قله و رشته کوه سهند ؛ آشنایی بیشتر با عروس کوه های ایران

 اینکه اغلب ما ایرانیان تنها در حد مطالعاتی که بر روی کتاب های جغرافیایی زمان مدرسه ای در خصوص قله ها و رشته کوه های بلند خود اطلاعات داریم، واقعا تاسف برانگیز است چرا که سهم زیادی از قله ها و رشته کوه های صاحب نام جهانی را همین قُلل مرتفع درون مرزی ما تشکیل می دهند! رشته کوه سهند با هفده قله مرتفع (ارتفاعی بالغ بر 3 هزار متر) است. بلند ترین قله این رشته کوه که در حدود 3707 متر ارتفاع دارد، قله قوچ گلی داغی نامیده می شود. رشته کوه سهند از جمله کوه های آتشفشانی نیمه فعال و بیشتر غیر فعال ایران زمین محسوب می شود و در موقعیت جغرافیایی 40 کیلومکتری نسبت به شمال مراغه، غرب بستان آباد در نواحی مرکزی استان آذربایجان شرقی، 50 کیلومتر فاصله از جنوب شهر تبریز و در نهایت در شرق آذرشهر واقع شده است و می توان آن را بلندترین نقطه مرتفع استان نیز تلقی نمود! دامنه های پوشیده از برف این رشته کوه در فصول سرد سال، رویش گل و گیاهان متنوع بر روی دامنه این کوه آتشفشانی خاموش و پدیدار شدن تصویری به سان بهشت زرین در دشت های پایین دست این کوه با لاله های واژگون متعدد سبب ایجاد چشم اندازی غیر قابل وصف برای این رشته کوه شده است و دلیلی شده برای عنوان کردن لقبِ عروس کوه های ایران برای این رشته کوه خاموش آتشفشانی.
رشته کوه سهند در نقشه های مختلف جغرافیایی به گونه ای به تصویر کشیده شده است که گویی از شرق به غرب کشیده شده است، درحالیکه اینگونه نیست و اگر بخواهید در خصوص جهت گیری آن دقیق شوید می توانید با چشم خود ببینید که این رشته کوه به صورت شعاعی و برابر با اقلیم قرار گرفته در آن، جاش خوش کرده است! در رشته کوه سهند رودخانه به شدت پر آب و خروشانی وجود دارد که به دو منبع آبی مطرح استان آذربایجان یعنی دره قزل اوزن و دریاچه ارومیه ریخته می شود. این رودخانه از چشمه ای در کوهستان نشات می گیرد که برای اهالی استان از ارزش و اهمیت به سزایی برخوردار می باشد. این رشته که دارای قله های متفاوتی می باشد که از مهمترین آنان باید به قله سهند، قله جام، قله دمیرلی، قله سلطان، قله آغ داغ، قله موتال داغی، قله شیرداغی، قله حرم داغی، قله گیرو داغی، قله درویش و قله آتاشان اشاره داشت.

