برای هر کسی که در زندگی‌اش پدر یا مادر شده باشد و یا حتی قصد بچه‌دار شدن داشته باشد، این یک کابوس است که فرزندش با مصرف سیگار یا مواد سر و کار پیدا کند. اما خوشبختانه این موضوعی است که می‌شود از آن به راحتی پیش‌گیری کرد. اما من چهطور می‌توانم با فرزندم درباره‌ی این موضوع صحبت کنم؟ نکند صحبت کردن درباره‌ی این موضوع باعث گرایش بیشتر او به مصرف بشود؟ آن‌چه در زیر میآید به شما نشان خواهد داد که چه طور این کار را انجام دهید.
فکر کردن به این موضوع که فرزند من ممکن است مواد مصرف کند، به قدری دردناک است که بیشتر پدر‌ها و مادر‌ها صورت مسئله را پاک می‌کنند و فرض را بر این می‌گذارند که این اتفاق برای فرزند آن‌ها نخواهد افتاد. اما متأسفانه این یک اشتباه بسیار رایج است. برای مثال در یک پژوهش خارجی ۴۰ درصد نوجوانان اظهار کردند که حشیش (ماری‌جوانا) را امتحان کرده‌اند، در حالی که تنها ۱۸ درصد از والدین فکر می‌کردند که فرزندشان حشیش مصرف کرده است. این تفاوت عظیم نشان‌دهنده‌ی آن است که ما تمایل داریم فرزند خودمان را جدا از این مشکلات فرض کنیم. کدام پدر و مادری دوست دارد فرزندش را در حال مصرف مواد تصور کند؟ اما این موضوع ما را مواجهه با خطر بزرگی قرار می‌دهد. غفلت از موضوعی به این مهمی، ما را شبیه کبکی می‌کند که سرش را زیر برف کرده تا خطر را نبیند. شاید مهم‌ترین پیامی که می‌توان در این میان مطرح کرد، این است که بیایید سرمان را از زیر برف دربیاوریم و با شجاعت راه‌حلی برای این موضوع پیدا کنیم.
طی تجربه‌ی آموزش پیش‌گیری از اعتیاد برای والدین همیشه به این پرسش برمی‌خورده‌ام که «چطور با فرزندم درباره‌ی مواد صحبت کنم، بدون اینکه پرده‌ی حیایی که بین من و فرزندم هست، پاره شود؟». به عبارتی بیشتر والدین تصور می‌کنند که بهتر است بین خود و فرزندشان فاصله‌ای پدید بیاورند و درباره‌ی بعضی موضوعات (مانند روابط با جنس مخالف و مواد ) صحبتی نکنند. با این امید که مسکوت ماندن این موضوع باعث شود که فرزندشان بداند این موضوع را تأیید نمی‌کنند و خودبه‌خود به دنبال این کار‌ها نرود. پاسخ من به این والدین همیشه این بوده است که «لطفاً این پرده‌ی حیا را از بین ببرید». شاید این روش برای نسل‌های قدیمی‌تر کاربرد داشته و باعث حفظ آن‌ها از مسائل و آسیب‌ها شده باشد، اما دیگر چنین کاربردی ندارد. ما در کلینیک‌های ترک اعتیاد به خانواده‌هایی برمی‌خوریم که سال‌ها از مصرف مواد فرزندشان بی‌خبر بوده‌اند، زیرا فاصله‌ی میان آن‌ها و فرزندشان بسیار زیاد بوده است و هیچ‌گاه در مورد چنین موضوعاتی با فرزندشان حرف نزده‌اند.
اما چه طور این فاصله را از بین ببریم؟! چه طور این موضوع را طوری مطرح کنیم که فرزندمان برداشت نکند که با مصرف مواد موافقیم؟ از آن مهم‌تر چهطور با او صحبت کنیم که با ما لج‌بازی نکند؟ اصلا چه سنی برای صحبت کردن با فرزند مناسب است؟ توصیه‌های زیر به شما کمک خواهد کرد که مفید و مؤثر با او صحبت کنید:
1. از چه سنی؟ هرچه زود‌تر بهتر!
تعجب نکنید. بهتر است با فرزندتان در هر سنی که هست، درباره‌ی مواد صحبت کنید. سال‌های میانی دبستان و پیش از شروع دوران نوجوانی، بهترین زمان برای صحبت کردن است. در این سن فرزند شما هنوز شروع به استقلال‌طلبی نکرده است و حرف شما به نوعی قانون نانوشته‌ی زندگی او خواهد شد. البته اگر فرزندتان به نوجوانی و جوانی رسیده باشد هم، هنوز برای صحبت کردن دیر نیست.
مهم این است که از هر فرصتی برای صحبت در این باره استفاده کنید. این فرصت ممکن است وقتی با هم قدم می‌زنید، یا زمان دیدن فردی معتاد یا حتی زمانی که خاطره‌ای تعریف می‌کنید، باشد. مهم این است که منتظر فرصت صحبت کردن باشید.
2. یادتان باشد دختر و پسر فرقی ندارد
از قدیم این دیدگاه بین ما وجود داشته است که در رابطه با مصرف مواد پسر‌ها در معرض خطرند و اگر هم کسی قصد داشته باشد که با فرزندش درباره‌ی مخدر صحبت کند، مخاطب اصلی پسر‌ها هستند. اگرچه پیش‌تر‌ها فقط این پسر‌ها بودند که مخاطبان اصلی مصرف مواد محسوب میشدند، اما امروزه الگوهای مصرف مواد تغییر کرده است و با ظهور مواد جدید در بازار، دیگر دختر‌ها هم به اندازه‌ی پسر‌ها در معرض اعتیاد هستند. به خاطر همین است که نباید صحبت درباره‌ی مصرف مواد را فقط به پسر‌ها محدود کنید.
