خودرو، بنزین و شرکت پالایش و پخش فرآوده های نفتی سه حلقه مهم حمل و نقل کشورند که در جایگاه های سوخت به یکدیگر گره خورده‌اند.
جایگاه هایی که این روزها حال خوشی ندارند و به گفته نائب رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایان جایگاه داران سراسر کشور 70 درصد از آنها به مرز ورشکستگی رسیده‌اند.
بر اساس آخرین آمار در کل کشور حدود 6000 جایگاه سوخت وجود دارد که شامل حدود 3600 جایگاه سوخت مایع و حدود 2400 جایگاه سوخت CNG است.
کمتر از 10 درصد این جایگاه ها دولتی هستند که برخی از آنها به شرکت های برند یا صاحب صلاحیت واگذار شده و تعدادی دیگر هم در آینده به مزایده گذاشته خواهند شد اما 90 درصد باقی مانده با مشکلات گوناگونی روبرو هستند.
وضعیت نامناسب جایگاه داران موجب شده تا تعدادی زیادی از جایگاه داران به طور کامل ورشکست شوند.
جهانگیر ضابطی نائب رئیس کانون انجمن های صنفی کارفرمایان جایگاه داران سراسر کشور در گفت‌وگو با خبرنگار سایت «دیجیاتو» از مشکلات کهنه جایگاه داران و راهکار های حل آن صحبت کرد و به سوالات پاسخ داد.
ـ بودجه لازم برای احداث یک جایگاه پمپ بنزین چقدر است؟
«مخارج احداث و تاسیسات یک جایگاه بین شهری حداقل بین 3 تا 4 میلیارد تومان و در تهران حداقل 30 میلیارد تومان هزینه دارد و به همین دلیل در تهران با کمبود جایگاه سوخت مواجه هستیم.
جایگاه داران برای راه‌اندازی جایگاه های پمپ بنزین سرمایه‌گذاری کرده و هر اندازه که متضرر شوند بدیهی است حاضر به فروش جایگاه خود کمتر از قیمت تمام شده، نخواهند بود.
ـ چرا جایگاه داران با توجه به عدم رضایت از وضع موجود، جایگاه ها را تعطیل نکرده و تغییر کاربری زمین خود را تغییر نداده‌اند؟
«کاربری زمین جایگاه های سوخت را نمی توان تغییر داد. شرکت نفت موافقت نمی‌کند و بار ها پاسخ داده است که این جایگاه در منطقه ضرورت عملیاتی دارد و باید توزیع سوخت انجام دهد به علاوه ممکن است شخص جایگزینی وجود نداشته باشد.
در صورتی که شرکت نفت با تعطیلی جایگاه موافقت و مجوز تعطیلی جایگاه را صادر کند جایگاه دار باید با شهرداری وارد مذاکره شده و پروسه تغییر کاربری را طی کند. ولی تاکنون هیچ مجوز تعطیلی صادر نشده است.»
و حالا جایگاه داران به صورت خودجوش و خارج از کنترل اتحادیه دست به اعتراضاتی می زنند.
مشکل جایگاه داران در خصوص کارمزد چیست؟
مهمترین مسئله کارمزد است. معمولا در همه کشور ها و حتی در ایران کارمزدی که برای بخش خدمات در نظر گرفته شده بین 10 تا 15 درصد است. اما حق العملی که برای جایگاه داران در نظر گرفته شده و پرداخت می‌شود 3.5 درصد است.
مسئولان شرکت نفت میزان کارمزد را به بودجه کشور پیوند داده و نبود بودجه را عامل کمی کارمزد می دانند. منتها این مشکل راهکار دارد. ما بار ها به شرکت نفت اعلام کرده‌ایم که می‌توانیم به صورت حق العمل کار کنیم و سود خود را از مردم دریافت کنیم تا بار مالی کارمزد روی بودجه کشور نباشد. متاسفانه تاکنون با این موضوع موافقت نشده است.»
ـ جایگاه داران ملزم به پرداخت مالیات بر ارزش افزوده هستند؟
«به دلیل کارمزد کم جایگاه‌داران مالیات بر ارزش افزوده مستقیما توسط شرکت نفت به اداره دارایی پرداخت می‌شود.