شرایط جوی رشته کوه سهند

از نظر بحث هواشناسی عروس کوه های ایران، شرایط جوی رشته کوه سهند کاملا سردسیر قلمداد می شود و در گروه مناطقی قرار داده می شود که دارای 2 هزار متر ارتفاع هستند. میانگین بارش در کوه سهند در حدود 300 تا 600 میلیمتر می باشد و باید گفت تابستان های مناطق کناری رشته کوه سهند، مطلوب و زمستان های این منطقه نیز با کولاک و سردی بسیاری همراه می باشد! بطور کلی از رشته کوه سهند 19 رودخانه دائمی و 4 رودخانه فصلی از چشمه های این کوه جاری می شوند که تعدادی از آنان به دریای خزر از رطیق رود قزل اوزن و همچنین دره قرانقو ریخته می شوند و تعدادی نیز راه به سوی دریاچه ارومیه را در پیش می گیرند. البته فراموش نکنید که در بین تمامی جریان های آبی رشته کوه سهند نیز رودخانه های سیدآواچائی، اوجای چای، لیوان چائی، اسکو چائی، زین جنابچائی،  توفارقان، صوفی چائی مراغه، موردی چائی، قالاچائی، قرانقوچای، لیلان چائی از برجسته ترین آنان به حساب می آیند.
به دلیل شرایط مناسب آب و هوایی در فصول گرم سال همچون تابستان، دامنه های خوش منظره و سرسبز کوه سهند یکی از بکرترین مقاصد ییلاقی برای عشایر و کوچ نشینان بدل می گردد و همیشه می توان در فصل تابستان، این عشایر را در این نقاط مشاهده کرد. عشایر سفر کرده به دامنه های این رشته کوه، قشلاق خود را در روستاهایی از توابع شهرستان های مراغه، بناب، میاندوآب و مهاباد می گذرانند و با تغییر فصل به سمت مقصد ییلاقی خود یعنی دامنه های دست نخورده عروس کوه های ایران حرکت می کنند. این عشایر تولید کننده یکی از درجه یک ترین صنایع دستی ایران می باشند و می توان بهترین نوع قالیچه، مسند، گلیم و جاجیم را از آنان خریداری نمود. ایل های عشایری مناطق شمالی شرقی ایران معمولا ییلاق های خود را در دره های شاه یوردی یا همان ایل یوردی، گوی دره، بایندر، دودانلو و توپراقلوچای سپری می کنند و به تولید صنایع دستی خود می پردازند.

مسیرهای مناسب برای صعود به قله سهند:

برای صعود به قله سهند چندین راه و مسیر وجود دارد که رخی از آن ها به شرح زیر می باشد.

مسیر جنوبی صعود به قله سهند، با مبدا حرکتی قئرخ بولاق

 با یکی از ساده ترین روش های صعود به قله سهند، استفاده از مبدا حرکتی قئرخ بولاق می باشد که برای این منظور ابتدا باید از ترمینال تبریز به سمت مراغه که در حدود 2.5 ساعت (135 کیلومتر) فاصله دارد، بروید و از مراغه خود را به مبدا صعود گفته شده به 2 طریق برسانید: طریقه اول عبور از شهر مراغه و طی کردن فاصله مکانی 8 کیلومتری در مسیر اصلی به طرف سراسکند یا همان هشترود می باشد. با سپری کردن این مقدار از مسیر باید به سمت روستاهای کرده هد و کرج آباد تغییر مسیر دهید و با پیمودن مسافتی در حدود 40 کیلومتر به یک جاده خاکی-آسفالته خواهید رسید که انتهای این جاده به مبدا صعودتان یعنی قئرخ بولاق ختم می شود. ناگفته نماند که این روش دستیابی به مبدا صعودی از روش دوم بسیار پرطرفدارتر می باشد. طریقه دوم نیز همچون طریقه اول از مراغه آغاز می شود و نیازمند زمانی در حدود 2.5 ساعته می باشد چرا که اینبار شما باید نزدیک به 30 کیلومتر از جاده اصلی به سمت هشترود را طی کنید و با رسیدن به روستای خراجو، به سمت چپ متمایل شوید و 50 کیلومتر پیش بروید تا به جاده خاکی منتهی به قئرخ بولاق دست پیدا نمایید. از مبدا صعود قئرخ بولاق تا خودِ قله سهند در حدود 3 تا 5 ساعت بیشتر زمان نمی برد! مسیر صعود از همان ابتدا مشخص است و کمتر کسی تا کنون پیدا شده که مدعی گم کردن مسیر در مدت صعود خود به قله شده باشد. مسیر مشخص و مالرو که تا خط الراس نیز دنباله دار می باشد شما را به نقطه ای می رساند که در سمت راست شما قله جام داغی یا همان اجاق در زبان بومیان محلی با ارتفاع 3570 متری و در سمت چپ تان نیز قله ای با ارتفاع 3562 متری قرار گرفته است. صعود به قله صهند با سنگ های چین خورده ای که دور یک چشمه آب روان چیده شده اند، مواجه می شوید که در حقیقت این آب به دلیل منشا کوهستانی خود هم از خواص متعددی برخوردار می باشد و هم برای کوهنوردان سفر کرده به قله یک امتیاز بزرگ برای رفع تشنگی، طهارت و حتی در صورت اقامت شبانه در کوهستان بسیار مورد استفاده قرار داده می شود. این چشمه از اهمیت های زیادی برای مردم منطقه دارا می باشد و نباید نسبت به استفاده از آب آن، دچار اشتباهی شوید! همچنین این را هم باید افزود با صعود از مبدا قئرخ بولاقی در صورت وجود شرایط جوی مساعد می توان در نواحی شمالی قله با دیگر قلل قوچ گلی، کمال و گیروه داغی و در کمی دور تر نیز با دست ها و دره هایی همچون بایند و شاه یوردی مواجه شد. ناگفته نماند که کمی آنظرف تر نیز کارخانه گچ سازی در حال فعالیت در بستان آبادِ آذربایجان را می توان مشاهده نمود. از نوک قله که بنگرید، شهرستان مراغه در قسمت جنوبی کوه قرار گرفته است و برای بازگشت از قله نیز می توانید درست همان مسیر رفت، اینبار در جهت عکس به پایین حرکت نمایید. توجه داشته باشید برای بازگشتن به تبریز این بار در حدود 48 ساعت زمان احتیاج خواهید داشت!

