آشنایی بیشتر با تخت جمشید و بنای دروازه ملل

یکی از نمادهای قدرت و شکوه سلسله هخامنشیان، کاخی است به نام دروازه ملل که می توان این دروازه را در قسمت شمال شرقی تخت جمشید و مقابل پله های ورودی این بنای عظیم مشاهده نمود. موقعیت جغرافیای این کاخ زیبا و کوچک در میان کاخ آپادانا، درست در مقابل پله های ورودی بنای تاریخی تخت جمشید و همچنین مابین برج های نظامی این بنای قدمتی و خیابان سپاهایان می باشد. برای درک بهتر می توان گفت که کاخ دروازه ملل کاخ کوچکی است که در قسمت شرقی جلوخان پله های ورودی بنای اصلی (تخت جمشید)، به مسافت 22 متری از لبه صفه واقع شده است. نام این کاخ  بسته به دلایل زیادی از جمله قوانین ورود به بنای اصیل تخت جمشید (پرسپولیس) بر روی آن گذاشته شده است و به جهت ورود ابتدایی قشرهای مختلف و سران حکومتی و قومی گوناگون ایرانی به داخل آن و سپس دسترسی به دیگر قسمت ها و کاخ های دیگر، نام آن را دروازه ملل خطاب می کردند. در مورد معماری موجود این بنا در مرودشت فارس؛ نیز می توان گفت که این عمارت متشکل از تالاری با دیوار های خشتی مستحکم، سه ورودی بزرگ و چهار ستون قطور بوده است که مسئولیت نگهداری سقف را بر عهده می گرفتند. در خصوص سازنده بنای عظیم تخت جمشید (کاخ پرسپولیس) که اکنون از جاذبه های مهم گردشگری ایران محسوب می شود، حرف و حدیث زیاد است! تعدادی از مورخان و باستان شناسان معتقدند با توجه به کتیبه های موجود در این بنا، تخت جمشید متعلق است به حکومت خشایارشا و عده دیگر اعتقاد دارند، داریوش کبیر دستور ساخت چنین بنای عظیمی را صادر نموده و تنها بهره وری آن به حکومت خشایارشا منتسب می شود.

دروازه ملل و اطلاعات اجزای آن

بزرگی و وسعت کاخ دروازه ملل دقیقا 612.5 متر مربع و ارتفاع آن نیز نسبت به سطح جلوخان پله های ورودی بنا، 18 متر بیشتر است! هر کدام از دیوارهای این کاخ طولی به اندازه 24.75 متر را دارا می باشند و قسمت های نوک تیز یا همان تیغه های برج ها و گنگره های آن نیز، به اندازه قابل توجه 33 متری نسبت به سطح هموار دست های پیرامونی، مرتفع تر هستند. در خصوص ستون های کاه دروازه ملل باید اذعان داشت که طبق آنچه از اسناد و مدارک مربوطه به این بنای ورودی بر می آید، ارتفاع ستون های مستحکم آن چیزی میان 16 تا 18 متر بوده که البته بسته به شرایط اقلیمی، تا سال 1965 میلادی دو تا از این ستون های مستحکم در بنای تخت جمشید هنوز پابرجا بوده است! ناگفته نماند در حال حاضر تنها یک ستون کامل در بنای باشکوه تخت جمشید (کاخ پرسپولیس) ایران به چشم می خورد که آن هم از استفاده خرده سنگ ها و دیگر مصالح شکسته موجود در این بنا، ساخته شده است و اکنون یک ستون جدید با ظاهری متفاوت تر نسبت به آن چه باید باشد، شده است.

ستون ها و سرستون های مجمود در این کاخ

ستون های بنای دروازه ملل متشکل از چند قسمت می باشند که از پایین شامل قسمت زیر ستونی که بیشتر شبیه به یک زنگوله می باشد و توام با شیارهای عمودی که در اصطلاح معماری باستانی به آن قاشقی می گویند و همچنین یک سنگ چرخ بزرگ که به آن شالی ستون نیز گفته می شود، است و پس از آن بدنه ستون ها شروع می شوند که استوانه ای هستند و مرتفع و در قسمت فوقانی شالی خود نیز از 48 شیار برجسته برخوردار می باشند! اما قسمت بالایی این ستون های زیبا و چشم نواز که گل ستون نیز نامیده می شود، قرار دارد و می توان اشکال مختلفی همچون برگ های مختلف گیاهی و درختی، نیلوفر آبی، غنچه هایی با تعداد پر مشخص، برگ های طوماری و حتی پیچک های نخلی را بر روی آن ها مشاهده نمود. سرستون نیز قسمت دیگری از این ستون ها هستند که نه تنها در کاخ دروازه ملل بلکه در کل مجموعه بنای تخت جمشید (کاخ پرسپولیس) به شکل دو گاو به حالت زانو زده نشسته و پشت به پشت وجود دارد که با گل و گیاه گوناگونی مزین شده اند؛ جالب است بدانید در گذشته های بسیار دور به جای گل و گیاه برای تزیین این گاوهای پشت به پشت هم نشسته از یک اشه تیر قطور استفاده می کرده اند که هر کدام از این شاه تیرها دارای تعداد کوچکتری تیر بودند و سقف کاخ ها و بنای این منطقه را بر روی آنان ایجاد می کرده اند. در کاخ دروازه ملل شما به سه ورودی بزرگ مواجه می شود که ورودی های شرقی و غربی آن از ارتفاع 10 متری و عرض 3.82 متری برخوردار هستند و با حیوانات عجیب الخقله شبیه گاوهای بزرگی که بالدارند و سر انسان برای آن ها تعبیه شده است، رو در رو می شوید! این گاوهای نر که ارتفاع پاهایشان در حدود 5 متر از سطح زمین می باشد، بنا به گفته بومیان این منطقه در گذشته های بسیار از آن ها برای دفع خطر شیاطین مختلف بهره می گرفتند که البته فارغ از جنبه های مذهبی و این چنینی، زیبایی خاصی را به بنا منتقل می کرده اند؛ ورودی جنوبی کاخ پرسپولیس که مرتفع تر از دو ورودی دیگر است، از هیچ تندیس و مجسمه خاصی برخوردار نیست و کاملا ساده و بی آلایش می باشد.

