رد پای یک گاز دیگر در هوایی که تهرانی‌ها تنفس می‌کنند برای بار دیگر آلودگی هوای تهران را خبرساز کرده است. دانستن اینکه گاز خطرناک «رادون» حالا به مجموع گازهایی که چندین سال است ریه‌های پایتخت‌نشینان از آن‌ها پر و خالی می‌شوند می‌تواند استرس و نگرانی بیشتری را به ساکنان این شهر پر اضطراب منتقل کند، به خصوص وقتی که شهروندان بدانند این گاز رتبه دوم عامل سرطان بعد از سیگار را در جهان دارد.
به گزارش ، روزنامه ابتکار در ادامه می نویسد: اما شاید بخش ترسناک‌تر این ماجرا آنجایی باشد که یک سرچ ساده در مقالات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این زمینه به شما اعلام می‌کند که زنگ خطر انتشار این گاز در تهران از سال‌های پیش به صدا در آمده اما هشدارها برای آگاهی مردم و اقدام برای کاهش انتشار آن هنوز به صورت رسمی آغاز نشده یا حداقل می‌توان گفت که خبررسانی نشده است.
سال‌ها است که ترکیبات گوگردی مانند دی اکسید گوگرد، ترکیبات اَزُته مانند منو و دی اکسید ازت، ترکیبات کربن مانند مونو و دی اکسید کربن، هیدروکربورها، مواد معلق، سرب، گاز کربنیک، اکسیدهای فتوشیمیایی، مواد رادیواکتیو، بو و صدا از جمله آلاینده‌های مهم هوای تهران به شمار می‌آیند. آلاینده‌هایی که بیشتر از منابع متحرک نظیر خودروهای شخصی، موتورسیکلت‌ها، کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و ... و منابع ثابت مانند کارخانه‌ها، خانه‌ها، واحدهای تولیدی، نیروگاه‌های تولید انرژی، صنایع شیمیایی و ... متساعد می‌شوند. دولت و مسئولان در طول سال‌هایی که تهران با بیماری بی‌پایان آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند دست به اقدامات قانونی برای کاهش آن زده است. طرح ترافیک، زوج و فرد کردن تردد خودروها، معاینه فنی، حذف موتورسیلکت‌های کاربراتوری، استانداردسازی بنزین و حتی کمک گرفتن از متخصصان ژاپنی برای پایش آلودگی‌هوا ... که اغلب در قانون هوای پاک دیده شده‌اند هم نتوانسته راه‌گشای این مشکل باشد. حالا اما افزوده شدن یک گاز خطرناک دیگر به مجموع آلاینده‌های هوای تهران با بالا رفتن میزان آن از حد استاندارد می‌تواند شدت نگرانی‌ها از وضعیت سلامت محیط زیست پایتخت را افزایش دهد.
بوی رادیوم در هوایی که استشمام می‌کنیم
«رادون» چیست؟ این اولین سوالی است که با شنیدن نام این گاز ناآشنا به ذهن خطور می‌کند. سرچ ساده نام این گاز در موتورهای جست‌وجو جایگاه آن را در جدول مندلیوف نشان می‌دهد. رادون، یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که نماد آن R- و عدد اتمی آن 86 است. این عنصر از گازهای بی‌اثر و پرتوزا است که توسط رادیوم به وجود می‌آید. به گفته محسن روشنی، کارشناس واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران «رادون» یکی از گازهای موجود در هوای پایتخت است که حاصل فروپاشی اورانیوم موجود در خاک است. این گاز در نتیجه تجزیه طبیعی اورانیوم در سنگ‌ها و خاک، در هوا منتشر می‌شود. این گاز در تهران نیز مانند همه شهرهای جهان وجود دارد و بالا رفتن آن از حد استاندارد می‌تواند بر سلامتی شهروندان اثر منفی بگذارد. غلظت گاز رادون موجود در اتمسفر و هوای آزاد بسیار پایین است اما وقتی در داخل یک ساختمان محبوس شود، غلظت و در نتیجه سطح اکتیویته آن افزایش می‌یابد. رادون آزادشده از اورانیوم می‌تواند در محیط‌های بسته از قبیل ساختمان‌ها، خانه‌ها و معادن زیرزمینی تجمع پیدا کند. گاز رادون موجود در هوا از طریق استنشاق وارد بدن شده و در صورت بالا بودن مقدار آن در محیط‌های بسته، باعث ایجاد اثرات بیولوژیکی عمده‌ای در ساکنین می‌شود. خطرناک بودن این گاز اما زمانی به اوج خود می‌رسد که با آب حل شود. گاز رادون در زمان استحصال آب و عملیات حفر چاه قابلیت این را دارد که با آب حل شود، هرچند در مصرف آب شرب مشکلی برای دستگاه گوارش ایجاد نمی‌کند اما چنانچه با آب آلوده به رادون استحمام صورت گیرد در فضا پخش‌شده و باعث مشکلات تنفسی می‌شود. غلظت گاز رادون در اماکن و منازلی که دارای تهویه ضعیف هوا هستند، زیرزمین‌ها و به‌طور کل جاهایی که گردش طبیعی هوا کم است بیشتر بوده و می‌تواند سلامت انسان را تهدید کند.
