موتورهایی که جان تهران را می گیرد

یسرعت، راحتی حمل و نقل، قدرت مانور و مزایای بسیار دیگر نیز از محاسن موتور‌سیکلت‌هاست که باعث شده با تمام خطراتی که راکبان را تهدید می‌کند و همه آسیب‌هایی که گفتیم و در ادامه بیشتر هم خواهیم گفت راکبان از خرید و استفاده از موتور‌سیکلت‌ها منصرف شوند.

اولین ایده ساخت یک وسیله موتوری دوچرخ یا موتورسیکلت توسط دوسازنده آلمانی به نام‌های «گوتلیب دایملر» و «ویلهلم می‌باخ» در شهر اشتوتگارت در سال 1855 اجرا و در نتیجه موتور‌سیکلت اختراع شد. واردات موتور‌سیکلت در ایران به صورت انبوه به اواخر دهه 20 شمسی برمی‌گردد که در آن سال‌ها انواع موتورسیکلت‌های انگلیسی توسط تجار و بازرگانان ایرانی به کشور وارد می‌شد. این موتور‌سیکلت‌های انگلیسی نزدیک به 20 سال یکه‌تاز بازار این وسیله نقلیه در ایران بودند.

کم‌کم در اواخر دهه 30 شمسی بود که موتور‌سیکلت‌های ایتالیایی از قبیل تستی، دوکاتی، وسپا، لامبرتا و مارک‌های آلمانی مثل زاکس، زونداب جاوا و موبیلت و پژوهای فرانسوی هم وارد ایران شدند.
با توجه به کاربری‌های خاص موتورسیکلت و نیاز به این وسیله نقلیه کم کم در اواخر دهه 40 شمسی سر و کله موتورسیکلت‌های ژاپنی شامل برندهای یاما‌ها، هوندا و سوزوکی در بازار موتور‌سیکلت ایران پیدا شد. با وقوع انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی ژاپنی‌ها کم کم بازار ایران را از دست دادند. با خروج برندهای ژاپنی‌ و اروپایی‌ فضا برای ورود موتورهای هندی‌ و چینی‌ در کشور مهیا شد.

طبق آماری که وزیر کشور ارائه داده است260 نوع موتورسیکلت در ایران تولید می‌شود که 140 نوع آن مربوط به موتورسیکلت‌های ساخت چین است. چینی‌ها عمدتا به کپی‌کاری‌‌ همان تکنولوژی هوندا 125سی سی پرداختند اما هندی‌ها با ارائه مدل‌های به‌روز‌تر توانستند جا پای خود را در ایران سفت کنند. وجه اشتراک تمام موتورسیکلت‌های چینی و هندی کیفیت ساخت پایین آنها به‌خصوص در زمینه آلایندگی و ایمنی است.
سبک و ارزان بودن این وسیله نقلیه باعث شده است که همواره اقبال عمومی و جمعی مردم جامعه نسبت به آن بیشتر از سایر وسایل نقلیه موتوری همچون اتومبیل و حتی وسایل نقلیه عمومی- که با هدف راحتی شهروندان و سرعت در انجام امور روزانه وجود دارد-باشد.

اما همین وسیله نقلیه مورد توجه و جذاب که فارغ از بی‌انصافی گره‌گشای بسیاری از مشکلات و دیر رسیدن‌ها و فرار از بدقولی‌های ما در شرایط‌ مختلف و حساس بوده است، همواره مورد نقد و بغض بسیاری از مسئولان و کارشناسان به خصوص کارشناسان هواشناسی و محیط زیستی بوده است؛ چرا‌که آنها موتور‌سیکلت‌ها را از عوامل اصلی آلودگی هوا به خصوص از عوامل اصلی تشدید پدیده وارونگی هوا در روزهای زمستانی می‌دانند.
بر اساس آمار، از 726 هزار تن آلاینده‌ای که در سال 93 از دو منبع ثابت و متحرک در تهران تولیده شده، 618 هزار تن سهم آلاینده‌های متحرک و 110 هزار تن سهم آلاینده‌های غیرمتحرک است. از 618 هزار تن آلودگی که به وسیله آلاینده‌های متحرک تولید شده، 45 درصد سهم منابع متحرک سواری، 18 درصد سهم تاکسی‌ها، 19 درصد برای موتورسیکلت‌ها، 15 درصد متعلق به وانت‌ها و سه درصد مربوط به مینی‌بوس و اتوبوس‌ها است.