تفاوت های ظاهری میان گاوهای نگهبان آشوری و هخامنشی

گاوهای نگهبان در عصر آشوریان از قدمت و تاریخچه قابل توجهی برخوردار بوده اند که در عصر هخامنشیان نیز به همین گونه بوده است! اما تفاوت در میان تندیس های گاوی شکل هر دو سلسله در تغییراتی است که از سوی هخامنشیان در ظاهر و پیکره آن ها به وجود آمده است! به عنوان مثال می توان گفت که گاوهای نگهبان آشوریان از 5 پا ساخته شده اند که در مسجمه های غول پیکر هخامنشی موجود در منطقه، این گاوهای نگهبان تنها از 4 پا برخوردار هستند و می توان با توجه به هنر مسجمه ساز، نوعی حرکت را در پاهای عقبی آنان متوجه شد؛ به اضافه چهارپا بودن نگهبانان هخامنشی باید به ریش های بلند و مستطیلی شکل که با طرح هایی جانبی همچون گل های دوازده پر و غنچه های نیلوفر آبی زیباسازی شده اند، اشاره نماییم. در ضمن در پیکره این مسجمه ها نوعی حجم های نامتعارف برجسته نیز وجود دارد که همچون موی بدن این حیوانات انسان نما هستند و بر روی سینه، پهلو، شانه، مازه و کپل آن ها واقع شده اند. لازم به ذکر است که هر کدام از این مجسمه های نگهبان از گردنبند دوازده پری نیز برخوردار می باشند.

کتیبه های موجود در کاخ دوازده ملل

بر لوحه های چهار گوش ورودی های کاخ پرسپولیس، شاهد سنگ نوشته و کتیبه هایی هایی به سه زبان و سه خط میخی از خشایار شاه در قسمت جبهه های داخلی هر کدام از دیوارهای این ورودی می باشیم که به صورت قرینه ای نصب شده اند. کتیبه میانی به زبان فارسی حک و نگاشته شده است و کتیبه ای که در سمت دشت قرار گرفته به زبان عیلامی و کتیبه سوم هم که به تالار مشرف می باشد به زبان بابلی یا آکدی نوشته شده است. نکته ی مهم در مورد این کتیبه ها یکسان بودن محتوای هر سه آن ها است که این مضمون به شرح زیر می باشد: خدای بزرگ اهورا مزدا است، که این زمین را آفرید و خشایارشا را شاه آن قرار داد، یکی را شاه بسیاری و دیگری را سروری زیاد؛ من خشایارشا هستم، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشوری که ملت گوناگون دارد ، شاه چهانی وسیع و پهناور، من پسر داریوش شاه، از تیره و تبار هخامنشان هستم. گوید خشایارشا شاه: این بارگاه همه ملل (دوورثیم ویسه دهیوم) را من به توفیق اهورا مزدا ساختم و قصد دارم تا ساختمان های خوب دیگری را در این مُلک پارسی تخت جمشید (کاخ پرسپولیس) بنا کنم، آنچنان که پدرم خواست و من آن را ایجاد نمودم! هر آن بنایی که زیبا می نماید، همه را به تأیید اهورا مزدا می رسانم و می گویم ما ساختیم آن را. گوید خشایارشا شاه در ادامه: که اهورا مزدا حافظ و حامی من باشد و کشورم را و هر چه به دست من ساخته شده است و هر چه به دست پدرم بر پا شده است، نگهدار اینان نیز اهورا مزدا باشد.