کمکی که سبک خانه‌سازی تهرانی‌ها به انتشار گاز رادون می‌کند
سهم منابع انتشار گاز رادون به ترتیب خاک، چاه آب، هوای بیرون، مصالح ساختمانی و منابع آب عمومی هستند که خاک با سهم 69.3 درصدی مهم‌ترین منبع انتشار این گاز است. گازی که سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (USEPA) حداکثر غلظتش در هوای داخل ساختمان را بکرل بر مترمکعب 148 تعیین کرده است و محدوده بیش از این مقدار را نیازمند عملیات احتیاطی پیشگیرانه دانسته است. اما این گاز چه سهمی از آلاینده‌های تهران را به خود اختصاص داده است؟ پاسخ این سوال به طور واضح وجود ندارد. شرکت کنترل کیفیت هوا تهران در این باره اعلام کرده است که با توجه به اهمیت روز افزون موضوع پرتوگیری داخلی و بالا رفتن میزان سرطان ریه ناشی از دریافت این پرتوها، در دهه‌های اخیر تلاش‌های منسجم و برنامه ریزی شده‌ای جهت اندازه‌گیری عناصر تولیدکننده پرتو مانند Rn222 انجام گرفته است. با این وجود، خانه های مسکونی نقاط مختلف کلان شهر تهران از نقطه نظر غلظت گاز رادون هنوز مورد بررسی دقیق قرار نگرفته و برآورد دقیقی از میزان پرتوگیری متوسط شهروندان وجود ندارد. این در حالی است که عواملی نظیر کوهستانی بودن، سبک خانه‌سازی، نازک بودن لایه خاک و زیاد بودن عمق آب‌های زیرزمینی، به‌ویژه در مناطق مختلف شهر تهران، حکایت از محتمل بودن مقادیر غیر مجاز گاز رادون در تعداد کثیری از منازل مسکونی و اماکن سربسته دارد. معماری ساختمان‌های تهران در سال‌های اخیر نشان از استفاده گسترده از سنگ گرانیت دارد. نظر به اینکه تراکم جمعیت در شهر تهران در واحد سطح بالاست، لذا اثرات مخرب گاز رادون می‌تواند سلامتی تعداد زیادی از افراد در معرض را تهدید قرار داده و مشکلات عدیده‌ای را برای جامعه به همراه داشته باشد. بنابراین، در راستای تحول نظام سلامت، ضرورت توجه بیشتر به کنترل و پایش این گاز سمی احساس می‌شود.
6 منطقه تهران در خطر گاز «رادون»
با این حال اما این شرکت تحقیقی را در زمستان سال 93 با همکاری دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران از پهنه مسکونی شهر تهران آغاز کرده که با توجه به گستردگی نقاط نمونه‌برداری این پروسه درنهایت در پاییز 94 به اتمام رسیده است. نتایج این تحقیق اما قابل تامل است. بر اساس نتایج حاصل از تحقیق پیش رو مشخص شده است که در حدود 4.5 درصد از منازل مسکونی شهر تهران غلظت گاز رادون از حد توصیه شده USEPA فراتر بود علاوه بر آن غلظت این گاز در 11.4 درصد از منازل در محدوده احتیاط قرار داشته است. طبق نقشه پهنه‌بندی کل شهر تهران محدوده‌هایی در مناطق 2، 3، 5، 17، 18 و 22 به‌طور موضعی بالاتر از حد استاندارد قرار دارند. نتایج آنالیز آزمایشگاهی سنجنده‌های گاز رادون در کلان‌شهر تهران نشان می‌دهد که میانگین غلظت گاز رادون در شهر تهران به‌اندازه بکرل بر مترمکعب 54.11 بوده است. این میزان حدوداً 1.2 کمتر از حدود مجاز توصیه‌شده توسط USEPA و بالاتر از میزان متوسط جهانی بکرل بر مترمکعب 40.3 بوده است. به عبارت بهتر، با احتساب سکونت میانگین 4 نفر در هر منزل، 124 نفر از 2840 جامعه تحقیق در معرض این گاز سمی قرار دارند. با تعمیم این رقم به‌کل جمعیت 12 میلیونی شهر تهران، حدود 524 هزار نفر در معرض این گاز سمی قرار داشته‌اند. با توجه به تراکم بالای جمعیتی در تهران و همچنین نظر به اینکه این گاز دومین عامل ابتلا به سرطان ریه بعد از سیگار است، تعداد افراد در معرض این گاز سمی رقم قابل ملاحظه‌ای خواهد بود. این ارقام با توجه به اینکه به سه سال گذشته باز می‌گردد ممکن است هم‌اکنون روندی صعودی را در پیش گرفته باشد و در صورتی که این پیش‌بینی واقعیت داشته باشد می‌تواند نگران کننده باشد.
