دل درد کودکان یکی از دلایل رایج مراجعه‌ی والدین برای مراجعه به پزشک است. ارزیابی شدت دل درد و علت‌های آن ممکن است هم برای والدین و هم برای پزشکان چالش‌برانگیز باشد. زمینه‌ساز دل درد کودکان ممکن است دلایل ساده و بی‌اهمیت یا مشکلات حاد باشد. خوشبختانه در بیشتر موارد، دل درد کودکان خیلی سریع بهبود پیدا می‌کند. داشتن اطلاعات مناسب، تصمیم گیری و اقدام به‌موقع در بهبود کودک تعیین‌کننده خواهد بود. در این مقاله شما را با دلایل و نشانه‌های دل درد کودکان، تشحیص و درمان خانگی آن آشنا خواهیم کرد.

دلایل بروز دل درد کودکان

• عفونت‌ها: باکتری‌‌ها یا ویروس‌ها با ایجاد آنفولانزای معده (stomach flu) یا آنفولانزای التهاب معده‌ای‌روده‌ای (gut flu که گاستروآنتریت (gastroenteritis) نامیده می‌شود) باعث بروز دل‌ درد می‌شوند. معمولا عفونت‌های ویروسی خیلی سریع بهبود می‌یابند، این درحالی‌ است که درمان اکثر عفونت‌های باکتریایی به مصرف آنتی بیوتیک نیاز دارد.
• عوامل غذایی: مسمومیت غذایی (که نشانه‌هایی شبیه به آنفولانزای معده و گاستروآنتریت دارد)، آلرژی غذایی، خوردن بیش‌ازحد غذا، یا تولید گاز (که هرکدام از این عوامل باعث بروز نفخ یا ناراحتی موقتی می‌شود) از عوامل بروز دل درد در کودکان است. این علائم معمولا پس از تند غذا خوردن خود را نشان می‌دهند.
• مسمومیت: این مسئله می‌تواند دلیل ساده‌ (مثل خوردن غذای مسموم) یا مشکلات جدی‌تر مثل بلع قرص آهن، آهنربا، سکه، مسمومیت بوتولیسم از غذای فاسد (که در اثر خوردن غذای کنسروی آلوده به باکتری بتولینوس پدید می‌آید) یا مصرف بیش‌ازحد دارو (مثل مسمویت با استامینوفن) را شامل شود.
• مشکلات وابسته به جراحی: آپاندیسیت (التهاب ناگهانی آپاندیس) یا انسداد روده‌ها باعث ایجاد دل درد می‌شود.
• دلایل پزشکی: مشکلات خارج از بخش داخلی و شکم نیز ممکن است باعث بروز دل درد شوند. برای مثال، عوارض دیابت یا نیش عنکبوت بیوه سیاه (black widow spider).

نشانه‌های دل درد کودکان

معمولا والدین یا مراقبان کودک، متوجه دل درد کودکان می‌شوند. نوزادان یا کودکان نوپا معمولا با گریه، نشان دادن درد در چهره یا به خود پیچیدن ناراحتی‌شان را نشان می‌دهند. اغلب بچه‌های کوچک می‌توانند خیلی سریع راجع به مشکل‌شان با شما صحبت کنند. برخی از نوجوانان تمایلی به گفت‌وگو درباره‌ی دردشان ندارند و شما به تلاش بیشتری نیاز دارید تا توضیح شفافی از وضعیت آنها دریافت کنید. درباره‌ی این وضعیت‌ها سؤال کنید:

• مدت درد: اکثر دلایل ساده‌ای که در ایجاد دل درد نقش دارند زیاد پایدار نمی‌مانند. بسیاری از ما درد نفخ یا آنفولانزای معده را تجربه کرده‌ایم و می‌توانیم به‌یاد بیاوریم که درد آن بیشتر از 24 ساعت دوام نداشته است. هر درد شکمی که بیشتر از 24 ساعت طول بکشد باید توسط پزشک ارزیابی شود.
• محل درد: اکثر دردهای ساده در قسمت مرکزی شکم ایجاد ناراحتی می‌کنند. کودک مبتلا به دل درد معمولا اطراف نافش را مالش می‌دهد. وجود درد در نواحی دیگر از اهمیت بیشتری برخوردار است. به‌خصوص اگر این درد در قسمت پایین و راست شکم احساس شود، می‌تواند نشانه‌ی التهاب آپاندیس باشد.
• ظاهر کودک: به‌عنوان یک قانون کلی، اگر کودکی علاوه بر دل درد، ظاهر مریض و بیماری داشته باشد، باید هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کرد. بیشتر اوقات، مراقب کودک «متوجه می‌شود» که کودک بسیار بیمار شده است. وقتی دل درد شروع می‌شود، باید به نشانه‌های کلیدی ازجمله رنگ‌پریدگی چهره، عرق کردن، بی خوابی یا بی‌حالی توجه کرد. اگر نمی‌توانید با بازی حواس کودک را از دل دردش دور کنید یا کودک برای ساعت‌های طولانی از خوردن یا نوشیدن امتناع می‌کند، هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
• استفراغ: بچه‌هایی که دچار دل درد می‌شوند تقریبا زود‌به‌زود استفراغ می‌کنند، اما استفراغ همیشه مشکلی جدی محسوب نمی‌شود. بااین‌حال، همان‌طور که درباره‌ی مدت زمان درد توضیح دادیم، دلایل ساده‌ای که باعث استفراغ می‌شوند نیز اغلب به‌زودی از بین می‌روند.اگر استفراغ بیش از 24 ساعت ادامه داشته باشد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
• حالت استفراغ: با دیدن رنگ سبز یا زرد استفراغ‌ نوزادان و کودکان نوپا باید با پزشک تماس بگیرید. وجود خون یا ترشحات تیره در استفراغ، در هر سنی، قطعا به مراقبت‌های اورژانسی نیازمند است.
• اسهال: بروز اسهال به‌همراه دردهای شکمی بسیار رایج است و معمولا ویروس‌ها چنین وضعیتی را رقم می‌زنند. این مسئله ممکن است برای چند روز ادامه داشته باشد، اما معمولا کمتر از 72 ساعت (سه روز) دوام می‌یابد. وجود خون در مدفوع به مراقبت‌های پزشکی نیاز خواهد داشت.
• تب: بروز تب، همیشه بر وجود مشکلی جدی دلالت نمی‌کند. درواقع، ممکن است کودک به‌رغم دمای طبیعی بدنش، به دل درد دچار شود.
• درد کشاله‌ی ران: مشکلی جدی که در پسربچه‌ها دیده می‌شود، شکایت آنها از احساس درد به‌خاطر پیچش بیضه‌هاست. در این حالت، بیضه حول محور خود پیچ می‌خورد و در نتیجه‌ی انسداد عروق و نرسیدن خون، درد و ناراحتی ایجاد می‌شود. ممکن است کودک از نشان دادن محل درد خجالت بکشد، پس بهتر است از او بپرسید «اون پایین» دردی احساس می‌کند یا نه. اگر زود به این مشکل رسیدگی شود، معمولا درمان آن نیز سریع خواهد بود.
• مشکل ادرار: دل درد همراه با مشکلات ادراری مثل دفع ادرار دردناک یا تکرر ادرار ممکن است نشانه‌ی وجود عفونت ادراری باشد و برای درمان آن به مراقبت‌های پزشکی نیاز است.
• راش (ضایعه‌ی پوستی): برخی از دلایل جدی بروز دردهای شکمی نیز با ضایعه‌های پوستی همراه می‌شوند. ترکیب راش و دل درد دلیل مهمی برای تماس با پزشک‌ خواهد بود.

تشخیص دل درد کودکان

بروز دل درد در کودکان دلایل متعددی دارد که عملکرد ارگان‌های مختلف را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و هریک به آزمایش‌های خاصی برای تشخیص نیازمند است. پزشک با پرسیدن سابقه و معاینه‌ی کودک به اطلاعات لازم دست پیدا می‌کند. اگر پزشک متوجه خون در راست‌روده شود، آزمایش‌های بیشتری درخواست می‌کند.