9 درصد قیمت بنزین 90 تومان می‌شود اما کارمزد جایگاه داران3.5 درصد معادل 35 تومان است و پرداخت 9 درصدی مالیات بر ارزش افزوده ممکن نیست.»
ـ آیا این امکان وجود دارد که مالیات بر ارزش افزوده از مردم اخذ شود؟
«احتمال می‌رود با حضور شرکت های صاحب صلاحیت قیمت سوخت افزایش داشته باشد و همچنین مالیات بر ارزش افزوده از مردم اخذ شود. مجلس شورای اسلامی این مجوز را به دولت داده است و دولت بعد از بررسی می‌تواند این قانون را ابلاغ و اجرایی کند.»
ظاهرا جایگاه داران مشکلاتی نیز با مسئله "تبخیر بنزین" دارند؟
بله، مشکل دیگر کسری و تبخیر بنزین است که مبلغ پرداختی بابت جبران آن هیچ مبنا و اساس علمی ندارد. بدیهی است که دمای تمام شهر ها مثل چابهار، کرمان، تهران و دماوند متفاوت ازهم هستند.
به همین دلیل تبخیر بنزین در استان های گرمسیری سریع‌تر از استان های سردسیری رخ می‌دهد. شرکت نفت به عنوان جبران بنزین تبخیر شده مبلغی را به جایگاه داران پرداخت می‌کند که برابر قیمت چهار و نیم لیتر بنزین به ازاء هزار لیتر بنزین است، منتها این مبلغ برای تمامی جایگاه داران کشور یکسان و بسیار کم است. بنابراین منطقی در پرداخت مبلغ خسارت مشاهده نمی‌شود و از همین حیث جایگاه داران متضرر می‌شوند.
ـ سوخت باید با چه دمایی به جایگاه داران تحویل داده شود ؟
«دمای بنزین برای تحویل به جایگاه داران باید 60 درجه فارنهایت باشد اما بنزینی که تحویل داده می‌شود گاهی به 98 تا 100 درجه فارنهایت نیز می‌رسد. این امر موجب می‌شود تا بنزین هنگام انتقال به مخزن جایگاه که زیر زمین قرار دارد و سرد است منقبض شود و بدون هیچ تبخیری، بنزین کاهش حجم خواهد داشت.»
ـ میزان کسری سوخت به دلیل حرارت بالای آن در هنگام تحویل دهی به جایگاه داران چقدر است؟
«میزان کسری سوخت در هر هزار لیتر بین 6 تا 11 لیتر متغیر است. بر اساس عرف جهانی فرآورده باید 72 ساعت در مخازن انبار های شرکت نفت استراحت داشته باشد تا گاز و گرما فرآورده مرتفع شود و سپس فرآورده توزیع شود.
منتها در شرایط کنونی با توجه به اینکه میزان پالایش فرآورده به اندازه کفایت وجود ندارد متاسفانه خواب 72 ساعته انجام نشده و فرآورده های سوختی با دمای بالا از استان های جنوبی به استان های شمالی از شرق به غرب منتقل می‌شود و در اثر تلاطم و گرما فرآورده تبخیر می‌شود.»
برای مثال یک لیتر بنزین با دمای 60 درجه فارنهایت 1 لیتر حجم دارد اما اگر 90 درجه حرارت داشته باشد یک لیتر و 200 سی سی حجم دارد و زمانیکه سوخت با حرارت بالا وارد تانک جایگاه داران می‌شود حجم آن کم می‌شود و این نمونه کم فروشی است.
ـ بر اساس گفته‌های شما تبخیر و منقبض شدن موجب کسری سوخت می‌شود، آیا این امر مورد پذیرش ناظران و کارشناسان شرکت نفت قرار دارد و آنها چه واکنشی در برابر این موضوع دارند؟
« ما در مورد کسری ها مدعی و متضرر بوده و به دنبال اخذ غرامت هستیم اما در مقابل خواسته ما آئین نامه تخلفات تصویب شده است که از جایگاه داران بابت کسری سوخت جریمه دریافت می‌کند.