 مسیر شمالی صعود به عروس کوه های ایران، با مبدا حرکتی روستای سفید خوان (اسپراخون)

 روستای سفید خوان از توابع شهر تبریز است تنها به واسطه یک جاده خاکی35 کیلومتری که شاید روزی آسفالت شود به تبریز متصل می شود. این روستا در ارتفاعی نظیر 2400 متری واقع شده است و می تواند یک مسیر خوش منظره برای کوهنوردانی باشند که از زمان کافی و صبری زیاد برخوردار هستند. روستای سفید خوان بر روی دامنه های شمالی رشته کوه سهند قرار گرفته است و برای رسیدن به آن می توان هم از سرویس هایی که از چهار راه بهشتی یا همان خیابان طالقانی به سمت این مکان حرکت می کنند استفاده کنید و هم از وانت بارهایی که به این سمت می روند. با رسیدن به روستای سفید خوان در اصل شما و تیم همراهتان باید به سمت جنوب روستا به مسیر خود ادامه دهید تا به رودخانه ای به اسم باسمنج چای برسید و در جهت خلاف جریان آبی آن (یعنی رودخانه در سمت چپ شما قرار بگیرد) حرکت کنید. با آغاز راهپیمائی تان و گذشت زمانی در حدود 2 تا 3 ساعت به چشمه آبگرمی خواهید رسید که در داخل یک ساختمان با ظاهر گنبدی و در عمق 2 متری از فضای داخلی آن واقع شده است. شاید بهتر باشد همانند جمله اول عمل کنید و از ویژگی های موجود در این نوع از مسیر رسیدن به قله سهند نهایت استفاده را ببرید و در کنار همین منبع آبگرم کمپی بزنید و دقایقی را به زیبایی هر چه تمام تر سپری نمایید. با سپر کردن یک شب اقامت در کنار این چشمه آبگرم، فردا صبح با طلوع خورشید بهتر است به مسیر صعود خود ادامه دهید تا خیلی از برنامه زمانی تان هم عقب نیوافتید! با قدری حرکت کردن به مزارعی خواهید رسید که باید از آن ها نیز عبور کرده و خود را به دره اصلی که در انتهای مسیرتان واقع شده است برسانید. با رسیدن به دره باید دقیقا 90 درجه به سمت شرق تغییر مسیر دهید و همینطوری به راهتان ادامه دهید تا به گردنه ای که در قسمت جنوبی آن یک گردنه دیگر با ارتفاع 3100 متری به چشم می خورد، دست پیدا نمایید. طبق گزارشات بدست آمده از مسیر سعودی گروه های مختلفی از کوهنوردان ایرانی، فاصله زمانی میان چشمه آبگرم با دره ای که می توان به نگاه کردن به قسمت جنوب شرقی آن قله مغرور سهند را مشاهده کرد. تقریبا چیزی بین 6 تا 7 ساعت می باشد. در این قسمت از مسیر صعود، ارتفاع شما در حدود 200 متر کاهش یافته است و دیگری تنها عبور از رودخانه ای به نام موردی چای و گذشتن از دشت چشم نواز بایندر بر سر راه منتهی به قله سهند شما قرار دارد! جالب است بدانید این مسیر صعودی چشم نواز، خصوص در قسمتی که به دشت بایندر دست خواهید یافت، پر است از گل های رنگارنگ و چمنزارهای سرسبز و با طراوت که توصیه می کنیم بدون ثبت لحظات و گرفتن عکس از این دشت عبور نکنید. از گردنه دوم تا نوک قله سهند چیزی بین 3 الی 4 ساعت زمان نیاز خواهد داشت و اگر بخواهیم بطور کلی مدت زمان لازمه برای رسیدن به قله سهند از مسیر روستای سفید خوان را ارزیابی کنیم باید بگوییم شما برای این صعود به چیزی در حدود 15 ساعت زمان کافی احتیاج پیدا خواهید کرد.