شاید در وهله اول 19 درصد آلودگی توسط موتورسیکلت‌‌ها در تهران آمار بالایی به نظر نیاید به خصوص وقتی این آمار را در کنار سهم 45 درصدی خودروهای شخصی بگذارید یا نسبت تعداد موتور به خودرو را در نظر بگیرید و بگویید در تهران سه میلیون خودرو و 780 هزار موتور تردد می‌کنند. (آمار موتورسیکلت‌های پلاک شده در تهران، 3.5 میلیون دستگاه است که تخمین زده می‌شود 780 هزار دستگاه مدام تردد می‌کنند.) اما باید بدانید با وجود تعداد نسبتا اندک موتورسیکلت‌ها نسبت به خودروها، این موتورسیکلت‌ها هستند که سهم بیشتری از تولید آلودگی برعهده دارند؛ چرا‌که هر موتورسیکلت برابر با سه خودرو آلایندگی تولید می‌کند و حدودا به ازای هر چهار خودرو یک موتورسیکلت وجود دارد که اگر یک موتورسیکلت سامان‌دهی شود به اندازه چهار خودرو می‌تواند از میزان آلاینده‌های هوای تهران بکاهد.

البته این ارقام و آمار‌ها فقط در ارتباط با تهران است و با گشت و گذار و نگاهی حتی سطحی به سایر استان‌ها شاهد رشد و نفوذ موتور‌سوارها در سایر استان‌ها و شهرها هستیم که اگر روزی هوای تهران و آلودگی‌های آن به آنجا برسد موتور‌سیکلت‌ها می‌توانند ادعای میراث‌داری و پرچم‌داری این اتفاق را داشته باشند.
با همه این تفاسیر سیاست‌ها و گزاره‌های مختلفی در جهت مقابله با این موضوع مطرح شده است تا در وهله اول تهران به عنوان کلانشهر اول ایران و پایتخت کشور در جهت مقابله با آلودگی و دیگر مصائب استفاده از این وسیله نقلیه حرکت کند و از شدت رشد آسیب‌های آن بکاهد و سرلوحه و الگوی سایرین در این مسیر مقابله‌ای باشد.

دوچرخه‌ها و موتور‌های برقی همواره یکی از موثرترین و ایده‌آل‌ترین راهکارها در جهت این خیزش متقابلانه در برابر موتورسیکلت‌های سوختی و بنزینی بوده‌اند اما همین راهکار ایده‌آل و زود‌بازده جز روی کاغذ و چند شمایل فانتزی از ساخته‌های شرکت‌های خارجی در خیابان‌های تهران تا به اینجا تاثیر قابل توجهی نگذاشته و جا پایی برای خود سفت نکرده است.
موتورهای برقی با سازوکار‌های ویژه و نوع ساخت و تولید خاص با همین تفکر و در جهت تعریفی جدید از وسایل نقلیه موتوری پا در عرصه ظهور گذاشته‌اند و در بسیاری از کشورها همچون کشورهای شرق آسیا، اروپا و هندوستان و ... به صورت نسبتا گسترده در حال رشد و تعریف جدی خود به عنوان یک وسیله نقلیه قابل‌اعتماد، کم‌هزینه، به‌صرفه و ایمن برای خود و محیط‌زیست هستند.

در ایران نیز مدت‌هاست با همین اهداف اما با متولیان و دغدغه‌مند‌ان بسیار (البته روی کاغذ و در حد شعار) فریاد نه به موتورسیکلت‌های سوختی و آری به موتورهای برقی بر آسمان بلند شده است اما متاسفانه آنچه در واقعیت مشاهده می‌شود لباس سفید اما تیره شده ماموران راهنمایی و رانندگی از آلاینده های شهر و صدای نخراشیده همان موتورسیکلت‌های زهوار‌در‌رفته قدیمی در سطح شهرهاست.

موتور‌سیکلت‌های برقی حامی هوای پاک

کاظم نیک‌بخت، مدیر شرکت انرژی موتور با اشاره به جدید بودن موتور‌سیکلت‌های برقی در ایران گفت: «دوچرخه‌ها و موتورسیکلت‌های برقی که امروز مشاهده می‌کنید، فراز‌و نشیب‌های بسیاری داشته‌اند و هر روز نسبت به روز گذشته دچار تغییرات و به‌روز‌آمدی‌های گوناگونی می‌شوند.» وی با اشاره به رشد فناوری‌ها و ظاهری این موتورسیکلت‌ها ادامه داد: «این موتور‌ها از باتری‌های لیتیومی بهره می‌برند و به عنوان خوراک حرکتی برای موتور خود استفاده می‌کنند. موتور اصلی آنها در حال رشد و گسترش هم در زمینه قدرت و هم در زمینه بهینه‌سازی است.» مدیر شرکت انرژی موتور با اشاره به بخشی از مزایای دوچرخه‌ها و موتورسیکلت‌های برقی گفت: «دوچرخه‌های برقی به دلیل اینکه همچنان رکاب‌ها حفظ شده‌اند، هم جنبه ورزشی دارند و هم به هوای پاک کمک می‌کنند. موتور‌سیکلت‌های برقی هم علاوه‌بر عدم ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی به دلیل بهره‌مندی از سرعت و قدرت معین و در چارچوب مسافرت‌های شهری امکان تعدی از حدود مجاز سرعتی و ایجاد سوانح رانندگی را کاهش می‌دهد.»

