اجرا شده است.» او یکی از چالش‌های اجرای این طرح را نگاه فیزیکی و امنیتی به یک مسأله اجتماعی دانست: «جنس کار اجتماعی است، اما فاقد مطالعات اجتماعی بود. نیروهایی که برای اجرای این طرح به کار گرفته شدند، از جنس همان نیروهایی بودند که برای رفع سد معبر شهرداری استفاده می‌شود. طرح فاقد هدف و برنامه درازمدت است. با مراکز علمی و تحقیقاتی فعال در حوزه کودکان هیچ مشورتی نشده است. ظرفیت این مراکز ٣٠٠ یا ٤٠٠ نفر است، اما روزانه ٣٠٠، ٤٠٠ نفر جمع‌آوری می‌شوند. کودکان خارجی مورد تبعیض و خشونت‌های فیزیکی و روانی قرار گرفته‌اند. از همه اینها نگران‌کننده‌تر در این طرح این است که زمان اجرای آن در آستانه فصل بازگشایی مدارس بود.»
وعده مولاوردی برای اعلام انتقادها به اجرای طرح جمع‌آوری کودکان در جلسه هیأت دولت
شهیندخت مولاوردی، دستیار رئیس‌جمهوری در امور شهروندی هم آخرین سخنران این نشست بود. او هم انتقادات خودش را مطرح کرد: «بهزیستی ادعا می‌کند، تنها سازمانی است که در اجرای این طرح، وظایفش را به‌خوبی انجام داده است. اعلام شده یک بسته حمایتی با همکاری بهزیستی، استانداری، فرمانداری و وزارت امور خارجه در حال تدوین است، اما هنوز نمی‌دانیم این آیین‌نامه‌ها برای اجرا، به چند‌سال زمان احتیاج دارند. از مردادماه می‌گویند توسعه سمن‌ها را شروع کرده‌اند تا نقش سمن‌ها در این حوزه‌ها پررنگ‌تر شود، اما ناگهان متوجه می‌شویم که قرارگاه فوریت‌های اجتماعی تشکیل شده و چنین طرح‌هایی اجرا می‌شود.» با همه اینها او این وعده را داد که تصویب آیین‌نامه‌های حمایت‌های اجتماعی در بهزیستی را پیگیری می‌کند: «اگر این آیین‌نامه اصلاحیه یا پیش‌نویسی دارد، تصویب آن را هم پیگیری می‌کنم. در جلسه اخیر هیأت دولت، یک نامه‌ای با سه امضای من، خانم ابتکار و خانم جنیدی به مجلس فرستادیم و خواستار تصویب لایحه حمایت از کودکان شدیم.» مولاوردی این وعده را هم داد تا اعتراض و انتقادها به اجرای طرح جمع‌آوری کودکان کار و خیابان را به گوش مسئولان اجرا‌کننده برساند: «حتما پیگیر اخبار هستم و خودم تمام این مسائل را در جلسه روز چهارشنبه هیأت دولت مطرح می‌کنم.»