مسیر شمالی سعود به قله سهند، با مبدا حرکتی روستای لیقوان

 یک مسیر جذاب دیگر برای فتح قله سهند، عروس کوه های ایران، رفتن به سوی روستای لیقوان و حرکت به سمت قله از این روستا می باشد. روستای لیقوان در فاصله 45 کیلومتری از شهر تبریز واقع شده است و برای رسیدن به آن می بایست از روستاهای باسمنج، هربی و بیرق عبور نمایید. برای رفتن به این روستا می توانید از اتوبوس های واقع در خیابان بهادری استفاده کنید که همه روزه و در ساعات مختلفی از شبانه روز به سمت این روستا حرکت می کنند و یا از روستای لیقوان به سمت شهر تبریز می آیند. با رسیدن به روستای لیقوان، باید به نواحی جنوبی آن رفته و با عبور از باغ های متعدد و مزارع خوش منظره از روی پلی که بر روی بستر رودخانه ای باسمنج چای احداث شده است، رد شوید و با ادامه دادن مسیر به اندازه 2 تا 3 ساعت به صورت پیاده روی خود را به نقطه ای برسانید که قله های قوچ گلی داغ و گیروه داغی و البته گردنه قوچ گلی به راحتی دیده می شود. برای رفتن به سمت گردنه بهتر است از افراد محلی و بومیان منطقه سوال کنید تا مبادا خدایی ناکرده از راه مالروی صعودی به سمت قله منحرف شوید و در منطقه ای گمنام مفقود شوید! با رفتن به روی گردنه دیگر مشکل چندانی برای تماشای قله سهند در انتهای افق دیدتان از دشت شاه یوردی و همچنین چادرهایی که متعلق هستند به نیروهای ارتشی ندارید. لازم به ذکر است مسیر دستیابی از روستای لیقوان به سمت گردنه در یک شرایط معمولی تقریبا به چیزی بین 7 تا 8 ساعت زمان نیاز دارد. در این قسمت از مسیر صعود باید حواستان باشد تا بیشتر 1 ساعت به تراورس یالی که بر روی آن قدم می زنید، به مسیر خود ادامه ندهید چرا که در این صورت به روستای چیچکلو خواهید رسید. ارتفاع شما نزدیک به 150 کیلومتر کمتر شده است و حال باید به طرف چادرهای نیروهای ارتش حرکت کنید. برای کمپ زدن در طول مسیر و سپری کردن زمانی برای استراحت توصیه می کنیم دشت شاه یوردی را که در فاصله زمانی 3 ساعته از گردنه واقع شده است، انتخاب نمایید چرا که این دشت پس از دشت بایندر، گسترده ترین دشت واقه شده در منطقه رشته کوه های سهند می باشد. ناگفته نماند که از دشت خوش آب و هوا و خوش منظره شاه یوردی تنها 2 تا 2.5 ساعت زمان برای فتح قله سهند، باقی خواهد ماند.

