مراغه – ایرنا – آیین های سنتی ‘آخیر چرشنبه'(چهارشنبه آخر سال) در مراغه که میراثی از فرهنگ و تمدن غنی آذربایجان است، همچنان در گوشه و کنار این دیار و همزمان با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال انجام می شود.
به گزارش ایرنا، آیین های روزهای پایانی سال و استقبال از سال نو، مورد توجه فرهنگ ها و تمدن های مختلف بوده و مراغه نیز به عنوان یکی از شهرهای فرهنگی و تاریخی ایران، دارای آیین های سنتی ویژه این ایام است که گوشه ای از فرهنگ غنی و ریشه دار این خطه را به تصویر می کشد.
چهارشنبه آخرسال (آخیر چرشنبه) را در کنار شب چله (یلدا) می توان نقطه عطفی در آیین های سنتی این دیار به شمار آورد و آنها را در زمره نمادها و آثار معنوی و فرهنگی ایران زمین و خطه آذربایجان قرار داد.
با نگاهی به آیین های ‘آخیر چرشنبه’ می توان ریشه های غنی فرهنگی و اجتماعی را در آن به وضوح مشاهده کرد که بیشترین نقش و محوریت در این آداب و رسوم را خانواده برعهده دارد.
تاکید بر چهار عنصر تشکیل دهنده جهان هستی شامل آب، باد، خاک و آتش بر اساس اندیشه ها و فرهنگ رایج دوران های گذشته و نیاکان ما در این آیین ها به چشم می خورد که نشان از اهمیت و جایگاه طبیعت در جامعه ایرانی است.
آنچه در آیین های سنتی ‘آخیر چرشنبه’ و روزهای پایانی سال بیشتر به چشم می آید، خداشناسی، احترام به بزرگان، صله ارحام و خانواده محوری است.
بر اساس فرهنگ و آداب به جای مانده از گذشتگان پرافتخار این دیار، در ماه اسفند چهارشنبه ها را شامل خبرچی چرشنبه (چهارشنبه ای که خبر از آمدن فصل بهار می دهد)، یالانچی چرشنبه (چهارشنبه دروغین)، کوله چرشنبه (چهارشنبه کوتاه) و آخیر چرشنبه (چهارشنبه آخرسال) نامگذاری کرده بودند.
در آخرین چهارشنبه سال، طبیعت خفته با عناصر سو، توپراق، اود و یئل ( آب، خاک، آتش و باد) جان می گیرد و مردم در شب چهارشنبه آخر سال، در قالب آیین های سنتی مختلف، بیداری زمین را با برگزاری مراسم های مختلف که همگی با مضامین شاد و اجتماعی است، جشن می گیرند و خود را برای استقبال از بهار و سال جدید آماده می کنند.
روشنایی برگرفته از قدرت آتش، پاکی های سرچشمه گرفته از آب، از بین بردن زشتی ها توسط باد و طبیعت جان گرفته از خاک، همه و همه در آیین های سنتی چهارشنبه آخر سال در این دیار جلوه گر بوده و به تصویر کشیده می شود.
شال ساللاماق (شال اندازی) یکی از آیین های سنتی این روز است که در آن افراد به صورت ناشناس به پشت بام همسایه و آشنایان رفته و از باجه روشنایی آن خانه شال یا سبدی به درون خانه آویزان می کنند و صاحب آن خانه نیز با پرکردن آن شال یا سبد، شادی های خود را با آنها تقسیم می کند.
البته متاسفانه در دهه های اخیر به دلیل تغییر معماری ساختمان ها، دیگر باجه روشنایی نیز از پشت بام خانه ها رخت بربسته و به همین دلیل آیین ‘شال ساللا ماق’ نیز رو به اضمحلال است.
در چهارشنبه سوم اسفند یا همان چهارشنبه کوتاه، نوعروسان، دختران و زنان موهایشان را کوتاه می کنند و و خود را برای سال نو و استقبال از بهار آماده می کنند که این کار در چهارشنبه آخر سال نیز تکرار می شود.
برافروختن آتش در شب چهارشنبه آخر سال نیز از دیرباز به عنوان یکی از آیین های سنتی با حضور تمامی اعضای خانواده و دوستان در خانه یا محله ها برگزار می شود که در آن فاتحه ای برای شادی روح درگذشتگان نیز خوانده می شود.
