عقیم کردن موشهای شهرهای ایران شوخی است؟

-*فریبرز نوذری: موضوع عقیم سازی موشها یک موضوع کاملا علمی و کاربردی است و شوخی خواندن آن می تواند نشان از عدم جست و جوی کافی در منابع علمی معتبر باشد. در این راستا تحقیقات گسترده ای صورت گرفته که بعضا به مرحله ی اجرای رسیده اند. اول از همه باید گفت که موضوع سم پاشی از زمانی که سموم ارگانو فسفره و مواد ضد انعقاد خون در سال 1915 میلادی توسط انسان ساخته شد [1]، مدت اندکی بعد برای اجرای وسیع در موضوع کنترل جمعیت موشها درآمد.

به گزارش اکنون حدود 1 قرن از آنها میگذرد و همچنان شاهد هزینه های وسیع در استفاده از این مواد هستیم و این در حالی است که مشکل موشها همچنان بدون هیچ تغییری پای بر جا است.

توسط برخی کارشناسان گفته شده است که "عقیم سازی یعنی اینکه ما موشی را بگیریم در یک محیط استرلیزه آن را بی‌هوش و پس از اجرای عمل عقیم سازی جانور را بخیه زده و پس از مراقبت دوباره آن را به دامان شهر بازگردانیم". در این خصوص به جدیت میتوان گفت که اینطور قلمداد کردن عقیم سازی در باره ی موش کاملا یک شوخی قلمداد می شود اما در واقعیت مطرح شدن بحث عقیم سازی نه به معنای اجرای عمل جراحی برای اخته کردن یا خارج کردن رحم و تخمدان بلکه به معنای القای ناباروری با کمک جیره غذا می باشد که حدود 15 سال از ارائه ی آن روی جوندگان می گذرد و با کمی جست و جوی اینترنتی میشود منظور عقیم سازی واقعی در خصوص موش ها را پیدا نمود.

در رابطه با کنترل جمعیت شاید در ابتدا به نظر برسد که اگر تمام موشها را نابود کرد، آسیب های آنها به صفر خواهد رسید! اما با یک بررسی دقیق تر در انقراض های گونه ای که توسط انسان یا طبیعت صورت گرفت میتوان به عواقب بسیار وحشتناک آینده ی آن پی برد. در نتیجه هدف ار کنترل جمعیت درواقع رساندن جمعیت موش به یک جمعیت قابل قبول میباشد. طی تحقیق آماری که در دانشکده ی ریاضی دانشگاه Yuncheng چین در سال 2017 صورت گرفت نشان داد که کنترل جمعیت جوندگان با روش عقیم سازی نسب به روش سموم کشنده برتری دارد [2]. در این تحقیق نشان داد که در صورت استفاده از روش عفیم سازی، جمعیت طی مدت زمان خیلی بیشتری به جمعیت اولیه نزدیک میشود. این در صورتی است که با سموم کشنده، تنها باعث تحریک سیستم تولید مثلی موشها شده ایم و موشها را به سمت تولید مثل بیشتر سوق داده ایم و این باعث رسیدن به جمعیت اولیه در مدت زمان خیلی کمتر میشود.

در کشور عزیزمان ایران تحقیقاتی در زمینه ی مواد عقیم کننده ی خوراکی توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه شیراز به عمل آمد و نتیجه ی آن تولید سمی با این کارایی به نام Biorotox بود. این سم با هدف قرار دادن ارگانهای تولید مثلی موش به صورت اختصاصی ( فقط در جوندگان)، باعث ایجاد ناباروری در این حیوانات میشود [3]. در مورد رفتار موشها پدیده ای وجود دارد به نام rebound effect، که طی آن موشها پس از یک کاهش جمعیت ناگهانی، توان تولید مثلی خود را بالا میبرند و در مدت زمانی بسیار اندکی جمعیت از دست رفته را جبران میکنند و این همان مشکل اصلی است که سموم کشنده قادر به غلبه بر آن نیست اما در صورتی که حیوانات نابارور شوند این پدیده به کل حذف میشود و جمعیت با یک شیب بسیار کندتر افزایش میابد.

با توجه به وضعیت کنونی در ایران مخصوصا شهرهایی مثل تهران، شیراز، اصفهان و... این نیاز مطرح است که استراتژی کنترل جمعیت موشها به سمت یک روش کاربردی با اصول علمی، یعنی عقیم سازی به جای کشتن موشها، جهت داده شود تا بتوان با کاهش هزینه های کنترلی به طور موثر تری در این باره اقدام نمود.

* دانشجوی دامپزشکی دانشگاه شیراز

منابع:

1) Discovery of anticoagulant drugs: a historical perspective

2) Impulse lethal control and contraception control of seasonal breeding rodent

3) Effects of green biological rodenticide, Biorotox®, on fertility of male rats