منیژه نیکوقدم، زیر نظر: رکسانا خوشابی، کارشناس ارشد مشاوره بالینی
موضوع شکاف نسلها دراجتماع و بهویژه در خانوادهها به یکی از دغدغههای مهم پدر و مادرها و حتی مسئولان تبدیل شده است. با آن که خطر دور شدن نسل امروز از نسل دیروزو ناتوانی در پیوند میان دو نسل موضوع مهمی است اما متاسفانه در خانوادهها کمتر بدان پرداخته میشود. در این شماره میخواهیم به این موضوع بپردازیم.
شکاف بین نسلها
اول ببینیم شکاف بین نسلها به چه معناست؟ شکاف نسلها به نوعی بریده شدن ارتباط بین نسلهای متفاوت اشاره دارد. در فرهنگ نامه آکسفورد، شکاف نسل، اختلاف در نگرش یا رفتار جوانان و افراد سالمندتر تعریف شده که موجب درک نکردن متقابل می شوند. به تعبیر دیگر، شکاف نسلها، فاصله تولد والدین با تولد فرزندان است که معمولاً این فاصله، سی ساله در نظر گرفته میشود؛ یعنی سه نسل در صد سال یا یک قرن.
همچنین میتوان گفت که شکاف نسلها مفهومی است که اختلاف فاحش روانی، اجتماعی، فرهنگی و تفاوت معنادار در بینش و آگاهی، باورها، تصورات، انتظارات، جهت گیریهای ارزشی و الگوهای رفتاری میان دو نسل را در یک جامعه در بر میگیرد.
عمل نکردن به آنچه میگوییم
به همان اندازه که شکاف دو نسل گذشته و حاضر، زیانبار و خطرناک است، پیوند این دو نسل، ضروری و کارساز و مشکل گشاست. باید عوامل جدایی را شناخت و محورهای پدیدآورنده پیوند و همدلی را یافت و آنها را تقویت و تحکیم کرد. این گونه، از نیروهای دو نسل، میتوان یکجا بهره گرفت. یکی از مهمترین عواملی که این شکاف را تشدید میکند، سوءاستفاده والدین، از ارزشها و وسیله قرار دادن آن برای رسیدن به اهداف و منافع دیگر است. همچنین جدینگرفتن برخیارزشهای ملی و فرهنگی در جامعه بخصوص خانواده توسط بزرگترها باعث شده که فرزندان ما علاقه خود را به آن ارزشها از دست بدهند. از طرف دیگر خود پدر و مادرها به آنچه میگویند عمل نمیکنند اما انتظار دارند که فرزندان آنها را باورکرده و به عمل در آورند!
کنترل شدید روی فرزندان
عامل دیگر که مسائل و مشکلات از آنجا ناشی میشود این است که نوجوانان نیاز به استقلال و جدا شدن از خانواده دارند، در صورتی که این موضوع برای والدینی که میخواهند کنترل خود را روی فرزندان ادامه دهند بسیار تهدید کننده است. در هر حال هر دو نسل نگاه خاص خود را دارند و این باعث میشود که از یک پدیده مانند استقلال، دو برداشت متفاوت داشته باشند. حال اگر نسل قبل بخواهد با همان دید قبلی به مسائل بنگرد مثلاً بیکاری جوانان را بیانگر بیعرضه بودن آنها بداند تا شرایط خاص اجتماعی، آنگاه این عدم درک متقابل تشدید خواهد شد.
یک تیر و چند نشان
عمل مهمی که در پیوند دونسل باید انجام شود ایجاد قدرت پذیرش ارزشهای درست در ذهن فرزندانمان از همان کودکی است. همچنین اگر میخواهیم نسل جدید با نسل گذشته پیوندی ناگسستنی داشته باشد و فرزندان از ارزشهای ملی و دینی فاصله نگیرند ابتدا باید خود را بررسی کنیم و ببینیم چه مقدار برای رفع این شکاف تلاش کرده و چقدر خود ما در برقراری ارتباط با نسل قبل از خودمان افراد موفقی هستیم؟ چون فرزندانمان این کارها را از خود ما میآموزند.از طرفی سفارشات بزرگان دین نیز در این زمینه قابل تامل است. حضرت على(ع) به پدران درخصوص فرزندان سفارش مىکنند: «لاتقسروا اولادکم على آدابکم، فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم» (فرزندان خود را مجبور نسازید حتما آداب و رسوم زمان شما یا پدرانتان را فراگیرند، بلکه شرایط زمان را باید در نظر گرفت). بنابراین در نظر گرفتن مقتضیات زمانی و ارزش نهادن به نظرات فرزندان میتواند فاصله نسلها را کم کرده و فضای مناسبی برای ایجاد یک گفتمان مشترک فراهم کند.