احتمالا با نمونه‌گیری خون و شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)، تست عملکرد کبد، کشت خون (blood cultures)، سطح آمیلاز (آنزیم‌هایی از گروه گلیکوزید هیدرولاز که باعث تجزیه زنجیره‌های کربوهیدرات‌ها مانند نشاسته می‌شوند) و لیپاز (آنزیمی که نقش تبدیل تری‌گلیسرید به گلیسرول و اسید چرب را ایفا می‌کند) یا وجود سرب در خون را بررسی می‌کنند. ممکن است نمونه‌گیری از ادرار نیز برای نتایج دقیق‌تر نیاز باشد.

در برخی موارد به نمونه‌ی مدفوع نیز برای تشخیص وجود خون، باکتری یا انگل نیاز است.

شاید برای ارزیابی بهتر شکم به تصویربرداری (X-rays یا عکس‌برداری‌های مشابه) نیاز باشد. سایر آزمایش‌ها شامل این موارد است:

• سونوگرافی شکم یا بیضه
• سی‌تی‌اسکن شکمی

بسته به شرایط کودک، ممکن است به آزمایش‌های خاصی نیاز باشد که می‌توان به تنقیه یا بلع باریوم (barium enema؛ فرایندی که در آن ازطریق مقعد و روده‌ی بزرگ مایعی حاوی باریوم را وارد می‌کنند تا عکس‌برداری ایکس-ری انجام بدهند)، فشار مقعد (anal manometry) یا آزمایش‌های لگنی اشاره کرد. پزشکان متخصص در زمینه‌ی گوارش (gastroenterologist)، جراح کودکان یا جراحان عمومی می‌توانند در این زمینه به بیمار کمک کنند.

درمان دل درد کودکان

در بیشتر موارد، دل درد کودکان با روش‌های خانگی درمان‌پذیر است. کودک باید به‌اندازه‌ی کافی استراحت کند و از مصرف مواد غذایی جامد، آسپرین، آنتی بیوتیک‌ها (به‌جز مواردی که پزشک تجویز کرده) و داروهای گیاهی خودداری کند و برای جلوگیری از کم آبی بدن، به‌اندازه‌ی کافی مایعات بنوشد. در مواردی که کودک تب خفیف دارد، استامینوفن برای او تجویز می‌شود. اگر تب کودک شدید باشد و اسهال یا تهوع او بیش از 24 ساعت طول بکشد، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

درمان‌های خانگی برای دل درد کودکان

والدین یا مراقبان کودک باید وضعیت کودک را تحت‌نظر داشته باشند و درصورت نیاز، در زمان مناسب با پزشک متخصص تماس بگیرند. کودک را به‌خصوص زمانی که روبه‌بهبودی است زیرنظر داشته باشید. ممکن است فرزند نوجوان‌تان دوست نداشته باشد مراقبش باشید، اما این وظیفه‌ی شماست که از او مراقبت کنید.