مسیر شرقی صعود به عروس کوه های ایران، با مبدا حرکتی روستای چیچکلو

 برای آغاز حرکت صعود به قله سهند، عروس کوه های ایران،  ابتدا باید خود را به بستان آباد برسانید. برای رفتن به بستان آباد نیز راه های مختلفی وجود دارد که شناخته شده ترین آن ها عبور از دروازه تهران - تبریز و طی کردن مسافتی نزدیک به 60 کیلومتر از جاده ترانزیتی منتهی به بستان آباد می باشد. از این نقطه می توان به واسطه اتوبوس های محلی و عبور از روستاهای پیشکلو و چینی بولاق به روستای چیچکلو دست پیدا کنید. برای کسانی که مدت زمان مسیرها برایشان حائز اهمیت است باید بگوییم از بستان آباد تا روستای چیچکلو تقریبا 2 ساعت و از تبریز تا شهرستان بستان آباد هم چیزی نزدیک به یک ساعت زمان نیاز خواهید داشت. چیچکلو در ارتفاع 2500 متری قرار دارد و با رسیدن کوهنوردان عزیز، آنان باید بدون از دست دادن وقت به سمت غرب روستا و گردنه ای با ارتفاع 3 هزار متر حرکت کنند تا بتوانند از این طریق خود را به قسمت های رویین گردنه رسانده و شاهد تماشای قله زیبا سهند در سمت جنوب غربی خود باشند! با عبور از گردنه به رودخانه ای به اسم رفتوچای می رسید که از آن هم باید گذر کنید و به دشت شاه یوردی که نسبت به گردنه در فاصله زمانی 1.5 ساعته قرار گرفته است و از خودِ دشت تا نوک قله سهند در رشته کوه سهند نیز چیزی نزدیک به 2.5 ساعت زمان خواهد برد، به مسیر خود ادامه می دهید.