با شکاف نسلها چگونه برخورد کنیم؟
تفاوتهای سنی، شخصیتی، زمانی، فرهنگی و تربیتی بین دو نسل، طبیعی است، اما این تفاوتها به این معنی نیست که حتما بین دو نسل، فاصله جدی ایجاد میشود. بلکه باید این فاصله را با نشان دادن کارایی چیزهای قدیمی و پیشرفتهای جدید پر کنیم. نه این درست است که هرچه را قدیمی و متعلق به گذشته است، دور بیندازیم، و نه هرچیز نو و جدیدی، صرفا به دلیل نو بودن، قابل پذیرش خواهد بود. مگر خورشید قدیمی نیست؟ ولی هرگز از آن بینیاز نیستیم! و مگر بسیاری از فرهنگهای مبتذل و رفتارهای غیر معقول و آداب بیارزش نو نیست؟ در حالی که آفت جان و اخلاق زندگیهای بشر امروز شده است! انسانها نیز چنیناند. نه سن و سال بالا میتواند عاملی برای کنار گذاشتن باشد، نه عنوانِ نسل جوان به تنهایی معیار به همة خواستهها، رفتارها و روشهای آنان است.
فضای مشترک با توصیههای مناسب
نسل میانسال و قدیمی، از روی دلسوزی و آیندهنگری، میخواهند فرزندان خود را با فرهنگی که خود پذیرفته و داشتهاند، بار آورند در صورتی که دلسوزی باید جای خود را به درک متقابل بدهد. اگر شما فرزندتان را درک کردید و نیازهای او را شناختید او نیز تشویق میشود شما را درک کند. از طرفی پدرها و مادرها به آنچه میگویند عمل نمیکنند و ارزشهای قدیمی نیز برای آنها بصورت شعار درآمده، در صورتیکه شعار دادن بدون عمل برای هیچکس کارساز نیست. همچنین اغلب اولیا در برخورد با فرزندان موضع بالا به پایین دارند و حکم قاطعانه صادر میکنند و در نتیجه با سپر دفاعی کودک یا نو جوان خود مواجه میشوند. در حالی که همراهی والدین با کودکشان در بخشهای مختلف زندگیآنها، باعث نزدیکی و ایجاد صمیمیت و تقویت احساس اعتماد کودکان به آنها خواهد شد. پس بهطور خلاصه میتوان گفت:
• درک و محبت را جایگزین دلسوزی کنید.
• عمل را جایگزین شعار و حرف کنید.
• بجای این که مقابل فرزند خود باشید در کنار فرزند خود قرار بگیرید و بجای دستور دادن خواهش کنید و از او نظرخواهی نمایید.
• با فرزند خود منطقی باشید تا اعتماد او را به خود جلب کرده و کاری کنید حرف منطقی شما را بپذیرد نه اینکه با زورگویی حرف خود را به کرسی بنشانید.
سپاسگزاری
رسم سپاسگزاری از مواهب الهی است. این رسم را در خانواده و بین فرزندان برقرار کرده و گاه به قدیمی بودن چیزهای مورد سپاس اشاره کنید. برای مثال نیاز تمام نشدنی انسان به آب را گوشزد کنید. با این کار هم شکرگذاری را به کودک میآموزیم و هم فرزند ما متوجه میشود هر چیز قدیمی، چیز بدی نیست و چه بسا بدون آن حتی نمیتوان زندگی کرد.
از تکنولوژی نترسید
یکی از پیامهای مهم برای مادر و پدرها این است که به هیچوجه نباید از تکنولوژی ترسید، آشنایی بزرگترها با تکنولوژیهای جدید میتواند تا حد زیادی آنها را در برقراری ارتباط با جوانان امروز از طریق زبانی مشترک یاری کند. از سوی دیگر، برداشتهایی صمیمانه درباره نظرات مختلف نسل جدید در محیط خانواده و مطلق برخورد نکردن، اعتماد اعضای خانواده را به هم بیشتر کرده و بسترهای مناسبی را برای پرکردن اختلاف عقیدهای بین نسلهای متفاوت فراهم خواهد کرد.
مشورت با فرزند
ویلیام جیمز میگوید: بزرگترین کشف نسل امروز این است که انسان میتواند با تغییر ذهنیت خود، زندگی خود را تغییر دهد.هرگاه در خانواده و در زندگی روزمره نیاز به مشورت داشتید، ابتدا با فرزند خود (به نسبت سن او) مشورت کنید و پس از مشورت با فرزند به سراغ رأی و نظر سالخوردگان و مسنترها بروید، به فرزندتان نشان دهید خلاقیت ذهن نسل جدید از یکسو، و پختگی و دقت نظر و تجربة پیران از سوی دیگر هر دو، مکمل یکدیگر میشود. بدین ترتیب بذر تفاهم و درک متقابل از کودکی در ذهن فرزندان شما رشد خواهد کرد.