خدای متعال فرمود:
"آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ"(1)
یعنی: پیامبر به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده ایمان دارد و همه مؤمنان (نیز) به خدا و فرشتگان و کتابها (ی آسمانی) و فرستادگانش ایمان دارند (و میگویند:) ما میان هیچ یک از پیامبران او فرق نمیگذاریم (و به همگی ایمان داریم) و گفتند: ما (ندای حقّ را) شنیدیم و اطاعت کردیم، پروردگارا! آمرزش تو را (خواهانیم) و بازگشت (ما) به سوی توست.
آیه شریفه، در مقام بیان تفاوت مرتبت میان رسولان و پیامبران الهی نیست.
البته ظرفیت وجودی انبیاء و شرافت شان نسبت به یکدیگر متفاوت است و در این میان مقام شامخ رسول خدا(ص) ممتاز می باشد که این بحث در جای خود بررسی شده است.
و اما این که آیه به اعتراف گروهی بر عدم تفاوت میان پیامبران اشاره می کند، سخن مومنان است که در ایمان به خدا و پذیرش برنامه های هدایت و وحی و تبلیغ میان پیامبران فرقی قایل نمی شوند.
ابتدای آیه شریفه به ایمان و اعتراف پیامبر(ص) به آنچه از طرف خدای متعال بر او نازل شده اشاره می کند و سپس سخن مومنان است به این که اگر انسان ایمان به خدای متعال داشته باشد، از این رو میان انبیاء الهی در کیفیت هدایت و برنامه های سعادت فرقی نمی گذارد، زیرا می داند همه آنها فرستادگان حق اند و از جانب خود سخنی نمی گویند.
مومنان مثل کافران نیستند که خدای متعال در توصیف شان بیان کرد:
"إِنَّ الَّذینَ یَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ یُریدُونَ أَنْ یُفَرِّقُوا بَیْنَ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ یَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَ نَکْفُرُ بِبَعْضٍ ..." (2)
کسانی که خدا و پیامبرانش را انکار می کنند و می خواهند میان خدا و پیامبرانش تبعیض قائل شوند، و می گویند: به بعضی ایمان می آوریم، و بعضی را انکار می کنیم و میخواهند در میان این دو، راهی برای خود انتخاب کنند.
در هر حال آیه شریفه در عین حالی که به شان نزولی اشاره دارد، در مقام بیان تساوی در مراتب یا سعه وجودی همه انبیاء با هم نیست.
در عین حال مناسب است بیانی کوتاه از بعضی از تفاسیر در باره شان نزول این آیه نقل شود.
1. پس از آن که خداوند وجوب نماز و زکات و احکام شرعیه و سرگذشت پیامبران را بیان کرد سوره را به بیان عظمت خدا و تصدیق پیامبر(ص) خاتمه می دهد.
"آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ" محمد(ص) آن چه را از طرف پروردگارش در این سوره و غیر این سوره فرود آمده است، باور دارد.
"وَ الْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ" و تمام افراد مؤمنین خدا را باور دارند به این که ذات خدا و صفات او را اثبات کرده شبیه را از او نفی کرده و از هر چیزی که سزاوار خدا نیست پاکش می دانند.
"وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ" و به فرشتگان و این که آن ها معصوم و پاکیزه اند و به قرآن و هر کتابی که از طرف خدا نازل شده و به تمام پیامبران به عنوان حق و راست (ایمان دارند) "لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ" مؤمنین می گویند ما فرقی میان پیامبران نگذاشته همه را باور داریم و مانند یهود و نصاری نیستیم که برخی را قبول داشته و بعض دیگر را منکر باشیم.(3)
2. این جمله(آیه) شریفه تا آخر آیه از خصوصیّات و صفات مؤمنین است، و گویی که جدایی نگذاشتن در میان رسل، صفتی است از صفات باطنی آن ها، یعنی همه مؤمنین ایمان دارند به کتب إلهی و رسولان او، در حالی که در باطن و از قلب معتقد و گویا هستند که فرق نمی گذاریم میان رسولان
آری، شخصی که مؤمن به خداوند متعال است، همه انبیاء و رسولان الهی را وابسته به خداوند متعال و از جانب او می داند، و در این جهت تعصّبی از خود در باره بعضی از آنان نشان نداده، و نسبت به بعضی دیگر اهانت و کم اعتنایی نخواهد داشت، زیرا رسول خدا خود استقلالی نداشته، و تجلیل او به دلیل توجّه و تعظیم پروردگار متعال است.(4)
البته در آیه 253 بقره به تفاوت مقامی آنها اشاره کرده است:
تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللَّهُ وَ رَفَعَ بَعْضَهُمْ دَرَجاتٍ وَ آتَیْنا عیسَی ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّناتِ وَ أَیَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ
بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آنها، خدا با او سخن میگفت و بعضی را درجاتی برتر داد و به عیسی بن مریم، نشانههای روشن دادیم و او را با «روح القدس» تأیید نمودیم (ولی فضیلت و مقام آن پیامبران، مانع اختلاف امتها نشد.)
پی نوشت ها:
1. سوره بقره، آیه 285.
2. سوره نساء، آیه 150.
3. گروه مترجمان، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن شیخ طبرسی، تهران، انتشارات فراهانی، سال 1360 ه ش، چاپ اول، ج3، ص 214.
4. مصطفوی حسن، تفسیر روشن، تهران، انتشارات مرکز نشر کتاب،سال 1380 ه ش، چاپ اول، ج4، ص 53.
