«کدام‌یک دزدترند؟ پزشکان یا خودروسازان داخلی»؛ این سوالی با پیشداوری و قضاوتی مشخص است که در ویدیویی از مخاطبان پرسیده شد؛ سوالی که از پیش اتهام دزدی را درباره دو قشر از جامعه مطرح می‌کند. اطلاعات درباره سوابق موسسه سازنده این ویدیو به ساخت چندین مستند با گرایش سیاسی خاص محدود می‌شود؛ مستندهایی همچون؛ «میراث آلبرتا ١و٢»، «یزدان تفنگ ندارد»، «مهارشده»، «دوپینگی‌ها»، «قرار لیلا» و «فرهنگ ترافیکی مردم تهران». پیش از این «عباس زارع‌نژاد»، مشاور وزیر بهداشت اهداف این ویدیو را «تخریب، تهمت، دروغ و هر آن چه ضد اسلام و ضد فرهنگ» دانست و سازمان نظام پزشکی هم اقدام به شکایت از این موسسه در مراجع قضائی کرده است.
به گزارش ، روزنامه شهروند در ادامه می نویسد: اما مطرح‌کردن چنین اتهاماتی به جمع زیادی از مردم کشور با چه اهدافی صورت می‌گیرد و چه آسیب‌هایی به اعتماد عمومی مردم وارد خواهد کرد؟ این همان سوال‌هایی است که متخصصان پزشکی و اجتماعی به آن پاسخ دادند.
اختلال جامعه در بازیابی حقیقت
«مصطفی آب‌روشن» جامعه‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران، سوال این ویدیو و شیوه ورود آنها به بحث را «مغالطه سوال مرکب» می‌داند. او در این‌باره می‌گوید: «طرح پرسش این موسسه و شیوه نظرسنجی آن را می‌توان از سه منظر مورد واکاوی و نقد قرار داد. طرح اینگونه سوالات متضمن نوعی پیشداوری و پذیرش مقدماتی نادرست است که به «مغالطه سوال مرکب» مشهور است. در این شیوه مغالطه‌آمیز، پرسشگر از روی مقدمات و استدلال نادرستی که به پرسش‌شونده القا می‌کند، قصد دارد که به نتیجه دلخواه خود برسد؛ زیرا در بین گزینه‌ها انتخابی برای سلامت عملکرد خودروسازان و قشر پزشکان وجود ندارد. به‌طوری‌که قبل از هرگونه پژوهشی برچسب دزدی را به هر دو گروه مورد مطالعه نسبت می‌دهد و اینگونه یافته‌ها و تعمیم آن از منظر روش‌شناسی و علمی باطل است.» این جامعه‌شناس در ادامه می‌گوید: «دومین ایرادی که به این موسسه وارد است، این است که بر چسب دزدی به تمام افراد حقیقی و حقوقی از منظر نظام کیفری جرم تلقی می‌شود؛ زیرا حیثیت اجتماعی پزشکان و خودروسازان مورد تعرض قرار گرفته است.»
پیش از این و پس از رسانه‌ای‌شدن چندین مورد خطای پزشکی، تلاش‌ها برای تخطئه جامعه پزشکی صورت گرفته است که ویدیوی مورد انتقاد وزارت بهداشت، آخرین مورد از چنین برخوردهایی است. پیامدهای اجتماعی و اثرات سوء این روش و شیوه برخورد چه خواهد بود؟ عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران در پاسخ به این پرسش، از لطمه واردکردن به اعتماد جامعه سخن می‌گوید: «اما نکته سوم آثار و پیامدهای اجتماعی این شیوه شبهه‌افکنی است که متاسفانه اینگونه برخوردهای غیراخلاقی، اعتماد اجتماعی را در میان جامعه آماری بیماران دچار چالش بزرگی می‌کند زیرا در مبحث پزشکی افراد جامعه دچار نوعی اختلال در بازیابی حقیقت می‌شوند؛ در واقع وقتی ما همه پزشکان را با برچسبی مشترک، دزد قلمداد می‌کنیم عملا اعتماد اجتماعی به پزشکان دچار تزلزل می‌شود، در حالی‌که اعتماد مهم‌ترین عنصر در رابطه پزشک و بیمار است و تأثیر بسزایی در اثربخشی درمان و همچنین، رضایت پزشک و بیمار دارد.»