نیک‌بخت در ارتباط با شرایط راکبان این وسایل حمل و نقل برقی خاطر‌نشان کرد: «دوچرخه‌های برقی حکم همان دوچرخه‌های معمولی را دارند و برای استفاده از آنها نیازی به گواهینامه یا پلاک شدن نیست؛ اما موتور‌سیکلت‌های برقی مثل موتور‌سیکلت‌های سوختی نیازمند دریافت گواهینامه و شماره‌گذاری هستند.» وی با بازشماری برخی مشکلات موجود در استفاده از این نوع وسایل نیز گفت: «قیمت بالای آنها حتی با وجود مساعدت گمرک، باتری‌های گران‌قیمت، سرعت پایین، عدم‌سرویس‌دهی مناسب که موضوع بسیار مهم حتی مهم‌تر از ورود و وجود این وسایل در کشور است و از همه مهم‌تر امحا و از بین بردن باتری‌های خراب شده و از کار افتاده به عنوان یک زباله خطرناک از مشکلات و بعضا خطراتی است که به وسیله این موتور‌ها و دوچرخه‌های برقی متوجه جامعه می‌شود.» مدیر شرکت انرژی موتور در انتها با اشاره به تولیدات داخلی این نوع از وسایل نقلیه ادامه داد: «شرکت بنا شریف زیرمجموعه دانشگاه صنعتی‌شریف برخلاف سایر شرکت‌ها که در مسیر مونتاژ حرکت می‌کنند، در جهت تولید کامل این محصول پیش رفته است؛ اما قطعا با قیمت بالای این محصول در بازار دچار مشکل در عرضه و فروش خواهد شد.»

مشکلات تهران برای موتور‌های برقی

مصطفی صفرخانی، رئیس اتحادیه تولید‌کنندگان و تعمیر‌کاران دوچرخه و موتور‌سیکلت هم در ارتباط با مشکلاتی که در جهت تعمیر این موتورهای برقی وجود دارد، گفت: «با تلاش اتحادیه و تعمیرکاران سعی شده مشکلات این موتورها رفع و رجوع شود اما به دلیل جدید بودن و پیشرفت‌های سریع و آزمون خطاهایی که در رابطه با آنها صورت می‌گیرد، طبیعی است که دچار مشکلاتی شویم.» وی در ارتباط با مشکلات موجود در شهرها به خصوص در شهر تهران در استفاده از این موتورهای برقی ادامه داد: «شهر تهران سطح مسطح و کفی زیادی ندارد. بیشتر فضای شهر دارای پستی و بلندی است.
از این جهت به خاطر توان نسبتا پایین موتور‌های برقی، این موتورها در حمل مسافر و البته وزن بالای باتری خود دچار مشکلاتی می‌شوند و از طرفی هم راهنمایی و رانندگی اجازه افزایش قدرت آنها را تا حدی داده است که مکفی عبور و مرور بدون آسیب در شهر تهران نیستند. موضوع دیگری هم که به عنوان آسیب مطرح است، بی‌صدا بودن و سرعت پایین این نوع موتور‌سیکلت‌هاست که در امر سبقت یا سرعت رسیدگی به امور روزانه راکبان را با مخاطرات و مشکلات گوناگون مواجه می‌کند.»
رئیس اتحادیه تولید‌کنندگان و تعمیر‌کاران دوچرخه و موتور‌سیکلت با بیان این نکته که تعمیرکاران ایرانی برای تعمیر این موتورها وجود دارند، افزود: «شرکت‌های سازنده از هر کشوری به خصوص چین جهت رفع مشکلات و تربیت نیروی تعمیرکار برای از بین بردن احتیاجات دارندگان این وسایل نقلیه کارشناسان و متخصصان خود را به ایران می‌فرستند و به تعمیرکاران ایرانی آموزش می‌دهند.»