انجمن علمی ترویج تغذیه با شیر مادر ایران؛ www.shiremadar.ir
مدت و دفعات شیر خوردن
از روز اول تولد، طول مدت و دفعات شیر خوردن باید مطابق میل و دلخواه شیرخوار سالم و رسیده باشد و هرگز نباید برای آن محدودیتی قائل شد. اکثر شیرخواران خودشان بعد از تخلیه سینه‌ها سینه را رها می‌کنند. باید اجازه داده شود که شیرخوار از شیر انتهایی نیز که غنی از چربی و برای رشد او مناسب است تغذیه نماید، محدودیت بیش از حد طول زمان شیرخوردن (کمتر از 10 تا 15 دقیقه از هر سینه) میتواند سبب شود که شیرخوار فقط شیر ابتدایی دو سینه را دریافت نماید که شیر کم چربی است و در نتیجه موجب وزن گرفتن کمتر و مدفوع آبکی‌تر می‌شود.
زمان‌بندی برای شیردهی مثلا هر 3 یا 4 ساعت یکبار درست نیست و شیرخوار باید برحسب نیاز و میل خود در هر ساعت از شب یا روز که مایل است از شیر مادر استفاده کند. در هفته‌های اول، نوزادان باید به طور مکرر تغذیه شوند. به طور طبیعی در دو روز اول ممکن است نوزاد حتی هر نیم ساعت نیاز به تغذیه داشته باشد و عموما در ماه اول تولد دفعات شیر خوردن در طی شب و روز تا 14 بار یا حتی بیشتر هم می‌شود یعنی هر یک یا 5/1 ساعت در روز و چند بار در طی شب نوزاد شیر می‌خورد. به تدریج که شیرخوار رشد می‌کند و سن او بیشتر می‌شود با افزایش حجم معده وی و اینکه در هر نوبت، شیر بیشتری می‌خورد فواصل شیرخوردن بیشتر و تعداد دفعات شیر خوردن کمتر می‌شود به طوری که در سن دو تا سه ماهگی، با توجه به اینکه حجم شیر افزایش می‌یابد شیرخوار حدوداً هر دو تا سه ساعت یک بار شیر می‌خورد.
در شیرخواران بزرگتر از سه ماه، اغلب شیرخوار شب‌ها 4 ساعت می‌خوابد و برای شیرخوردن بیدار نمی‌شود که ممکن است طبیعی باشد و نباید او را بیدار کرد (این امر برای یک بار در 24 ساعت قابل قبول است) ولی در مورد شیرخواران سنگین وزن، خواب بیش از 4 ساعت نیز اشکال ندارد. بعضی از شیرخواران در عصر و ابتدای شب که حجم شیر نسبت به صبح کمتر است ممکن است در طی یکی دو ساعت چندین بار شیر بخورند. هرچه مکیدن سینه از موقع تولد، زودتر انجام شود و مکیدن‌ها قوی و درست باشد طول مدت شیردهی مادر در درازمدت بیشتر خواهد شد. متوسط طول مکیدن موثر (قوی) از هر سینه معمولا 10 دقیقه است و در شیرخواران ضعیف‌تر ممکن است 15 تا 20 دقیقه باشد.
اهمیت تغذیه مکرر با شیر مادر
تغذیه مکرر نوزاد در هفته‌های اول به ویژه روزهای اول موجب کاهش احتقان سینه مادر، افزایش تولید شیر و طول مدت شیردهی و برقراری ارتباط عاطفی قوی‌تر بین مادر و فرزند و نیز افزایش اعتماد به نفس مادر می‌گردد در نتیجه این مادران قادرند کودکان خود را به خوبی تا دو سال یا حتی بیشتر هم شیر دهند.
نکات قابل توجه تغذیه با شیر مادر
الف) در هر نوبت شیر دادن باید به علائم گرسنگی شیرخوار توجه کرد و فورا او را به سینه گذاشت اگر در این زمینه تاخیری صورت بگیرد که موجب گریه شیرخوار شود ممکن است سبب امتناع او از گرفتن سینه گردد.
ب) با گذشت زمان، حجم شیر مادر متناسب با نیاز شیرخوار تغییر پیدا می‌کند. چربی شیر مادر در شروع هر نوبت شیردهی کمتر است و سپس میزان آن به تدریج با ادامه مکیدن در همان نوبت، بیشتر می‌شود. این تغییرات کمک بزرگی به سیر نگهداشتن شیرخوار و وزن‌گیری او می‌کند.