اثر فیلم کوتاه تخریبی
عمیق و ماندگار نیست
«اصغر مهاجری»، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه تهران هم درباره ماهیت این فیلم به اهداف خاص اینگونه محصولات رسانه‌ای اشاره می‌کند و به «شهروند» می‌گوید: «امروزه در تمام جهان چه در کشورهای توسعه‌یافته یا کشورهایی مثل ما، آن چیزی که حرکت‌های رسانه‌ای را پشتیبانی و تولید می‌کند، کلید واژه‌ای به نام منافع است، یعنی ارزش‌های اقتصادی بر هنر، فرهنگ و رسانه تاثیرگذار است اما این هدف خود را خیلی زیبا و ماهرانه آراسته می‌کند و به اسم دیگر مطرح می‌شود.» مهاجری از کالبدشکافی و تبلیغ‌های غیرمستقیم حرف می‌زند: «بعد از کالبدشکافی این حرکت‌های رسانه‌ای، متوجه می‌شویم که این نظام منافع گروهی را تامین کرده و تبلیغ غیرمستقیم داشته است. این نوع پرسشگری که در این ویدیو هست، هم در این مقوله دسته‌بندی می‌شود. بنابراین در مواجهه با این جریان باید دید که پشت پرده جریان چه گروهی از تخریب این دو گروه نفع می‌برد. البته نوع سوال‌ها هم کاملا نشان‌دهنده هدف جریان است چون سوال‌های علمی جهت‌گیری ندارند. اینگونه جریان‌سازی‌ها اغلب از سوی نهادها یا گروه‌های خاص و با هدف خاصی طراحی می‌شود که یا منافع صنفی و یا منافع یک نهاد مستقل را دنبال می‌کند. در این مصاحبه پرسیده می‌شود که پزشکان دزدتر هستند یا خودروسازان؟ که این سوالات کاملا سوءگیرانه است و مبنای پرسشگری علمی ندارد.»
او درباره نتایج و تأثیر این ویدیو بر روی مردم که حالا هم در رسانه‌ها دست به دست می‌شود، توضیح می‌دهد: «قطعا نتایج عمیقی بر سرمایه اجتماعی ندارد. البته بخشی از سرمایه‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد و دچار فرسایش می‌کند، اما خیلی عمیق و ماندگار نیست. این کار زمانی تأثیر ماندگاری دارد که تکنیک‌های زیادی در آن به کار برده شده باشد.»
این جامعه‌شناس البته در یک نمای کلی معتقد است که سرمایه اجتماعی در ایران به‌طور جدی با فرسایش روبه‌روست: «آمار و ارقام نگران‌کننده‌ای در این زمینه وجود دارد، مثلا عددهای شاخص «بی‌اعتمادی» در ایران بسیار بالاست. مردم خیلی جاها بی‌اعتماد هستند که نشانه خوبی از سرمایه اجتماعی نیست، به همین دلیل هم افزایش سرمایه اجتماعی به‌عنوان مسأله مهم اجتماعی در ایران رصد می‌شود. البته نقد به جامعه پزشکی از خیلی وقت قبل با سریال مهران مدیری آغاز شده است و در مورد شرکت‌های خودروسازی ایرانی هم این جریان وجود داشته است، ضمن اینکه عددهای مرگ و میر و تصادفات جاده‌ای به هیچ‌وجه قابل دفاع نیست. بنابراین نقدها و بی‌اعتمادی‌ها وجود دارد، اما کاری که در روزهای گذشته منتشر شده، تاثیر ماندگار و زیادی بر آن ندارد.»
بهترین تمییز‌دهنده جامعه است
«سیدمرتضی خاتمی»، نائب رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم درباره آثار سوء این شیوه برخورد به «شهروند» می‌گوید: «این موضوع قبل از آنکه به جامعه پزشکی آسیب وارد کند به جامعه خبرنگاری و اطلاع‌رسانی لطمه وارد می‌کند و خود این جامعه باید مسائل را پایش کند. انتشار این قبیل مسائل به صورت گزینشی قطعا تاثیر سویی بر مردم نمی‌گذارد چرا که مردم خادمان خود را می‌شناسند و این گزارش به حدی واضحا «سوء» است که بیشترین اثرات سوء را متوجه خود تهیه کنندگان و جامعه خبری می‌کند و اساساکار نادرستی است. واژگانی وجود دارد که در جامعه و دین ما نسبت آنها نگاه بدی وجود دارد و قراردادن آنها در کنار پزشکان تاثیری بر اعتماد مردم به این جامعه فرهیخته نخواهد داشت.»