متاسفانه تلاش های ما نتیجه‌ای درپی نداشت و این روند همچنان ادامه دارد. بدیهی است که جایگاه داران از جریمه های بسیار سنگینی که چند برابر قیمت بین المللی فوب خلیج فارس محاسبه می‌شود به شدت ضرر می‌کنند.»
ـ راه اندازی سامانه هوشمند سوخت برای جایگاه داران چه هزینه هایی در پی داشته است؟
«با راه اندازی و اجرای سامانه هوشمند سوخت زمان سوخت رسانی به مشتری در جایگاه به سه برابر افزایش پیدا کرد و همچنین برای سرمایه گذاران مشکلات زیادی بوجود آورد، منتها چون این طرح یک پروژه ها ملی بود جایگاه‌داران همکاری کردند.
در ابتدای راه اندازی سامانه هوشمند هزینه کارمند اپراتور و همچنین تعویض قطعات مستهلک توسط شرکت نفت پرداخت می‌شد اما مدت هاست که این روند برچیده شده است و جایگاه داران باید خودشان هزینه های تحمیل شده را پرداخت کنند.
ضمن آنکه سهمیه بندی سوخت تمام ضوابط را برهم زد و سامانه هوشمند، زمان سوخت رسانی را سه برابر کرد، از نظر صنف این کار بی‌فایده بود چون مشتریان به جای استفاده از کارت هوشمند خود، از کارت هوشمند جایگاه داران استفاده می‌کردند.
اگر شرکت نفت می‌خواهد آمار را داشته باشند سیستم ها فعال هستند و نیازی به کارت شخص رانندگان وجود نداشت، در نهایت هم در یکی دوسال اخیر استفاده از این کارت ها ملغی شد و تنها جایگاه داران و شرکت نفت از چند سال اجرای این پروژه دچار ضرر و زیان شدند.
ـ مجوز احداث جایگاه های جدید بر اساس چه استاندارد هایی صادر می‌شود؟
کاملا سلیقه ای و بی ضابطه، بسیار دیده می‌شود در مقابل جایگاه سوختی که سال هاست مشغول به کار است و سرمایه‌گذاری روی آن انجام شده، مجوز احداث جایگاه دیگری داده می‌شود بدون اینکه با صنف هماهنگی انجام شود.
از سوی دیگر جایگاه هایی وجود دارند که از 25 درصد ظرفیت نازل آنها استفاده نمی‌شود اما در مقابل آنها هم جایگاه دیگری احداث می‌شود و این به معنی تقسیم فقر و ورشکستگی است.
به همین دلیل، برای تعداد زیادی از کسانیکه تازه وارد این صنف شده اند و سرمایه گذاری کرده‌اند مشکلات مالی شدیدی به وجود آمده و در مرز ورشکستگی هستند.»
*طرح درجه بندی جایگاه سوخت نیز حواشی مخصوص به خود را دارد.
طرح درجه بندی طرحی است ازسوی شرکت نفت مطرح شده است و جایگاه داران باید طبق آن نکات و موارد ذکر شده در دستورالعمل را اجرا کنند.
نتیجه اجرای طرح تمیزی و به روز شدن جایگاه هاست اما متاسفانه این طرح هرسال بازنگری شده و آیتم های جدیدی به طرح افزوده یا آیتم های قبلی تغییر می‌کنند.
«تغییرات سالانه در طرح درجه بندی هزینه مضاعفی به جایگاه داران تحمیل می کند اما جایگاه داران ناچار به انجام آن هستند چراکه کارشناسان شرکت نفت بر موارد طرح درجه‌بندی نظارت کرده و امتیازدهی می‌کنند. در نهایت این امتیازات ملاک پرداخت کارمزد به جایگاه داران می‌شود.»
