ایدئولوژی تشیع، انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی (۴)

انقلاب اسلامی و رستاخیز شیعه
 

هر چند انقلاب اسلامی در عصر حاضر یک الگوی عملی را به جنبشهای اسلامی عرضه داشته است و انقلاب ایران برای آنان تحولی عظیم بوده اما بنظر می رسد به دلیل ایفای نقش اسلام شیعی، به عنوان ایدئولوژی انقلاب بیشترین تاثیر را بر جمعیتهای شیعی منطقه داشته است.
فرانسوا توال بطور ضمنی به این امر اشاره کرده است:
از سال 1357با پیروزی انقلاب اسلامی قدرت منطقه ای ایران سیاست ویژه و جدیدی در پیش گرفت. ایران داعیه رهبری جهانی انقلاب اسلامی در مبارزه با استکبار جهانی را داشت و می خواست این مبارزه را در هیئت یک «اتحادیه شیعی» علم کند.
هر چند جمهوری اسلامی ایران خواستار وحدت همه مسلمانان جهان برای حمایت مستضعفین و مبارزه با مستکبرین بود، اما در عمل به علت برخوردهای شدیدی که بین سیاست خارجی ایران با کشورهای عرب که اکثرا انقلاب اسلامی را یک تهدید ایدئولوژیکی تقلی می کنند ایجاد شد. جهت گیری آرمانهای انقلاب اسلامی به سمت ایجاد یک اتحادیه شیعی مسجل شد.
هدف این اتحادیه نه تنها ایجاد هماهنگی میان جوامع شیعی بلکه استقرار اسلام شیعی در جهان اسلام و قصد اسلامی شدن عمومی جهان بود.(1)
تشیع با این آرزوی نجات اصل و ریشه خود را باز می یابد. در واقع ایمان آوردن مجدد جهان اسلام به تشیع و جنبشهای اسلامی شیعیان به معنی اعاده اسلام واقعی است؛ اسلامی که همراه با پویایی، اخلاص، قدرت انقلابی و معترض نسبت به تمام نظامهای اجتماعی- سیاسی به منظور اسلامی شدن کل جهان است. به عبارت دیگر با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سایه ایدئولوژی انقلابی تشیع، ایران پایگاه مهمی برای جهان تشیع به شمار می آید و از جنبه های مختلف می تواند راهی برای تغذیه شیعیان دیگر نقاط جهان باشد.
نکته قابل توجه دیگر، آن است که در احیای تشیع، عوامل دیگری نیز دخالت داشته اند که برخی از آنها خاص شیعیان نیست، بلکه شیعه و سنی در برخورد با آنها دچار سرخوردگی شده اند؛ عواملی از قبیل: تجدد و ایدئولوژیهای غربی، شکست حکومتهای عرب در مسئله فلسطین، ایجاد خدشه در جامعه که به دنبال شهرنشینی و دیوان سالاری بوجودآمد؛ بدون اینکه در مقابل آن، منافع محسوسی برای توده مردم داشته باشد. تمامی این مسائل به افزایش رشد پایبندی شیعه به مذهب- هم به عنوان اعتقاد شخصی و هم به عنوان ایدئولوژی سیاسی- کمک می کنند.(2)
بنابر تجربه، احیای شیعه ریشه های دیگری نیز دارد، عواملی از قبیل: انزوای دیرین سیاسی، ممانعت حکومتها از آزادی مذهبی، تضعیف آزادی عمل، استقلال مالی نهادهای مذهبی، تبعیض اجتماعی و اقتصادی فراگیر و...(3)
به این ترتیب پیدایش اعتماد به نفس در میان شیعیان طبق شرایط مختلف و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. ولی آنچه مسلم است انقلاب ایران از هویت سیاسی شیعه- که قبلا شکل گرفته بود- حمایت کرده و مرکزی برای آن بوجود آورده است. عزت نفس و قدرت شیعیان برای غلبه بر ظلم در انقلابی متجلی شد که اسلام گرایان شیعیان سکولار و بسیاری از سنی ها را بسوی خود کشاند. پس از انقلاب ایران دیگر کسی از اظهار شیعه بودن خود نگران نبود. ایران به شیعیان جرات داد تا هویتشان را بیان کنند و ابزاری در اختیار آنها گذاشت که خود را معرفی نمایند.(4)