• استراحت: در اغلب موارد، دل درد کودکان با استراحت بهبود پیدا می‌کند. خوابیدن روی شکم می‌تواند به رفع پیچش گاز در شکم کمک کند، اما بهترین وضعیت حالتی است که کودک در آن احساس راحتی داشته باشد.
• رژیم مناسب: انسان‌ قادر است بدون خوردن غذاهای جامد به زندگی ادامه بدهد، اما نوشیدن مایعات هرگز نباید فراموش شود. نشانه‌های وجود کم‌آبی در بدن، سریع نمایان نمی‌شوند، پس همیشه هم لازم نیست کودک را به نوشیدن آب وادار کنید. بدن کودکی که تهوع و استفراغ دارد، نمی‌تواند مقدار زیاد مایعات را تحمل کند. توصیه‌ی پزشکان این است که هر 15 تا 20 دقیقه حدود 30 میلی‌لیتر (2 قاشق غذاخوری) آب به کودک بدهید و کم‌کم مقدار مایعات را بیشتر کنید. از نوشیدنی‌های رنگ‌دار، گازدار، کافئین‌دار، چاق‌کننده یا شور و شیرین (مثل نوشابه، چای، قهوه، شیر، نوشیدنی‌های ورزشی یا انرژی‌زا و آب میوه‌ها) استفاده نکنید.
• نوشیدنی‌های مناسب: از دادن آب یا شیر جوشیده به نوزادان خودداری کنید، زیرا این نوشیدنی‌ها می‌توانند با میزان نمک درون بدن کودک مشکلات جدی به‌وجود بیاورند. همچنین هضم شیر برای معده‌ای که دچار مشکل شده سخت‌تر خواهد بود. پزشکان نوشیدنی‌هایی مثل او آر اس (ORS) را توصیه می‌کنند. سعی کنید برنامه‌ غذایی نوزاد را هرچه زودتر به حالت قبل دربیاورید.
• انتخاب دیگر برای بچه‌های بزرگ‌تر استفاده از نوشیدنی زنجبیل یا یک سوپ آبکی ساده است. از دادن شیر، آب‌ میوه، نوشیدنی‌های گازدار، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و قهوه به بیماران مبتلا به اسهال خودداری کنید، چراکه احتمالا معده‌ی آنها در این وضعیت تحمل این نوشیدنی‌ها را ندارد. اگر کودک شما تقاضای نوشابه کرد، نوع بدون کافئین آن را به او بدهید. تکان دادن نوشابه‌های گازدار و خارج کردن گاز آنها برای کودک قابل هضم‌تر خواهد بود.
• غذای جامد: زمانی که کودک آمادگی بازگشت به برنامه‌ی غذایی‌ روتین‌اش را داشته باشد، شما را آگاه می‌سازد. پله‌پله برنامه‌ی گذشته را پیاده کنید. اول، با نان تست یا کراکرها شروع کنید و به‌تدریج به رژیم غذایی عادی کودک بازگردید. موز، پوره سیب، نان تست خالی یا برنج پخته گزینه‌های خوبی برای شروع تغییر رژیم مایعات به غذاهای جامد هستند.
• داروها: می‌توانید از استامینوفن برای قطع تب استفاده کنید. بیشتر پزشکان استفاده از آسپرین را برای کودکان توصیه نمی‌کنند. اگر پزشک برای کودک آنتی بیوتیک تجویز نکرده، از دادن آن به کودک خودداری کنید. معمولا پزشکان مصرف داروهای گیاهی یا راه‌حل‌های خانگی را توصیه نمی‌کنند. اگر از این شیوه استفاده کرده‌اید و پس از آن نزد پزشک رفته‌اید، حتما جزئیات موارد مصرفی را به او گزارش بدهید. چراکه ممکن است مصرف این مواد با داروهایی که پزشک تجویزکرده تداخل داشته باشد.

درمان‌های دارویی در دل درد کودکان

درمان برای هر کودک بر اساس سابقه، معاینه‌ی پزشک و نتایج آزمایش‌ها متفاوت خواهد بود. درمان می‌تواند به سادگیِ استراحت در منزل، مصرف مایعات و رعایت تغذیه، ساده باشد. در موارد جدی، بستری شدن در بیمارستان و انجام عمل جراحی دور از انتظار نیست.

پیش‌آگاهی در دل درد کودکان

پیش‌آگاهی درباره‌ی دل درد کودکان، به‌اندازه‌ی دلایل ایجاد دل درد متفاوت و گسترده است. در کل، دل دردی که سریع تشخیص داده و درمان شود، یک پیش‌آگاهی خوب خواهد بود. باوجوداین، دل دردی که شناسایی و درمان نشود ممکن است مشکلات جدی به‌وجود بیاورد. درنتیجه، از ابتدایی‌ترین مراحل تشخیص دل دردِ کودک، بهتر است والدین یا مراقبان کودک در کنار تیم پزشکی باشند تا مطمئن شوند که درمان و مراقبت‌های لازم را برای کودک دریافت می‌کنند.