ـ کارمزدی که برای جایگاه های سوخت براساس طرح درجه بندی در نظر گرفته شده چقدر است؟
«حداکثر کارمزدی که به جایگاه‌داران با درجه ممتاز پرداخت می‌شود 3.5 درصد است. به جایگاه دارانی که درجه پایین‌تری دارند کارمزد 2 درصد و یا کمتر از آن پرداخت می‌شود، این رقم برای معدود جایگاه هایی که فروش بالاتر از 80 هزار لیتر فروش دارند به صرفه است اما برای 70 درصد از جایگاه ها که فروش کمتر از 20 هزار لیتر در روز دارند این رقم بی‌تاثیر است.»
ـ چه آیتم هایی در این طرح وجود دارد؟
«درطرح درجه بندی آیتم های ایمنی، زیباسازی به روز بودن وجود دارد. به طور کلی حدود 200 آیتم وجود دارد و جایگاه ها با توجه به درجه‌ای که دریافت می‌کنند سود بیشتری می‌برند .
اما دو مشکل وجود دارد اول آنکه آیتم ها هر سال افزایش یافته یا تغییر می‌کند و همچنین نظارت بر اجرای آئین نامه بسیار سلیقه‌ای شده است و کارشناسان بر اساس سلیقه خود نمره می‌دهند. این باعث تحمیل هزینه های جدید می‌شود.»
مشکلات ناشی از تقلب و روش های اندازه گیری بنزین تحویلی تانکرها
اشکال دیگر سیستم اندازی گیری سوخت و خودرو های حمل سوخت است که بنزین را از پالایشگاه تا جایگاه حمل می‌کنند. خودرو های حمل سوخت و وسیله اندازه‌گیری بنزین بسیار قدیمی است. برای اندازه گیری سوخت از میله مدرجی استفاده می‌شود. میله را درون منبع بنزین می‌اندازند سپس آن را بالا می‌کشند تا میزان بنزین درون منبع مشخص شود سپس بنزین به جایگاه دار تحویل داده می‌شود. این روش منسوخ است و امکان تقلب را برای رانندگان فراهم می‌کند.
ـ این روش با استفاده از "میله دیب گیری" چه مشکلاتی با خود به همراه دارد؟
«مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در یکی از گزارش های خود اذعان کرده بود که ایراد از فرآورده، نوع فرآورده، پالایش و سیستم حمل ونقل قدیمی شرکت توزیع فرآورده های سوختی شرکت نفت است که شامل تانکر های فرسوده و همچنین سیستم دیب گیری است.
میله دیب در دنیاست منسوخ است و پیدایش این سیستم به زمان دارسی درسال 1908 میلادی بازمی‌گردد که نفت در مسجد سلیمان کشف شد، اما سیستم دیب گیری تا امروز در ایران استفاده می‌شود.
ما بار ها خواستار آن شده‌ایم که از میتر یا شماره انداز استفاده شود تا میزان سوخت تحویل داده شده به درستی و دقیق مشخص شود اما به این خواسته ما توجه نشده است.
به علاوه برخی از تانکر ها بر اثر تصادف قر شدگی یا فرورفتگی دارند و این باعث می‌شود تا میزان سوخت کمتری تحویل دهند.
چراکه دیب کم بودن سوخت را مشخص نمی‌کند. همچنین تعداد معدودی از راننده های تانکر داخل مخزن بالن هایی می‌اندازند که حدود 200 لیتر سوخت را داخل خود جای می‌دهد و در زمان تحویل فرآورده، 200 لیتر سوخت داخل تانکر باقی می ماند دیب این موضوع را هم نشان نمی‌دهد.»
ـ آیا راهکاری جهت بهبود شرایط جایگاه داران وجود دارد؟
«ما نیاز به تعامل شرکت نفت با کانون داریم تا بتوانیم راهکار برون رفت از مشکلات را پیدا کنیم. از دهه 30 بخش خصوصی جایگاه داران وارد کار شده است و ما حدود 70 سال است که مشغول بکار هستیم.
شایسته است نظر کانون جایگاه داران که از مشکلات بخش خصوصی آگاه است، مورد توجه قرار گیرد. یکی از خواسته های ما جایگزینی سیستم حق العمل به جای سیستم ناکارآمد کارمزد است تا وابستگی ما به بودجه قطع شود ولی تاکنون توجهی به این خواسته نشده است.