در این آیین، کودک، بزرگ ، پیر و جوان با پریدن از روی آتش، روشنایی روزهای آغاز سال و زدودن تاریکی را جشن می گیرند و جوانان مجرد نیز با خواندن شعر ‘آتیل ماتیل چرشنبه، بختیم آچیل چرشنبه’ (پریم و پریدم، بختم وا شد چهارشنبه) گشوده شدن بخت خود را آرزو می کنند و
مردم نیز با دیدن این وضعیت به جشن و پایکوبی پرداخته و مراسم ها و آداب و رسوم پرشکوهی را اجرا می کنند.
در شب چهارشنبه و بعد از شام، اعضای خانواده نیز با انواع آجیل و خشکبار محلی از جمله گردو، بادام، کشمش، سنجد و گندم بوداده (قویقا) و میوه از خود پذیرایی می کنند و آیینه و سبزه را روی کرسی می گذارند.
در این روز رسم بر این است که برای خانه نوعروسان نمک، آیینه، کبریت، جارو و کوزه سفالی که از بازار چهارشنبه (سه شنبه های آخر سال این بازار در مناطق مختلف شهری و روستایی برپا می شود) خریده و به همراه هدیه ای به خانه نوعروس برده می شود.
بر اساس آیین های مرسوم فولکلور در مراغه، مردم شب چهارشنبه بر در خانه دیگری نیت کرده و فالگوش می ایستند و نیز بردست و پاهایشان حنا گذاشته و صبح روز چهارشنبه قبل از طلوع خورشید لباس نو می پوشند.
پخت غذاهای سنتی از جمله آش و دلمه برگ مو از دیگر آیین هایی است که با حضور تمامی اعضای خانواده در خانه بزرگ فامیل یا خانواده انجام می شود تا سالی پربرکت داشته باشند.
آیین ‘آب و آیینه’ یکی دیگر از آداب و رسوم محلی مراغه است که صبح روز چهارشنبه آخر سال برگزار می شود؛ در این آیین سنتی، خانواده ها، آیینه، قیچی و کوزه برداشته به کنار آب، چشمه ها و رودخانه می روند، کوزه ها را پر از آب کرده، زنان قیچی را چند بار داخل آب باز و بسته کرده و نیت می کنند و به زعم خود با این کار نکبت و بدبختی را قیچی می کنند.
آنان همچنین از روی آب رودخانه یا چشمه ها پریده، آیینه را به طرف آب گرفته و اشعار محلی و فولکلور ترکی خوانده، به شادی می پردازند.
در برخی از مناطق و رستاهای مراغه نیز زنان به همراه دختران جوان برای جمع آوری گل ها و سبزه های رنگی به دامنه کوه سهند می روند و با استفاده از رنگ های به دست آمده، به نقاشی و رنگ آمیزی و کشیدن نقوش بر روی در و دیوار خانه می پردازند.
رنگ آمیزی تخم مرغ ها و درست کردن عروسک برای کودکان از دیگر آیین های سنتی در این روز است که زنان و دختران با شوق و علاقه خاصی آن را انجام می دهند.
در برخی روستاهای مراغه نیز دختران و پسران جوان با نیت بازشدن بخت شان، هدایای تهیه شده از سوی خانواده های نوعروسان و نودامادان را تحت عنوان ‘بایراملیق خونچاسی’ (خنچه عید) بر روی سر گرفته و به خانه عروس و داماد می برند.
در برخی نواحی نیز مردم با همراهی عاشیق ها، به استقبال بهار رفته و با خواندن ترانه های محلی که نوید دهنده بهار است، به جشن و سرور می پردازند.
آیین ها و مراسم های سنتی بسیاری نیز که گاهی اجرای آنها به نوعی عقب ماندگی تلقی می شود، موجب کمرنگ تر شدن و یا حتی از بین رفتن این آیین ها می شود، در صورتی که آیین های سنتی چهارشنبه آخر سال به عنوان بخشی از فرهنگ و هویت تاریخی مردمان این مرز و بوم بوده و گسترش و ترویج آن که مبتنی بر جامعه محوری و شادی آفرین است می تواند نقش بسزایی در برون رفت از مشکلات ناشی از شیوع فرهنگ های پرخطر وارداتی و ناهنجاری های اجتماعی عصر حاضر باشد.
شهرستان مراغه با حدود 263 هزار نفر جمعیت در 127 کیلومتری تبریز، مرکز آذربایجان شرقی واقع است.
منبع: ایرنا
