نهایت و هدف دین!

در روایات اسلامی برای اخلاص نشانه‌های بسیاری ذکر کرده‌اند که این موارد از جمله آن‌ هاست: کسی که دلش پاک، اعضاء و جوارحش سالم، مردم از خیرش بهره مند و از شرش در امان، یکسان بودن ظاهر و باطن و کردار و گفتارش. دوری از گناهان. زهد.ناامیدی از غیرخدا و از چیزی غیر از گناهش نترسیدن. از غیر خدا در مورد اعمالش انتظار تعریف نداشتن.
اخلاص در لغت به معنی ترک ریاء در اطاعت و عبادت و از بزرگترین دستورات دینی است. در آموزه های دینی ارزش عمل تنها به خلوص نیّت است، وگرنه اعمالی که انگیزه های غیر الهی داشته باشد خواه ریا کارانه باشد، و یا به خاطر هوای نفس و یا تشکر و قدر دانی از مردم، یا پاداش مادی باشد، هیچگونه ارزشی معنوی و الهی ندارد. امیرالمومنین علیه السّلام می فرماید: اخلاص، نهایت و هدف دین است. «غررالحکم، ح 1340» و نیز می فرماید: اخلاص، اوج ایمان است. «غررالحکم، ح 860» و در جای دیگری می فرماید: اخلاص، عبادت مقربان الهی است. «غررالحکم، ح 197»
عمل خالص تا آن حد در اسلام مورد اهمیّت است که در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می خوانیم: کسی که چهل روز اعمال خود را خالصانه انجام دهد، خداوند چشمه های حکمت و دانش را از قلبش، بر زبانش ظاهر می سازد. (بحار الانوار، ج53، ص 326)
و در حدیثی مشهور پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: هیچ عملی بدون نیت قبول نیست و همه اعمال با نیّت محاسبه می شود. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،ج 25، ص 354)
همه ی اینها نشان می دهد که اخلاص مقامی از مقامات مقرّبان الهی و هدف دین است و جایگاه ویژه ای در آموزه های دینی ما دارد.
اگر بخواهیم دین را بعنوان مجموعه ای از معارف الهی و مسائل اخلاقی و احکام عملی، تحلیل کنیم تنها به اخلاص ختم می شود؛ یعنی انسان باید ذات و صفات و افعالش را براین اساس قرار دهد که همگی آن ها برای خدا باشد.
موانع اخلاص در بندگی:
ورود و رسیدن به اخلاص و مراتب آن موانعی دارد که باید آنها را بر طرف کرد مهمترین آنها عبارتند از : 1.ریاکاری 2. دلبستگی به دنیا، 3. شیطان.
1.ریاکاری: بزرگترین و خطرناک ترین مانع بر سر راه اخلاص ، ریاکاری و جلب خوش آیندی دیگران است که به منظور، خود ستایی، شهرت طلبی و ریاست طلبی می باشد.
برای مبارزه با این آفت باید توجه داشت که هیچ کس نمی تواند تمام مردم را از خود راضی نگه دارد، علاوه اگر چنین قصدی داشته باشد باید دائما در نگرانی روحی و اضطراب ذهنی به سر ببرد و همیشه به دنبال راهی بگردد که بتواند دیگران را از خود خشنود سازد. بر فرض دسترسی به رضایت دیگران، خوش آیندی دیگران چه سودی به حال او دارد، نفع و ضرر واقعی دست خداوند متعال است.
2.دلبستگی به دنیا: دلبستگی به دنیا باعث می شود که همه زندگی آدمی و حتی عبادت های او نیز وسیله ای برای دسترسی و برخورداری بیشتر از دنیا باشد.
رفع این دلبستگی نیازمند این است که انسان دنیا شناسی و انسان شناسی کند، بیشتر بدبختی ها و گرفتاری ها و نا آرامی ها بشر برای دستیابی به دنیای زود گذر بوده است، در حالی که از نیازهای واقعی و ضروری خود غافل است.
3.شیطان: همواره باید توجه داشت که شیطان دشمن قسم خورده انسان است و از هر راهی سعی می کند تا اورا به انحطاط بکشاند و یکی از کید های او این است که ریا، دنیا و هر امر زشت و بدی را برای آدمی محبوب و زیبا جلوه می دهد.
رهایی از مکر شیطان نیاز به معرفت کافی و ایمان و تلاش و مواظبت و مبارزه دائمی باشیطان و همه عوامل شیطانی دارد.
با توجه به این نکات و تلاش بسیار و توفیق الهی در راه کسب اخلاص ،انسان آرام آرام به درجات اخلاص خواهد رسید.
در حدیثی مشهور پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: هیچ عملی بدون نیت قبول نیست و همه اعمال با نیّت محاسبه می شود. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه،ج 25، ص 354)
دعا وسیله ای برای رسیدن به اخلاص
دعا وسیله ای است برای حل گره ها و دردهای دنیوی و معنوی. بعضی از نیازهای اساسی و ابدی آدمی، جز از راه بندگی و دعا در کنار آن بدست نمی آیند، و چه نیازی بالاتر از اخلاص در بندگی می باشد، لذا امام سجاد (ع) از خداوند عاجزانه خواستار اخلاص در بندگی می باشند و عرض می کند:"خدایا همه این ها (اعمال ما) را از ریای ریاکنندگان خالص بگردان تا احدی را شریک تو قرار ندهیم و جز تو مرادی برنگزینیم." (دعای شماره 44، صحیفه سجادیه)
خلاصه سخن اینکه:
تقریبا در تمام کتابهای اخلاقی به بحث اخلاص، راههای دستیابی به آن و موانع آن پرداخته شده است. و همین نشان دهنده ی خوبی برای اهمیت این فضیلت اخلاقی است. پس با توجه به آموزه های دینی تنها خوب بودن عمل ما کافی نیست بلکه باید عمل صالح حتما با نیت خالصانه انجام شود که مقبول درگاه حق تعالی گردد. و شاید بتوان گفت که اگر بخواهیم دین را بعنوان مجموعه ای از معارف الهی و مسائل اخلاقی و احکام عملی، تحلیل کنیم تنها به اخلاص ختم می شود؛ یعنی انسان باید ذات و صفات و افعالش را براین اساس قرار دهد که همگی آن ها برای خدا باشد.
منابع:
اندیشه قم
ویکی شیعه
اسلام کوئیست

فرآوری: آمنه اسفندیاری