صدور افکار انقلابی، تهدید منافع غرب
 

انقلاب اسلامی ایران، غرب را با پدیده های مذهبی مواجه کرد که اگر چه فی نفسه جدید نبود و بیش از 1400سال سابقه تاریخی داشت اما با شناخت غرب از مسائل بین المللی و برداشت نادرست آنان از حرکتهای مذهبی- به خصوص اسلامی- مطلقا برای آنها قابل توجیه نبود؛ به همین جهت آنها را مبهوت و غافلگیر کرد. این پدیده جدید که به نامهای مختلفی همچون بنیادگرایی اسلامی، اصول گرایی اسلامی، بیداری اسلامی، رستاخیز اسلامی و...معروف شد، حرکتی مبتنی بر بازگشت به خویشتن و تاکید بر هویت فراموش شده اسلامی در برخورد با جوانب مختلف حیات بشری و برخلاف منافع و اهداف غرب بود.(5)
در این میان اندیشه صدور انقلاب به عنوان یکی از اصول تغییر ناپذیر سیاست خارجی ایران، از عوامل مهم مخاطره ساز برای منافع آمریکا بود. از یک طرف وقوع انقلاب در جزیره ثبات آمریکا، توازن قوا را برهم زد و از طرف دیگر با اعلام چهارچوب اصلی سیاست خارجی ایران، یعنی تز«نه شرقی، نه غربی» یک قدرت جدید، مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی- جدای از ایدئولوژی های مسلط جهانی- به وجود آمد.(6)
با پیروزی انقلاب اسلامی، نقش تاریخی ایران از مرزهای جغرافیایی اش فراتر رفت و افکار انقلابی از این کشور به اقصی نقاط جهان رسوخ کرد؛ بگونه ای که امروز نه تنها کسی در مورد اهمیت جنبشهای اسلامی در سراسر جهان شک ندارد بلکه همه آنها از یک قدرت اسلامی، که تهدیدی جدی برای بلوک غرب به حساب می آید، صحبت می کنند.
به اعتقاد بسیاری، جنگ سرد آینده غرب با اسلام گرایی انقلابی، مشکل تر از جنگ سردی خواهد بود که با شوروی داشت؛ چراکه این جنگ دارای مرزهای خاصی نیست.(7)
از تحلیل انقلاب اسلامی در سطح کلان، می توان دریافت که انقلاب ایران اساسا در تعارض با نظام بین الملل رخ داد و ارزشها و هنجارهایی را مطرح نمود که با منافع استکبار جهانی، منافات داشت. آموزه های ایدئولوژیکی شیعه در انقلاب و تحقق حاکمیت تشیع در ایران، افقهای تازه ای را پیش روی شیعیان جهان گشود. آنان عزت خویش را باز یافتند و به عنصری تاثیرگذار در تحولات منطقه ای و جهانی تبدیل شدند.
نهضت حزب الله لبنان، تجلی عینی اندیشه های سیاسی امام خمینی بود. این نهضت، نخستین پیروزی مسلمانان اعراب را در برابر اسرائیل محقق ساخت و بدین ترتیب راه پیروزی را به همه مسلمانان نمایاند و نشان داد که تعالیم روح بخش تشیع علوی می تواند همیشه راه گشا باشد. با این پیروزی، شیعیان دیگر نقاط جهان نیز در معاد له قدرت جهانی حضور یافتند، حضور موثری که توجه سلطه گران جهانی را به خود معطوف داشت و موجب شد برای آنان جایگاه ویژه ای در عرصه مناسبات بین المللی در نظر گرفته شود.

جمع بندی
 

براساس آنچه گفته شد، موفقیت اسلام شیعی در ایفای نقش ایدئولوژی انقلابی ایران، تشیع را به عنوان مهمترین کارگزار در سطح ژئوپلیتیک شیعه و حتی جهان اسلام مطرح کرده است؛ بطوریکه بسیاری از جنبشهای اسلامی- چه سنی و چه شیعی- انقلاب اسلامی ایران را الگوی مبارزاتی خود قرار داده اند. در واقع انقلاب ایران به همان سان که در بُعد نظری، در محدوده جغرافیایی خاصی محصور نماند و اهداف و آرمانهای سیاسی- اجتماعی جهانی را پی ریزی نمود. در حوزه عملی نیز استراتژی خویش را بگونه ای سامان داد، که دقیقا اهداف جهانی و انسانی انقلاب را- که برخاسته از عقاید یک انقلاب دینی و اسلامی است- مورد توجه قرار دهد و براساس راهبردهایی همچون: عدم تعهد واقعی بر مبنای اصول ایدئولوژیک ایستارهای ضد استعماری، موقعیت منطقه ای و جغرافیایی، اهداف زیر را دنبال کند: گسترش اسلام ناب(شیعی)، صدور انقلاب، تغییرات عمده در افکار عمومی و ایستارهای ملل محروم، حمایت از مستضعفان جهان، وحدت مسلمانان جهان، استقرار عدالت جهانی و...این اهداف در چالش با ساختار نظام بین الملل مورد نظر آمریکاست و به همین دلیل هژمونی آن را به مبارزه می طلبد.

پی نوشت ها :
 

1- توال، همان، ص44
2- گراهام فولر ورند رحیم فرانکه، هویت شیعه، ترجمه: خدیجه تبریزی، فصلنامه تخصصی شیعه شناسی. س1،ش3 و4،پاییز و زمستان1382،ص240
3- همان
4- همان،ص245
5- جمیله کدیور، رویارویی، انقلاب اسلامی ایران و آمریکا (تهران: اطلاعات1372)ص99
6- همان، ص224
7- همان،ص225
 

منبع:نشریه 15 خرداد شماره 19