ج) شیرخواران بیمار به این دلیل که اشتهای‌شان کمتر است به یک ماده غذایی سهل‌الهضم، مغذی و حفاظتی که همان تغذیه با شیر مادر است نیازمندند. در زمان بیماری با وجود کاهش میزان اشتها، تحمل شیر مادر برای کودکان بهتر از هر ماده غذایی دیگر است و علاقه آنان نسبت به شیر مادر معمولا همانند قبل است و یا حتی ممکن است بیشتر هم بشود.
د) عموماً شیر مادر به تنهایی 40 درصد انرژی و مواد مغذی مورد نیاز در سال دوم زندگی را تامین می‌کند. به علاوه مزایای متعدد جسمی، عاطفی، روانی و دفاعی برای کودک دارد. باید ترتیبی اتخاذ شود که دوران شیرخوردن از سینه مادر کامل شود و کودک تا پایان دو سالگی و یا بیشتر از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده نماید.
چند توصیه مهم به مادران شیرده
قبل از هر بار شیردادن، مادر باید دست‌هایش را با آب و صابون بشوید ولی شستن سینه‌ها در هر بار شیردادن لزومی ندارد. در صورت امکان اگر مادر روزی یک بار استحمام کند کافی است ولی اگر این عمل برایش مقدور نیست روزی یکبار سینه‌هایش را با آب تمیز و سالم بشوید و از هیچ محلول ضد عفونی کننده نظیر صابون یا الکل و... استفاده ننماید زیرا ممکن است منجر به خشکی بیش از حد پوست و نهایتا صدمه به نوک سینه شود به عبارت دیگر قبل و بعد از هر نوبت شیردادن نیازی به شستشوی سینه نیست. در صورت صدمه نوک سینه، مادر میتواند بعد از خاتمه شیر دادن یک یا چند قطره شیر خود را بر روی نوک سینه بمالد و بگذارد در معرض هوا خشک شود. بعضی از مادران هنگام شیردادن (حتی اگر وضعیت شیر دادن آنان هم صحیح باشد) احساس ناراحتی و سوزش در نوک سینه می‌کنند که معمولا حدود 3 تا 5 روز بعد از زایمان است. این امر طبیعی و به دلیل تغییرات هورمونی بعد از تولد است و کاهش دفعات تغذیه و یا مدت مکیدن نیز اثری در پیشگیری از این حساسیت نوک سینه ندارد. آنچه که مهم است همان درست گرفتن سینه توسط شیرخوار است.
ممکن است حدود 2 تا 4 روز پس از تولد، سینه‌ها دچار حالت پری، سفتی و حتی گرمی زیاد شود (به شیر آمدن) که معمولا از روز پنجم به بعد این حالت برطرف می‌شود. اگر مادر از این وضعیت اطلاع نداشته باشد امکان دارد از بین رفتن آن را از روز پنجم به بعد ناشی از کاهش شیر خود تصور نماید که علاوه بر ایجاد اضطراب و نگرانی، حتی موجب شروع مصرف شیر مصنوعی برای شیرخوار نیز بشود. برای اینکه ترشح شیر، لباس را خیس نکند می‌توان از یک قطعه پارچه تمیز و لطیف غیر پلاستیکی یا پد مخصوص که در داخل سینه‌بند قرار می‌گیرد استفاده نمود و در صورت خیس شدن مرتبا آن را عوض کرد. این کار ضمن پیشگیری از بروز عفونت‌های قارچی، در صورتی که نوک سینه هم زخم باشد از بدتر شدن آن جلوگیری می‌کند. دستمال‌های کاغذی به علت چسبندگی و احتمال ایجاد حساسیت، توصیه نمی‌شوند. برای آنکه شیرخوار بتواند به راحتی و به مقدار کافی از شیرمادر تغذیه کند، بهتر است درجه حرارت محیط (از نظر سرما و گرما) مناسب بوده و پوشک او خشک و تمیز باشد. در مواردی که پوشک شیرخوار خیس است اما احساس ناراحتی نمی‌کند می‌توان بدون تعویض پوشک او را شیر داد سپس پوشک را عوض کرد زیرا دیده شده که تعویض پوشک در بعضی شیرخواران سبب امتناع آنان از گرفتن سینه و شیرخوردن و حتی کاهش قدرت مکیدن‌شان می‌شود. پیچیدن محکم شیرخوار و یا محیط بسیار سرد یا گرم هم تمایل و اشتهای کودک را برای شیرخوردن کم می‌کند.