تالار کاخ دروازه ملل

اگر از دروازه ورودی غربی کاخ پرسپولیس وارد شوید به تالار بزرگی خواهید رسید که اطراف آن را سکوهای سنگی سیاه رنگی که با دقت تراشیده شده اند و از ارتفاع و پهنای 52 سانتی متری برخوردار می باشند. این سکوها که قطعا در گذشته برای نشستن نجوا و میهمانان ویژه کاخ در این تالار (که به آن اتاق انتظار میز گفته می شود) قرار داده شده اند، در قسمت های شمالی خود، دارای یک فاصله نه چندان زیاد میزی شکل که دارای پله ای نیز می باشد، است که به احتمال زیاد، بزرگ مجلس برای سخنرانی بر روی آن می رفته و با دیدی وسیع نسبت به کل مساحت تالار، کار خود را آغاز می نموده است و در صورت لزوم تنها با اشراه کوچکی سربازانی را به داخل تالار فرا می خوانده است! دیوارهای این تالار تماما از کاشی های منقش به گل های دوازده پر و نخل هایی منظم، پوشش داده شده اند و از طیف رنگ های قابلی همچون نارنجی، آبی و سبز برای رنگ آمیزی آن ها بهره گرفته شده است که علاقه مندان می توانند برای دسترسی به این کاشی های رنگی به قسمت نگهداری موزه بنای تخت جمشید (کاخ پرسپولیس) مراجعه نمایند. اما ورودی جنوبی تالار کاخ دروازه ملل که درست مقابل یک حیاط سنگی 5 متری در شمال آپادانا قرار گرفته است. با گذر زمان تقریبا چیزی زیادی از این حیاط سنگی پابرجا نمانده و اکنون تنها قسمت های کفی این محوطه باقی مانده است. درب ورودی این حیاط نیز دو لنگه بوده است و به سمت داخل باز می شده است و می توان با اینکه زمان های زیادی از نابودی آن گذشته اما جای پاشنه آن را در قسمت شمالی که به صورت دایره ای شکل و مزین شده به طرح گلبرگی است، ملاحظه نماییم. در خصوص جنس این درب نابود شده باید بگوییم که بی برو برگشت از جنس چوب بوده و بر روی آن، از لایه ورقه های گران قیمتی به همراه تصاویر جانورانی قدرتمند در آن ایام، استفاده شده است. ناگفته نماند که این درب ها در مواقع بسیاری از سال بسته باقی می ماندند و برای عبور و مرور از طریق آن ها تنها درب های کوچکتر تعبیه دشه بر روی آن ها را باز و بسته می کرده اند!

ورودی شرقی کاخ

ورودی شرقی یا همان درگاه شرقی کاخ دروازه ملل، شباهت زیادی به ورودی غربی این مجموعه از نظر طراحی بنا و اندازه های ساخته شده، دارد. تنها تفاوت این ورودی با وردی غربی، وجود مسجمه های بسیار بزرگ با سر انسان، بدن گاو بال های یک عقاب بزرگ است که به جای گاوهای نگهبان ورودی غربی، بر روی دیوارهای ورودی شرقی قرار گرفته اند. در قسمت سری این مسجمه های ابوالهول تاج بلندی وجود دارد که استوانه ای شکل است و از دو نوار تزئین شده با گل های دوازده پر طراحی شده است. از نوار پایینی این تاج، سه جفت شاخ موازی به سمت بالا روییده است و گویی بیانگر عدد 8 می باشد. بال های تعبیه شده برای این مجسمه های بزرگ به صورت داسی شکل و شاه پرهایی چشم نواز می باشند و پاهای آنان نیز به خوبی نشان دهنده مستحکم و استوار بودنشان است. افق دید این مسجمه های ابوالهول به سمت شرق و کوهستان های آن نواحی می باشد و مقابل آنان نیز خیابان سپاهیان با عرض 9.70 متر و همچنین طولی 92 متری قرار گرفته است. البته ناگفته نماند در زمان آبادی این بنا، دیوارهای خشتی مستحکمی وجود داشته اند که با گذر از آن ها به دروازه نیمه تمام و سپس به حیاط شمالی بنای صد ستون می رسیدیم. در خصوص خیابان سپاهیان این نکته را نیز باید بگوییم که در این خیابان مکان دقیقی برای استقرار دسته های مختلف نگهبانی در گذشته های بسیار دور تعبیه شده بوده است. همانطور که در کل مطلب به آن اشاره کردیم؛ کاخ دروازه ملل یک مکان موقتی برای کسانی بود که در گذشته قصد ورود به دیگر بناها و کاخ پرسپولیس را داشته اند! در این کاخ ورودی غربی به منزله ورود به خود کاخ دروازه ملل و ورودی های شرقی و جنوبی نیز، درب های خروجی از کاخ پرسپولیس موقتی بوده اند. کاخ دروازه ملل از یک اتاق انتظار بزرگ تشکیل می شود و آن طور که از اسناد و مدارک به دست آمده، مشخص شده است؛ ورودی شرقی کاخ پرسپولیس برای خروجی سران حکومتی و بزرگان ایرانی بوده و آن ها را به سمت کاخ مجلل صد ستون هدایت می کرده است و ورودی جنوبی نیز مخصوص سایر نجوا و روسای قبایل مختلف تحت حمایت هخامنشیان بوده است و آن ها را به سمت آپادانا منتقل می کرده است!