برنامه ریزی صعود به عروس کوه های ایران

حال وقت آن رسیده است تا برنامه بعد از فتح قله سهند را هم با یکدیگر مرور کنیم و بدانیم که بهتر است بدون ندیدن روستای زیبای کندوان، به هیچ عنوان برنامه کوهنوردی خود به عروس کوه های ایران را منهل نکنیم! برای رفتن به سوی روستای کندوان اگر طبق مسیر شماره اول گفته شده در این مطلب عمل می کنیم، بهتر است بعد از دستیابی به قله سهند یک شب را در اطراف عروس کوه های ایران سپری کنیم و با روشن شدن هوا به مسیر راهپیمائی خود ادامه دهیم. برای این کار بایستی در جهت شمال رفتن به سوی دشت بایندر حرکت کنیم و به سمت گردنه ای برویم که بومیان منطقه آن را جیم بولاقی خطاب می کنند. اینکه مطئمن شوید به گردنه جیم بولاقی رسیده اید و یا نه تنها یک راه دارد و آن هم پیدا کردن مسیر تردد وسایل نقلیه ای است که در حال حاضر تخریب شده است و بیشتر عشایر در زمان های ییلاق و قشلاق خود از آن بهره می برند. ناگفته نماند که این مسیر در جهت شرقی - غربی احداث شده است. فاصله از قله سهند تا گردنه جیم بولاقی تقریبا 4 ساعت می باشد و می توان در نزدیکی گردنه به شرط مسیرخوانی درست به یک چشمه آب زلال و شفاف دست پیدا کنید و قدری به استراحت کردن بپردازید تا در ادامه مسیر رفتن به سوی روستای کندوان با خستگی در پاهایتان مواجه نشوید. با رسیدن به گردنه جیم بولاقی خواسته و ناخواسته ارتفاع شما کاهش پیدا می کند و وقت آن رسیده است تا در جهت غربی مسیر راهپیمائی خود، گام بردارید و آقدر ادامه دهید تا به نقه مکانی به اسم گوزل بولاقی برسید. فاصله گردنه تا این مکان تقریبا 30 دقیقه به طول می انجامد و از گوزل بولاقی نیز راهی کاملا مشخص و مالرو به چشم می خورد که نسبتا از پهنای خوبی برخوردار است و مسیرش نیز به گردنه یه هرری منتهی می شود. با پشتسر گذاشتن منطقه گوزل بولاقی و رد کردن جریانی پر آب از رودخانه صوفی چای و طی کردن یک یال می توانید خود را بر روی گردنه یه هرری قرار دهید. در این نقطه معمولا خانواده های چادر نشینی وجود دارند که شاید بد نباشد در خصوص ادامه مسیر و راه هایی که باید از آن ها عبور کنید قدری از ایشان اطلاعات مغتنمی را به دست آورید.  به محض دریافت اطلاعات از اهالی منطقه به راهتان ادامه دهید تا به محلی به اسم آغچه بیگی دست پیدا کنید. لازم به ذکر است که فاصله گوزل بلاقی از آغچه بیکی چیزی نزدیک به 3 ساعت می باشد. توجه داشته باشید منطقه آغچه بیکی تقریبا هموار و مسطح می باشد و به خاطر داشتن زمین های مناسب اغلب در این مکان تعداد عشایر زیادی را می توان مشاهده نمود. شاید بد نباشید حالا که به این نقطه رسیده اید کمی تامل کنید و با زدن یک کمپ، شبی را در کنار این عزیزان سپری کنید. در آغچه بیکی هم چشمه آب وجود دارد و هم شیرپزی که صبح می توانید به اعجاز شیرهای محلی و انرژی ای که از این نوع شیر به بدن شما وارد می شود، پی ببرید. با رفتن تاریکی و فرا رسیدن صبح وقت آن رسیده است که به حرکت خود به سمت شمال و درست برخلاف جریان رودخانه صوفی چای حرکت کنید تا به منطقه ای به اسم ننه گوری آغزی یا ابه حاج سلیمان که در حدود فاصله 1 ساعته از آغچه بیکی قرار گرفته است، راه پیدا نمایید. حال رودخانه ای که به دو مسیر جدا از هم تقسیم می شود در برابر دیدگان شما قرار دارد که بایستی به سمت جریان چپ آن حرکت نمایید و 5 ساعت راهپیمایی خود را ادامه دهید تا به مکانی به اسم گویدرق برسید. در گویدرق ارتفاع شما کم و بیش نزدیک به 3 هزار متر می باشد و گردنه ای مقابل شما واقع شده است که از روی آن می توان قله سلطان با ارتفاع 3300 متری را در جهت شمالی خود، مشاهده نمایید. از گردنه ای که بر روی آن قرار گرفته اید باید به سمت منطقه ای به اسم ارشد چمنی تغییر مسیر دهید که در جهت شمال غربی قرار گرفته است. برای رسیدن به ارشد چمنی در حدود 150 متر ارتفاع کم می کنید و شاید لازم باشد بدانید برای رسیدن به آن نزدیک به 1.5 ساعت در طول مسیر راهپیمائی خواهید داشت! از این جا دیگر فاصله ای تا رسیدن به روستای قدمتی و تاریخی کندوان راهی باقی نمانده است. ارشد چمنی همچون دیگر دشت هایی که در طول مسیر با آن ها سروکار داشته ایم، پر است از گل و سنبل های چشم نواز و خوش بو که تازه رودخانه ای به اسم اسکوچای نیز از آن سرچشمه می گیرد. ما نیز باید همچون جریان های آب این رودخانه طی الطریق کنیم و در حدود 5 ساعت به پیاده روی بر روی مسیری که هر لحظه پهناورتر می شود، ادامه دهیم تا به روستای زیبای کندوان برسیم.