3. خودتان درباره‌ی اعتیاد زیاد بدانید
درباره‌ی اعتیاد و انواع مواد تا جای ممکن اطلاعات دقیق و علمی کسب کنید. کتاب بخوانید، در اینترنت جستوجو کنید و سوالاتتان را از متخصصان بپرسید. در منابع اینترنتی نهتنها می‌توانید درباره‌ی اثرات مصرف مواد اطلاعات کسب کنید، بلکه تصاویری از آن‌ها را هم ببینید. حتی اگر به چنین منابعی دسترسی ندارید به یک کلینیک ترک اعتیاد سر بزنید و با پزشک یا روان‌شناس آن‌ها مشورت کنید. اگرچه این کار ممکن است زمان‌بر و گاهی هزینه‌بر هم باشد، اما ارزش آن را دارد که ما را از خطر اعتیاد فرزندمان حفظ کند. شما باید اطلاعات کامل و درستی درباره‌ی داشته باشید. یک منبع خوب برای پرسش درباره‌ی مواد، اعتیاد و درمان آن شماره تلفن «خط ملی اعتیاد» (۰۹۶۲۸) است که می‌توانید از آن هم استفاده کنید.
4. از کاه کوه نسازید
یکی از مهم‌ترین خطاهایی که والدین مرتکب می‌شوند این است که زمان صحبت درباره‌ی مواد می‌ترسند و این ترس را به فرزندشان منتقل می‌کنند. یکی از ویژگی‌های نوجوانی این است که آن‌ها خود را مصون از هرگونه مشکل، بیماری و دردسر احساس می‌کنند؛ به همین خاطر نگرانی شما را واکنشی شدید و غیرمنطقی میدانند و آن را جدی نمیگیرند.
از تصور اینکه ممکن است به فرزند شما مواد تعارف شده باشد و یا حتی آن را امتحان کرده باشد، وحشت نکنید. حتی اگر چنین اتفاقی افتاده باشد، مصرف امتحانی مواد لزوما به معنای اعتیاد فرزند شما و کارتن‌خواب شدن او نیست. باید با اعتماد به خودتان و فرزندتان، محکم و قاطع صحبت کنید.
5. موضع خودتان را محکم و قاطع بیان کنید
پژوهش‌ها نشان داده است که مهم‌ترین امتناع نوجوانان از مصرف مواد، تأثیر والدین است. نوجوانانی که از والدینشان پیغام «ما مصرف مواد را تأیید نمی‌کنیم»، به صورت قطعی و واضح دریافت می‌کنند، ۵۴ درصد کمتر به سمت مصرف مخدر می‌روند. پس با اطمینان و محکم به فرزندتان بگویید که با مصرف مواد موافق نیستید.
مصرف مواد را به هیچ‌وجه، چه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تأیید نکنید. اگر لازم بود، این کار را به صورت عملی هم نشان بدهید. برای مثال اجازه ندهید که برای خانه قلیان خریده شود و یا از مهمان سیگاری بخواهید سیگارش را بیرون از منزل یا نزدیک پنجره بکشد.
6. درباره‌ی مواد و عوارضش منصفانه صحبت کنید
اگر فرزند شما به دوران نوجوانی رسیده‌است، باید دقت کنید که با او چگونه درباره‌ی مصرف مواد صحبت می‌کنید. برای مثال صحبت‌های شما باید حتما منصفانه باشد. صحبت کردن وحشت‌زده درباره‌ی مصرف مواد و کارتن‌خواب شدن، برای نوجوانی که مصرف مواد را میان دوستانش دیده است، خنده‌دار به نظر میآید. مطرح کردن این موضوع که اگرچه در ابتدا مصرف مواد نتایج زیاد بدی ندارد و لذت‌بخش است، اما به مرور زمان آسیب‌های غیرقابل جبرانش را نشان خواهد داد، هم منصفانه‌تر و هم قابل‌قبول‌تر است.
7. مسئولیت انتخاب را به گردن خودش بیاندازید
تا این‌جا گفتیم که آرام، قاطع و منصفانه درباره‌ی مصرف مواد و عوارضش صحبت کنید، اما هنوز مهم‌ترین بخش صحبت‌های شما باقی‌مانده است. این نکته‌ی مهم را به‌خصوص درباره‌ی نوجوانان، به خاطر داشته باشید که وقتی بهترین نتیجه را خواهید گرفت که مسئولیت تصمیم‌گیری درباره‌ی رفتار را به عهده‌ی فرزندتان بگذارید. وقتی که شما پس از هر خواهشی این انتخاب را برای فرزندتان در نظر می‌گیرید که خودش گزینه‌ی درست را برگزیند، به نوعی از بروز هرگونه لج‌بازی جلوگیری می‌کنید.
چند جمله خوب برای صحبت کردن درباره‌ی مواد
- «شاید این سوال من برات عجیب باشه، ولی تا حالا کسی به تو مواد تعارف کرده؟ اگر این اتفاق افتاد، دوست دارم در موردش با هم حرف بزنیم.»
- «من می‌دونم که مواد یا سیگار ممکنه اولش لذت‌بخش باشه اما به خاطر عوارضی که به مرور ایجاد می‌کنه، دوست ندارم تو اونها رو حتی امتحان کنی، هرچند تو بزرگ شدی و خودت بهتر می‌دونی تصمیم عاقلانه کدومه.»
-«ببینم تو بلدی اگه کسی بهت سیگار تعارف کرد، چهطوری بهش بگی نه؟ دوست داری با هم تمرین کنیم؟»