او درباره بعضی از موارد مشکوک به خطای پزشکی که زمینه‌ساز انتقاداتی از جامعه پزشکی شده هم می‌گوید: «در پرونده مرحوم کیارستمی که از هنرمندان فرهیخته جامعه بودند، خانواده آنها اذعان دارند که چه خدمات پزشکی بزرگی در داخل کشور انجام گرفت و در نهایت این هنرمند در خارج از کشور درجریان اقدامات دیگرجان خود را از دست دادند. آن شخصی که به عنوان یک هنرمند چنین بحث ناصوابی را برای اولین بار مطرح کرد به‌نظرم خودشان را درمعرض آسیب قراردادندو جامعه پزشکی دراین خصوص امتحان خود رابه‌خوبی پس داده است؛ هرچند که خطای انسانی در همه جای دنیا ومنجمله در کشور ما با ضریب پایین‌تری از جامعه بین‌المللی وجود دارد ولی این دلیل نمی‌شود که بخواهیم همه را به یک چوب برانیم و این دور از شأن جامعه است. انتقاد باید وجود داشته باشد و انتقاد به شیوه درست کمک‌کننده است اما تخریب با انتقاد متفاوت است.»
خاتمی در پاسخ به این سوال که کمیسیون بهداشت و درمان چه برنامه‌ای برای مقابله با چنین هجمه‌هایی دارد، می‌گوید: «پزشکان وعناصر خوب ما بهترین مدافع حیثیت جامعه پزشکی هستند. عده‌ای که به صورت سازمان یافته و نه دلسوزانه و منتقدانه برخی مباحث را مطرح می‌کنند جامعه آنها را تمیز می‌دهد.البته نظام پزشکی به سهم خود و در جای خود این دفاع را انجام می‌دهد ولی بهترین تمیزدهنده جامعه است که قضاوت نهایی را شکل می‌دهد. ما هم به عنوان نمایندگان مردم وظیفه داریم که از اقشار جامعه از جمله جامعه پزشکی دفاع کنیم .»
به دنبال شلوغ‌کاری هستند
«ایرج خسرونیا»، رئیس انجمن متخصصان داخلی، این ویدیو را یک حرکت سیاسی می‌داند که نیت آن سوءاستفاده از عواطف مردم است. این پزشک در توضیح سخنان خود به «شهروند» می‌گوید: «جامعه پزشکی این ماجرا را یک حرکت سیاسی می‌داند چون مجموعه‌ای که این ویدیو را منتشر کرده است، هیچ نوع سابقه فرهنگی روشنی ندارد و حتی وزارت ارشاد هم از نوع فعالیت آن بی‌خبر است. به نظر می‌رسد این گروه خاص که اصلا مردمی نیست، قصد برداشت سیاسی از اعتقادات و عواطف مردم را دارد. آنها می‌خواهند علیه پزشکان و خودروسازان جو سیاسی به وجود بیاورند چون هیچ گروه یا آدم عاقلی با دزد خطاب کردن جامعه پزشکان و خودروسازان به نتیجه‌ای کاربردی برای جامعه نمی‌رسد. کسانی که این ویدیو را منتشر کرده‌اند، فقط به دنبال شلوغ‌کاری هستند. البته بخشی از این مشکل هم به ما و مسئولان برمی‌گردد. وقتی یک نماینده مجلس از پشت تریبون به راحتی علیه جامعه پزشکی صحبت می‌کند و هر چه می‌خواهد می‌گوید و برخی نقص‌ها را در بوق و کرنا می‌کند، طبیعی است که دستمایه سوءاستفاده برخی افراد سودجو یا افراد ناآگاه قرار می‌گیرد تا آنها با روش‌های گوناگون موضوع را مطرح کنند.»
خسرونیا که ریاست هیأت بدوی سازمان نظام پزشکی را هم بر عهده دارد، نتیجه چنین برخوردهایی را آسیب به رابطه پزشک و بیمار می‌داند و معتقد است که جامعه از چنین برخوردهایی دچار لطمه می‌شود: «مردم و بیماران تنها کسانی هستند که از این ماجرا ضرر می کنند. کسی که فردا یک جراحی سخت قلب دارد، چگونه می‌تواند با این تصور به اتاق عمل برود و قاعدتا او به واسطه این جریان، اعتماد عمیق و حقیقی به عمل پزشکی خود ندارد. کسی که با امید بهبود جان، مال و ناموس خود را در اختیار پزشک قرار می‌دهد، دچار تردید می‌شود. البته معتقدم که مردم ما به قدری آگاه هستند که تحت تاثیر این جریان‌سازی‌ها قرار نمی‌گیرند و فکر نمی‌کنم مشکل جدی برای او ایجاد شود. به‌هرحال کسی که بیمار است به رمال و دعانویس مراجعه نمی‌کند و حتما درمان قطعی خود را نزد پزشک دنبال می‌کند و این موضوع برای مردم ما روشن است. این نوع حرکات در کشورهای دیگر معمولا دستمایه اعتصاب‌های خیابانی و شلوغ‌کاری است. حال این افراد هم به دنبال جریحه‌دار کردن جامعه پزشکی یا خودروسازان هستند تا در نهایت این اعتصابات را رقم بزنند.»
